GRODZISKO

Wersja z 10:59, 22 paź 2020

Grodzisko, Matthaeus Deisch, 1761–1765

Grodzisko, około 1832, fragment panoramy Gdańsk Johanna Hürlimanna

Fort Grodzisko (Góra Gradowa), Johann Carl Schultz, 1864

Grodzisko, Kaponiera Środkowa, widok na okolice obecnych ul. Powstańców Warszawskich i Legnickiej, około 1925

GRODZISKO, wzgórze (ściśle: krawędź Wysoczyzny), pierwotnie Góra Gajowa (w 1385 hagensbergh), później Gradowa (w 1519 Hagelsberg), obecna nazwa obowiązuje od 1949 roku. Położone na zapleczu Dworca PKS, między ulicami: 3 Maja od wschodu, Dąbrowskiego od północnego-zachodu, Powstańców Warszawskich od zachodu i Nowe Ogrody od południa.

Pierwsza pisana wzmianka pochodzi z 1385 roku. Góra Gajowa była własnością zakonu krzyżackiego i leżała przy drodze prowadzącej z zachodu, wzdłuż Potoku Siedleckiego, do Głównego Miasta. Od początku XVI do XIX wieku uważana przez historyków gdańskich (między innymi Bartholomäusa Wartzmanna, Caspara Schütza, Georga Willenberga, Georga Melmanna, Christopha Hartknocha) i pomorskich (np. Thomasa Kantzowa z Pomorza Zachodniego) za miejsce, na którym znajdował się najstarszy gród gdański, z którego Gdańsk brał swój początek jako punkt osadniczy ( Gdańsk – początki miasta). Na upowszechnienie się takich opinii wpływało odkrywanie już w końcu XVI wieku śladów dawnego osadnictwa: licznych monet z IX–X wieku i pochówków (ciałopalnych, przedchrześcijańskich). Opinia ta wraca i obecnie, wskazując na Grodzisko jako pierwotne miejsce rozwoju Gdańska od początku X wieku. Od XVI wieku pod Górą Gradową odbywały się uroczystości związane z wyborem gdańskiego „grafa majowego”: zbrojne pochody i turnieje, stanowiące przegląd zdolności bojowej gdańszczan.

Obszar Godziska został na tyle silnie naruszony pracami nad nowożytnymi fortyfikacjami i następnie pracami zmieniającymi jego charakter na rekreacyjny, że współczesne badania archeologiczne nie są w stanie precyzyjnie ustalić jego pierwotnego charakteru. Nowożytne fortyfikacje Grodziska obejmują wzniesione w latach 1655–1668 przez Georga Strakowskiego bastiony: Jerozolimski i Kurkowy oraz broniący Bramy Nowych Ogrodów bastion Neubaura (1683–1685). Atakowane było podczas oblężenia Gdańska przez wojska francuskie w 1807 roku. Generalny szturm planowany na 22 maja odwołano z chwilą podjęcia rozmów w sprawie kapitulacji Gdańska. Szczyt wzgórza zajmuje rozbudowana w roku 1811 Reduta Napoleońska. Przez rok 1813 prowadzono jej ostrzał, ale szturm na miasto wojska rosyjsko-pruskie przypuściły od południowej strony Biskupiej Górki.

Fortyfikacje modernizowano w czasach pruskich. W latach 1867–1874 przy generalnej przebudowie nadano Grodzisku zarys poligonalny, w 1880–1882 przy obecnej ul. 3 Maja powstały koszary dla wschodniopruskiego batalionu pionierów, w 1891–1894 przebudowane na szkołę wojenną (obecnie Powiatowy Urząd Pracy). 27 XI 1898 roku odsłonięto poległym podczas walk o Grodzisko w latach 1734, 1807 i 1813 żołnierzom rosyjskim zachowany pomnik z fińskiego granitu. W części południowo-zachodniej, gdzie od roku 1543 miały strzelnicę bractwa strzeleckie (zwane też kurkowymi – stąd nazwy ulic: Schützengang, obecna ul. Strzelecka, i Schießstange, obecna ul. Kurkowa, przy której od 1858 istnieje więzienie ( Areszt Śledczy)), dokonano ogromnych prac niwelacyjnych (na obszarze około 3,5 ha), wznosząc przy Promenade (ul. 3 Maja) w okresie 1851–1945 Dom Strzelecki ( Ogród Strzelecki i Dom Strzelecki), strzelnicę im. Fryderyka Wilhelma i boisko (w latach 1992–2009 targowisko, obecnie budynek prokuratury, Centrum Sprawiedliwości, przy ul. 3 Maja).

U podnóża Grodziska powstał przed rokiem 1380 szpital Bożego Ciała, na przyległym obszarze od roku 1819 zakładano cmentarze ( cmentarze na terenie Śródmieścia. Zespół u podnóża Grodziska). Zlikwidowane po II wojnie światowej miejsca pochówków tysięcy gdańszczan upamiętniono Cmentarzem-Pomnikiem Nieistniejących Cmentarzy (2002). W roku 1913 na szczycie Grodziska powstał budynek głównej gdańskiej radiostacji garnizonowej, w latach 1919–1920 była tu siedziba gdańskiego Freikorpsu. Po I wojnie światowej i demilitaryzacji II Wolnego Miasta Gdańska radiostację przekazano w ręce cywilne, w 1926 wzniesiono maszty lokalnej gdańskiej rozgłośni ( Radio Gdańsk do 1945). Część umocnień rozebrano z przeznaczeniem na park, budynki zaadaptowano na mieszkania oraz siedziby bractw studenckich z Technische Hochschule Danzig.

Pomnik Krzyż Dwutysiąclecia Chrześcijaństwa i Tysiąclecia Gdańska, wzniesiony na Bastionie Jerozolimskim w 2000 roku, proj. Jacek Łuczak

Podczas II wojny światowej od 1942 roku Grodzisko przystosowano do zadań obrony przeciwlotniczej, stawiając działa i budując schrony przeciwlotnicze. Po roku 1945 kazamaty wykorzystywano na magazyny przedsiębiorstw państwowych, budynki zajmowała Milicja Obywatelska. W czerwcu 1945 władze radzieckie przekazały Polskiemu Radiu (PR) wojskową radiostację, 29 czerwca ze zlokalizowanego w tym miejscu studia nadana została próbna audycja. Studio radiowe istniało tu do 25 V 1947 (przeniesione do Wrzeszcza, al. Grunwaldzka 18). Maszt radiostacji do roku 1962 (od 18 VIII 1962 maszt w Chwaszczynie) wykorzystywany był do emisji programów PR oraz do zagłuszania polskojęzycznych audycji nadawanych z Zachodu.

Teren radiostacji i okolicznych fortów, ogrodzony i patrolowany przez wojsko, był niedostępny dla osób postronnych. W końcu lat 70. XX wieku powstał projekt powołania Młodzieżowego Centrum Kultury, w 1997 podjęto decyzję zagospodarowania Grodziska jako Parku Kultury i Wypoczynku. Działa tam Hevelianum. Na bastionie Jerozolimskim wystawiono w roku 2000 górujący nad okolicą Krzyż Dwutysiąclecia Chrześcijaństwa i Tysiąclecia Gdańska. AJ JDan MrGl BŚ