DWÓR ARTUSA

[[File:Dwór Artusa, Der Stadt Dantzigk..., 1687.JPG|thumb|Dwór Artusa, ''Der Stadt Dantzigk...'', 1687]]

[[File:Dwór Artusa, Der Stadt Dantzigk..., 1687.JPG|thumb|Dwór Artusa, ''Der Stadt Dantzigk...'', 1687]]

[[File:Dwór Artusa, 1894.JPG|thumb|Dwór Artusa, 1894]][[File:Dwór Artusa, widok od strony północnej, 1894.JPG|thumb|Dwór Artusa, widok od strony północnej, 1894]]

[[File:Dwór Artusa, 1894.JPG|thumb|Dwór Artusa, 1894]][[File:Dwór Artusa, widok od strony północnej, 1894.JPG|thumb|Dwór Artusa, widok od strony północnej, 1894]]

[[File:Sień Gdańska, 1940.JPG|thumb|Sień Gdańska w Nowym Domu Ławy, 1940]]

[[File:Sień Gdańska, 1940.JPG|thumb|Sień Gdańska w Nowym Domu Ławy, 1940]]

'''DWÓR ARTUSA''' (Curia Regis Artus), Długi Targ 44 oraz Stary Dom Ławy (nr 45), Nowy Dom Ławy (nr 43). Początkowo miejsce spotkań kupców gdańskich, następnie siedziba giełdy, obecnie obiekt muzealny. Nazwa nawiązuje do imienia legendarnego króla Brytów, Artura (V–VI wiek), znanego m.in. z biesiadowania ze swymi rycerzami przy Okrągłym Stole. Dwory Artusa znane były już w XII–XIII wieku w Anglii, Hiszpanii, Flandrii i Niemczech. W Gdańsku po raz pierwszy wspomniany 23 IV 1350. Według niektórych hipotez założony przez Bractwo św. Jerzego ([[BRACTWA STRZELECKIE | bractwa strzeleckie]]). W latach 1370–1379 staraniem wspólnoty (''Compagny'') bogatszych kupców gdańskich wybudowano nowy, większy budynek (na 2/3 powierzchni obecnego Dworu Artusa). Na przełomie XIV i XV wieku wstęp do niego nie przysługiwał kupcom o majątku poniżej 20 grzywien, rzemieślnikom, karczmarzom, drobnym sprzedawcom i tym, którzy utrzymywali się z pracy najemnej. Wstęp mieli członkowie Bractwa św. Jerzego. Kupiecki zarząd Dworu Artusa składał się z czterech wybieranych „starszych”, którzy dobierali sobie czterech „najstarszych wiekiem” jako „kolegów”, [[RADA MIEJSKA | Rada Miejska]] mogła dodatkowo dobrać czterech swoich rajców i wybierała dwóch nadzorców (tzw. panów dworu), przed którymi „starsi” składali rozliczenia finansowe. 27/28 XII 1476 Dwór Artusa spłonął; zebrania przeniesiono do kamienicy przy Langgasse (ul. Długa), naprzeciwko [[RATUSZ GŁÓWNEGO MIASTA | Ratusza Głównego Miasta]] (zwany Małym Dworem, później Starym Dworem). Gdy spłonęła 2–3 IV 1477, w latach 1477–1479 ze środków Rady Miejskiej wybudowano nowy budynek Dworu Artusa na miejscu wcześniejszego (powiększonego o parcelę od wschodu), przekazany użytkownikom 2 XII 1481 (Mały lub Stary Dwór stał się kamienicą prywatną). Gotycka bryła Dworu zachowała się bez zmian, wielokrotnie przebudowywana fasada uzyskała obecny wygląd (w stylu niderlandzkiego manieryzmu) w latach 1616–1617 za sprawą Abrahama van den Blocka. <br /><br /> W XV wieku z korzystających z Dworu Artusa kupców wykształciły się tzw. ławy: Ława Bractwa św. Rajnolda (Reinholdsbank, wzmiankowana od roku 1481, skupiająca mieszczan gdańskich pochodzących z Nadrenii); Ława Lubecka, zwana też Ławą Bractwa św. Krzysztofa (Christopherbank, w źródłach pisanych od roku 1482, skupiająca mieszczan gdańskich pochodzących z Lubeki); Ława Trzech Króli (Heilige-Drei-Könige-Bank, wzmiankowana od roku 1483, skupiająca tzw. „przyjaciół”); Ława Malborska (Marienburger Bank, od roku 1487, skupiająca kombatantów [[WOJNA TRZYNASTOLETNIA | wojny trzynastoletniej]]); Ława Holenderska (Holländische Bank, od roku 1492, założona przez kupców gdańskich i niderlandzkich); Ława Szyprów / Żeglarzy (Schifferbank, od roku 1508, oparta na więziach zawodowych); Ława Marii / Ława Naszej Kochanej Pani (Marienbank / Unser-Lieben-Frauen-Bank, istniała do roku 1534, z braku członków połączyła się z Ławą św. Reinholda); Ława Sędziów (Schöffenbank, od roku 1543). <br /><br /> Ławy zajmowały ściśle określone miejsca w Wielkiej Hali, wykorzystując Dwór Artusa jako miejsce życia towarzyskiego, i to głównie dzięki ich fundacjom powstał bogaty wystrój wnętrza. Do najstarszych jego elementów należą pochodzące z końca XV wieku obrazy ''Okręt Kościoła'' i ''Oblężenie Malborka'' nieznanego autorstwa; rzeźba [[ŚWIĘTY JERZY | św. Jerzego]]; rzeźba św. Jakuba. Program ideowy wystroju ukształtował się w XVI – początek XVII wieku. Większość zachowanych eksponatów pochodzi z lat 30. i 40. XVI wieku; stworzona wówczas formacja była uzupełniana do około 1588 roku. Kolejna faza fundacji to przełom XVI i XVII wieku (np. w roku 1592 ufundowano ladę piwną, w 1593 emporę dla muzyków). Późniejsze dzieła stanowiły mniej lub bardziej konsekwentne uzupełnienie wcześniejszego wystroju. Do największych należały niezachowane obrazy o moralizatorskim przesłaniu: ''Orfeusz wśród zwierząt'' Vredemana de Vries i ''Sąd Ostateczny'' [[MÖLLER ANTON | Antoniego Möllera]]; w programach dekoracji Ław św. Reinholda, Lubeckiej i Malborskiej pojawił się wątek Dziewięciu Dobrych Bohaterów i Dziewięciu Dobrych Bohaterek, wyrażający się w scenach o tematyce antycznej (Ława Bractwa św. Reinholda), starotestamentowej (Ława Lubecka) i chrześcijańskiej (Ława Malborska). Wśród bohaterów Ławy Malborskiej znajdowała się rzeźba króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka oraz cykl malowideł Łukasza Ewerta „Pochód triumfalny Kazimierza Jagiellończyka po zdobyciu Malborka”. W latach 1545–1546 wzniesiono tzw. Wielki Piec (dzieło Georga Stelzenera, w 1994–1995 odbudowane po zniszczeniach z roku 1945). Na ceramicznych kaflach umieszczono wizerunki władców europejskich reprezentujących przeciwstawne obozy religijno-polityczne: katolicki i protestancki. Do najcenniejszych w Polsce należą zawieszone tu modele okrętów (m.in. najstarszy w zbiorach polskich, XVI-wieczny model okrętu, feluka śródziemnomorska) i zbroje turniejowe z końca XV i początku XVI wieku. Odnaleźć można liczne motywy heraldyczne, morskie, egzotyczne i zoomorficzne. W latach 1530–1742 Dwór Artusa pełnił także funkcję miejsca, w którym odbywały się otwarte posiedzenia sądowe [[ŁAWA MIEJSKA | Ławy Miejskiej]] (co dwa tygodnie, w piątki). Na potrzeby sądu w 1549 roku Rada Miejska nabyła sąsiednią kamienicę, od strony obecnej ul. Kramarskiej, noszącą następnie nazwę Stary Dom Ławy (Długi Targ 45), z czasem połączoną bezpośrednim przejściem z Dworem Artusa. W 1651 roku w piwnicach (przechowujących do tego czasu piwo) urządzono punkt sprzedaży wina (Ratskeller, Piwnica Rady, powiększona następnie o piwnice Nowego Domu Ławy, obecnie restauracja Piwnica Rajców), z wejściem w przedprożu przykrytym kopułą, od roku 1656 w samym Dworze Artusa zaprzestano urządzania biesiad. Na podstawie umowy z roku 1709 z [[GLOSEMEYER JOHANN | Johannem Glosemeyerem]], ze względu na wzrastające potrzeby sądowe, nabyto i przebudowano w stylu barokowym należącą do niego sąsiednią kamienicę (Długi Targ 43), od strony [[ZIELONA BRAMA | Zielonej Bramy]], również połączoną przejściem z Dworem, tzw. Nowy Dom Ławy, oddaną do użytku w 1712. Stary Dom Ławy sprzedano w prywatne ręce (m.in. własność od roku 1763 [[UPHAGEN JOHANN | Johanna Uphagena]], w latach 1822–1942 [[KORPORACJA KUPCÓW GDAŃSKICH | Korporacji Kupców]], czasowo siedziba [[AKADEMIA HANDLOWA | Akademii Handlowej]]). Dwór Artusa był siedzibą Ław i centrum życia kulturalnego i towarzyskiego elit Gdańska do roku 1742, kiedy decyzją Rady Miejskiej przekształcony został w kupiecką giełdę (postulat przeznaczenia Dworu Artusa na giełdę zgłaszali gdańscy kupcy już w 1592 roku). Pełnił też funkcję obiektu reprezentacyjnego: przyjmowano w nim monarchów, odbywały się spotkania towarzystw naukowych, koncerty. W 1755 kupcy gdańscy zamówili u Heinricha Meisnera rzeźbę (naturalnej wielkości) króla polskiego Augusta III Sasa, ustawioną w środku Dworu Artusa (w 1831 zarządzeniem nadprezydenta prowincji von Schöna przysunięta do lady piwnej). Od 1806 roku w Nowym Domu Ławy mieścił się urząd kamlarski ([[KAMLARIA | Kamlaria]]), od 1849 siedziba pruskiego Commerz- und Admiralitäts-Collegium (Kolegium Handlu i Admiralicji). W 1861 przed Dworem Friedrich Schinkel wybudował trzypoziomową, prostokątną i reprezentacyjną przybudówkę (obejmującą także [[FONTANNA NEPTUNA | fontannę Neptuna]]), rozebraną w roku 1871 po wizycie w Gdańsku cesarza Wilhelma I. W 1901 zamknięto na stałe główne wejście do Dworu Artusa od strony Długiego Targu; jako reprezentacyjny przedsionek służyła frontowa część Nowego Domu Ławy, przebudowana gruntownie w latach 1900–1901 (w części tylnej mieściła biura giełdy). Nowe wejście uzyskało wygląd historycznej sieni występującej w gdańskch kamienicach (stąd przednia część Nowego Domu Ławy nazywana jest [[SIEŃ GDAŃSKA | Sienią Gdańską]]). Wnętrze wypełniono dziełami rzemiosła gdańskiego i holenderskiego z kolekcji [[GIEŁDZIŃSKI LESSER | Lessera Giełdzińskiego]]. Przed II wojną światową Dwór Artusa uzyskał status obiektu muzealnego.<br /><br /> W roku 1945 uległy zniszczeniu sklepienia (w 70%; odbudowane w okresie 1949–1952) i szczyt elewacji (odtworzony w 1957); z Nowego Domu Ławy pozostały tylko przednia i tylna elewacja. Przeznaczony na obiekt muzealny (obecnie oddział [[MUZEUM HISTORYCZNE MIASTA GDAŃSKA | Muzeum Historycznego Miasta Gdańska]]), do roku 1993 odzyskał 70% swojego dawnego wystroju. Otwarty dla zwiedzających 18 IV 1997 włącznie ze Starym Domem Ławy (do 1984 siedziba Towarzystwa Ekonomicznego) i Nowym Domem Ławy (z Sienią Gdańską); w tym ostatnim ekspozycja zabytkowego wyposażenia wnętrza gdańskiej kamienicy (oparta na oryginalnym wystroju z końca XIX wieku, zachowanym w pałacu w Kłaninie). Obecnie zespół pełni funkcje muzealne i reprezentacyjne. Główną  częścią jest Wielka Hala o powierzchni około 400 m² i wysokość 11 m, z wspartym na czterech granitowych filarach sklepieniem palmowo-gwiaździstym. Dwór jest miejscem wydarzeń z życia społeczno-politycznego Gdańska (m.in. podejmowane są wybitne osobistości, odbywają się uroczystości nadania [[HONOROWE OBYWATELSTWO MIASTA | honorowego obywatelstwa Gdańska]], podpisywane są umowy gospodarcze. {{author: TD}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]

'''DWÓR ARTUSA''' (Curia Regis Artus), Długi Targ 44 oraz Stary Dom Ławy (nr 45), Nowy Dom Ławy (nr 43). Początkowo miejsce spotkań kupców gdańskich, następnie siedziba giełdy, obecnie obiekt muzealny. Nazwa nawiązuje do imienia legendarnego króla Brytów, Artura (V–VI wiek), znanego m.in. z biesiadowania ze swymi rycerzami przy Okrągłym Stole. Dwory Artusa znane były już w XII–XIII wieku w Anglii, Hiszpanii, Flandrii i Niemczech. W Gdańsku po raz pierwszy wspomniany 23 IV 1350. Według niektórych hipotez założony przez Bractwo św. Jerzego ([[BRACTWA STRZELECKIE | bractwa strzeleckie]]). W latach 1370–1379 staraniem wspólnoty (''Compagny'') bogatszych kupców gdańskich wybudowano nowy, większy budynek (na 2/3 powierzchni obecnego Dworu Artusa). Na przełomie XIV i XV wieku wstęp do niego nie przysługiwał kupcom o majątku poniżej 20 grzywien, rzemieślnikom, karczmarzom, drobnym sprzedawcom i tym, którzy utrzymywali się z pracy najemnej. Wstęp mieli członkowie Bractwa św. Jerzego. Kupiecki zarząd Dworu Artusa składał się z czterech wybieranych „starszych”, którzy dobierali sobie czterech „najstarszych wiekiem” jako „kolegów”, [[RADA MIEJSKA | Rada Miejska]] mogła dodatkowo dobrać czterech swoich rajców i wybierała dwóch nadzorców (tzw. panów dworu), przed którymi „starsi” składali rozliczenia finansowe. 27/28 XII 1476 Dwór Artusa spłonął; zebrania przeniesiono do kamienicy przy Langgasse (ul. Długa), naprzeciwko [[RATUSZ GŁÓWNEGO MIASTA | Ratusza Głównego Miasta]] (zwany Małym Dworem, później Starym Dworem). Gdy spłonęła 2–3 IV 1477, w latach 1477–1479 ze środków Rady Miejskiej wybudowano nowy budynek Dworu Artusa na miejscu wcześniejszego (powiększonego o parcelę od wschodu), przekazany użytkownikom 2 XII 1481 (Mały lub Stary Dwór stał się kamienicą prywatną). Gotycka bryła Dworu zachowała się bez zmian, wielokrotnie przebudowywana fasada uzyskała obecny wygląd (w stylu niderlandzkiego manieryzmu) w latach 1616–1617 za sprawą Abrahama van den Blocka. <br /><br /> W XV wieku z korzystających z Dworu Artusa kupców wykształciły się tzw. ławy: Ława Bractwa św. Rajnolda (Reinholdsbank, wzmiankowana od roku 1481, skupiająca mieszczan gdańskich pochodzących z Nadrenii); Ława Lubecka, zwana też Ławą Bractwa św. Krzysztofa (Christopherbank, w źródłach pisanych od roku 1482, skupiająca mieszczan gdańskich pochodzących z Lubeki); Ława Trzech Króli (Heilige-Drei-Könige-Bank, wzmiankowana od roku 1483, skupiająca tzw. „przyjaciół”); Ława Malborska (Marienburger Bank, od roku 1487, skupiająca kombatantów [[WOJNA TRZYNASTOLETNIA | wojny trzynastoletniej]]); Ława Holenderska (Holländische Bank, od roku 1492, założona przez kupców gdańskich i niderlandzkich); Ława Szyprów / Żeglarzy (Schifferbank, od roku 1508, oparta na więziach zawodowych); Ława Marii / Ława Naszej Kochanej Pani (Marienbank / Unser-Lieben-Frauen-Bank, istniała do roku 1534, z braku członków połączyła się z Ławą św. Reinholda); Ława Sędziów (Schöffenbank, od roku 1543). <br /><br /> Ławy zajmowały ściśle określone miejsca w Wielkiej Hali, wykorzystując Dwór Artusa jako miejsce życia towarzyskiego, i to głównie dzięki ich fundacjom powstał bogaty wystrój wnętrza. Do najstarszych jego elementów należą pochodzące z końca XV wieku obrazy ''Okręt Kościoła'' i ''Oblężenie Malborka'' nieznanego autorstwa; rzeźba [[ŚWIĘTY JERZY | św. Jerzego]]; rzeźba św. Jakuba. Program ideowy wystroju ukształtował się w XVI – początek XVII wieku. Większość zachowanych eksponatów pochodzi z lat 30. i 40. XVI wieku; stworzona wówczas formacja była uzupełniana do około 1588 roku. Kolejna faza fundacji to przełom XVI i XVII wieku (np. w roku 1592 ufundowano ladę piwną, w 1593 emporę dla muzyków). Późniejsze dzieła stanowiły mniej lub bardziej konsekwentne uzupełnienie wcześniejszego wystroju. Do największych należały niezachowane obrazy o moralizatorskim przesłaniu: ''Orfeusz wśród zwierząt'' Vredemana de Vries i ''Sąd Ostateczny'' [[MÖLLER ANTON | Antoniego Möllera]]; w programach dekoracji Ław św. Reinholda, Lubeckiej i Malborskiej pojawił się wątek Dziewięciu Dobrych Bohaterów i Dziewięciu Dobrych Bohaterek, wyrażający się w scenach o tematyce antycznej (Ława Bractwa św. Reinholda), starotestamentowej (Ława Lubecka) i chrześcijańskiej (Ława Malborska). Wśród bohaterów Ławy Malborskiej znajdowała się rzeźba króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka oraz cykl malowideł Łukasza Ewerta „Pochód triumfalny Kazimierza Jagiellończyka po zdobyciu Malborka”. W latach 1545–1546 wzniesiono tzw. Wielki Piec (dzieło Georga Stelzenera, w 1994–1995 odbudowane po zniszczeniach z roku 1945). Na ceramicznych kaflach umieszczono wizerunki władców europejskich reprezentujących przeciwstawne obozy religijno-polityczne: katolicki i protestancki. Do najcenniejszych w Polsce należą zawieszone tu modele okrętów (m.in. najstarszy w zbiorach polskich, XVI-wieczny model okrętu, feluka śródziemnomorska) i zbroje turniejowe z końca XV i początku XVI wieku. Odnaleźć można liczne motywy heraldyczne, morskie, egzotyczne i zoomorficzne. W latach 1530–1742 Dwór Artusa pełnił także funkcję miejsca, w którym odbywały się otwarte posiedzenia sądowe [[ŁAWA MIEJSKA | Ławy Miejskiej]] (co dwa tygodnie, w piątki). Na potrzeby sądu w 1549 roku Rada Miejska nabyła sąsiednią kamienicę, od strony obecnej ul. Kramarskiej, noszącą następnie nazwę Stary Dom Ławy (Długi Targ 45), z czasem połączoną bezpośrednim przejściem z Dworem Artusa. W 1651 roku w piwnicach (przechowujących do tego czasu piwo) urządzono punkt sprzedaży wina (Ratskeller, Piwnica Rady, powiększona następnie o piwnice Nowego Domu Ławy, obecnie restauracja Piwnica Rajców), z wejściem w przedprożu przykrytym kopułą, od roku 1656 w samym Dworze Artusa zaprzestano urządzania biesiad. Na podstawie umowy z roku 1709 z [[GLOSEMEYER JOHANN | Johannem Glosemeyerem]], ze względu na wzrastające potrzeby sądowe, nabyto i przebudowano w stylu barokowym należącą do niego sąsiednią kamienicę (Długi Targ 43), od strony [[ZIELONA BRAMA | Zielonej Bramy]], również połączoną przejściem z Dworem, tzw. Nowy Dom Ławy, oddaną do użytku w 1712. Stary Dom Ławy sprzedano w prywatne ręce (m.in. własność od roku 1763 [[UPHAGEN JOHANN | Johanna Uphagena]], w latach 1822–1942 [[KORPORACJA KUPCÓW GDAŃSKICH | Korporacji Kupców]], czasowo siedziba [[AKADEMIA HANDLOWA | Akademii Handlowej]]). Dwór Artusa był siedzibą Ław i centrum życia kulturalnego i towarzyskiego elit Gdańska do roku 1742, kiedy decyzją Rady Miejskiej przekształcony został w kupiecką giełdę (postulat przeznaczenia Dworu Artusa na giełdę zgłaszali gdańscy kupcy już w 1592 roku). Pełnił też funkcję obiektu reprezentacyjnego: przyjmowano w nim monarchów, odbywały się spotkania towarzystw naukowych, koncerty. W 1755 kupcy gdańscy zamówili u Heinricha Meisnera rzeźbę (naturalnej wielkości) króla polskiego Augusta III Sasa, ustawioną w środku Dworu Artusa (w 1831 zarządzeniem nadprezydenta prowincji von Schöna przysunięta do lady piwnej). Od 1806 roku w Nowym Domu Ławy mieścił się urząd kamlarski ([[KAMLARIA | Kamlaria]]), od 1849 siedziba pruskiego Commerz- und Admiralitäts-Collegium (Kolegium Handlu i Admiralicji). W 1861 przed Dworem Friedrich Schinkel wybudował trzypoziomową, prostokątną i reprezentacyjną przybudówkę (obejmującą także [[FONTANNA NEPTUNA | fontannę Neptuna]]), rozebraną w roku 1871 po wizycie w Gdańsku cesarza Wilhelma I. W 1901 zamknięto na stałe główne wejście do Dworu Artusa od strony Długiego Targu; jako reprezentacyjny przedsionek służyła frontowa część Nowego Domu Ławy, przebudowana gruntownie w latach 1900–1901 (w części tylnej mieściła biura giełdy). Nowe wejście uzyskało wygląd historycznej sieni występującej w gdańskch kamienicach (stąd przednia część Nowego Domu Ławy nazywana jest [[SIEŃ GDAŃSKA | Sienią Gdańską]]). Wnętrze wypełniono dziełami rzemiosła gdańskiego i holenderskiego z kolekcji [[GIEŁDZIŃSKI LESSER | Lessera Giełdzińskiego]]. Przed II wojną światową Dwór Artusa uzyskał status obiektu muzealnego.<br /><br /> W roku 1945 uległy zniszczeniu sklepienia (w 70%; odbudowane w okresie 1949–1952) i szczyt elewacji (odtworzony w 1957); z Nowego Domu Ławy pozostały tylko przednia i tylna elewacja. Przeznaczony na obiekt muzealny (obecnie oddział [[MUZEUM HISTORYCZNE MIASTA GDAŃSKA | Muzeum Historycznego Miasta Gdańska]]), do roku 1993 odzyskał 70% swojego dawnego wystroju. Otwarty dla zwiedzających 18 IV 1997 włącznie ze Starym Domem Ławy (do 1984 siedziba Towarzystwa Ekonomicznego) i Nowym Domem Ławy (z Sienią Gdańską); w tym ostatnim ekspozycja zabytkowego wyposażenia wnętrza gdańskiej kamienicy (oparta na oryginalnym wystroju z końca XIX wieku, zachowanym w pałacu w Kłaninie). Obecnie zespół pełni funkcje muzealne i reprezentacyjne. Główną  częścią jest Wielka Hala o powierzchni około 400 m² i wysokość 11 m, z wspartym na czterech granitowych filarach sklepieniem palmowo-gwiaździstym. Dwór jest miejscem wydarzeń z życia społeczno-politycznego Gdańska (m.in. podejmowane są wybitne osobistości, odbywają się uroczystości nadania [[HONOROWE OBYWATELSTWO MIASTA | honorowego obywatelstwa Gdańska]], podpisywane są umowy gospodarcze. {{author: TD}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]