SZPITAL ŚW. GERTRUDY

Wersja z 09:16, 9 lip 2014

SZPITAL ŚW. GERTRUDY (St. Gertrauden-Hospital), założony około roku 1342 (albo przed 1378), przeznaczony dla podróżnych (których patronką była święta Gertruda), pierwotnie poza miastem, na lewym brzegu Kanału Raduni, naprzeciwko Bramy Długoulicznej, przy głównym szlaku komunikacyjnym, omijającym Gdańsk od zachodu. Znajdował się przy nim kościół św. Gertrudy. W 1520, w obliczu zagrożenia miasta przez wojska zakonu krzyżackiego, spalony profilaktycznie przez gdańszczan, wkrótce potem przez nich odbudowany. Z powodu rozbudowy umocnień Głównego Miasta w roku 1563 szpital rozebrano i przeniesiono na prawy brzeg Kanału Raduni, między fosą Starego Przedmieścia a obecną ul. Mostową i Traktem św. Wojciecha (do nazwy szpitala nawiązuje bastion Gertrudy). W roku 1576, podczas konfliktu Gdańska ze Stefanem Batorym, nowe zabudowania ponownie zniszczono. W latach 1581–1582 ukończono budowę gmachu szpitala w postaci długiego, kalenicowego, piętrowego budynku, o konstrukcji szachulcowej, mieszczącego kaplicę (funkcjonującą do roku 1695) na środkowej kondygnacji oraz – nad nią i pod nią – izby dla pensjonariuszy. Około roku 1620 teren szpitala powiększono od północy (w związku z przesunięciem wjazdu do miasta na wschód, do prowizorycznej bramy w bastionie Gertrudy), umieszczając tu bielnik. Dalszy rozwój posiadłości szpitalnych nastąpił po wybudowaniu Bramy Nizinnej (1626; bramy miejskie), gdy powiększony został o obszar między nią a zlikwidowanym wjazdem tymczasowym. Na powiększenie bielnika przeznaczono leżące naprzeciwko szpitala tereny na lewym brzegu Kanału Raduni. W latach 1769–1770 wyburzono szachulcowe zabudowania, stawiając murowane. W nieznanym czasie zmieniono pierwotne przeznaczenie zakładu, przyjmując m.in. prebendariuszy. W roku 1551 Rada Miejska nakazała przyjmowanie ubogich zdrowych starców. Liczba pensjonariuszy: w 1537 – 10 (wskutek złego stanu funduszy szpitala z powodu nadużyć zarządu), 1681 – 49, 1689 – 69, 1706 – 59, w XIX i 1. połowie XX wieku była stała – 63, 1928 i 1939 mieszkało w nim 56 kobiet. W XIX wieku szpital nie przeszedł procesu medykalizacji i nadal pełnił funkcję przytułku. Przyjmowano osoby powyżej 50. roku życia, obojga płci i wyznania chrześcijańskiego, mogące wkupić się według taryfy zależnej od wieku. Bezpłatne utrzymanie bywało wyjątkowo przyznawane zasłużonym dla szpitala lub związanego z nim kościoła Zbawiciela. Bazę zakładu do roku 1945 stanowiły dwa budynki powstałe w latach 1769–1770, oraz trzy zbudowane po roku 1850; ostatni oddano do użytku w sierpniu 1883. Adresem była w połowie XIX wieku uliczka St. Gertruden Hospital 1/3, po rozebraniu Bramy Zaroślak, po roku 1921: Südpromenade 1/3. W roku 1537 zarządzał szpitalem 1 prowizor, 1561 – 3, 1586–1945 – 4. Zniszczony w roku 1945. ASZ