GAZOWNIE

'''GAZOWNIE''' (zob. też [[PRZEDSIĘBIORSTWA I ZAKŁADY PRZEMYSŁOWE | przedsiębiorstwa]]). Projekt ich budowy, z myślą o zastąpieniu lamp olejowych oświetlających gdańskie [[ULICE | ulice]], zgłosił na posiedzeniu Rady Miejskiej 8 V 1844 kupiec i armator [[HEYN FRIEDRICH | Friedrich Heyn]]. 5 XI 1852 uchwalono budowę na działce składu drewna w południowej części [[SPICHLERZE | Spichlerzy]], w miejscu zlikwidowanego Dworu Smolnego, przy Thornscherweg 14 (ul. Toruńska), stanowiącej północną granicę terenu gazowni. Od zachodu teren jej graniczył z kolejowym [[DWORZEC BRAMA NIZINNA | dworcem Brama Nizinna]], od wschodu z Nową Motławą ([[MOTŁWA | Motława]]). Budowę (od marca 1853) zlecono francuskiemu Towarzystwu Oświetlenia Publicznego i angielskiej firmie Barlow &amp; Co. 19 XII 1853 rozpoczęto produkcję gazu, 21 XII 1853 uruchomiono publiczne i prywatne oświetlenie gazowe. Gazownia (tzw. I) składała się: z ceglanego budynku z 12 piecami, budynków o konstrukcji szkieletowej mieszczących chłodnice, urządzenia odsiarczania, maszyn i kotłów, warsztatów, szop węglowych, budynku administracyjno-mieszkalnego dla kierownictwa (przy Thornscherweg, pośrodku działki). Po jego północno-zachodniej stronie stanął zbiornik gazu o pojemności 1200 m³. Początkowo uruchomiono, na [[STARE PRZEDMIEŚCIE | Starym Przedmieściu]] i [[GŁÓWNE MIASTO | Głównym Mieście]] (po obecną ul. Szeroką), 312 latarń publicznych i 508 prywatnych na 68 posesjach. Rosnące zapotrzebowanie na oświetlenie, a z czasem i na inne cele (kuchenki gazowe), wymusiło rozbudowę: 14 VIII 1854 przekazano do eksploatacji nowe piece i dodatkowy zbiornik gazu o pojemności 1200 m³, w 1864 roku trzeci zbiornik, o pojemności 2900 m³. W roku 1861 zatrudniano 26 pracowników. W 1858 gaz docierał do 757 latarń ulicznych i 5439 lamp w mieszkaniach, instytucjach i sklepach. Pod koniec lat 60. XIX wieku liczba odbiorców wzrosła do 11 800, roczna produkcja w roku 1870 osiągnęła 2 mln m³, w 1872 – 2,4 mln. W latach 1872–1873 wyremontowano system podziemnych rur. Początkowo gaz wytwarzano z węgla angielskiego (szkockiego); po zajęciu przez Prusy Śląska surowiec dowożono także z tamtejszych kopalń, w tym celu wybudowano bocznicę kolejową. Pod budowę piątego zbiornika wykorzystano zasypany basen powstały z połączenia Starej i Nowej Motławy, władze Gdańska umocniły przy okazji nabrzeża i wybudowały bulwar spacerowy. W 1902 roku produkcja gazu osiągnęła 5 515 010 m³, zasięg sieci gazowej obejmował obszar zamieszkany przez 100 tysięcy osób. Z powodu braku możliwości dalszej rozbudowy na dotychczasowym terenie Rada Miejska 9 XII 1902 przyjęła uchwałę o wybudowaniu nowej gazowni (tzw. II) w rejonie ujścia Motławy do [[WISŁA | Wisły]], w sąsiedztwie Stoczni Cesarskiej ([[STOCZNIA KRÓLEWSKA | Stocznia Królewska]]), na 6 ha łąk zwanych Kielmeisterwiese, które dały nazwę ulicy okalającej nową gazownię od południowego-wschodu: Kielmeisterweg (ul. Stępkarska). Budowę rozpoczęto w marcu 1903 roku, gazownię II uruchomiono 14 XI 1904, z produkcją 25 tysięcy m³ na dobę, z docelową możliwością 40 tysięcy m³. Nad Motławą wzniesiono magazyn węgla ze specjalnym nadbrzeżem rozładunkowym (trzy obrotowe żurawie dla statków o tonażu 4 tysięcy ton), dalej (posuwając się od Motławy) kolejno: piecownię, aparatownię, odsiarczalnie, budynek masy regeneracyjnej, regulatornie, warsztaty, zbiornik na 10 tysięcy m³, 3 budynki mieszkalne (16 mieszkań dla robotników). Na południu, przy wytyczonej wówczas Ringstraße (jej fragmenty to obecne ul. Gazownicza i Podstocznia), umieszczono budynek administracyjny z laboratorium, mieszkaniami służbowymi, budynek magazynowo-wagowy. Do roku 1910 gazownia II wspomagała gazownię I; po zwiększeniu pojemności zbiornika gazowni II do 30 tysięcy m³, 20 V 1913 wyłączono urządzenia w gazowni I. Zachowane zbiorniki stanowiły podstację gazowni II, w której w roku 1912 wybudowano nową piecownię, zwiększając produkcję gazu do 13 mln m³ w 1913; dalsza modernizacja pozwoliła w 1917 roku dostarczyć 20 mln m³ gazu i zwiększyć liczbę odbiorców: w 1914 było ich 17 179, w 1920 – 20 063. Po trudnościach w dostawie węgla, w początku II WMG, w 1925 roku uruchomiono trzecią piecownię, a liczba odbiorców wyniosła 38 142. W roku 1926 przy Hohe Seigen (ul. Rybaki Górne) zbudowano zbiornik o pojemności 70 tysięcy m³. Dwa lata później do sieci przyłączono mieszkańców [[OLIWA | Oliwy]] (po likwidacji lokalnej gazowni), [[STOGI | Stogów]], w 1929 [[BRZEŹNO | Brzeźna]], a liczba odbiorców wzrosła do 43 165. Gazownia, stale modernizowana, w 1939 roku zatrudniała około 420 osób. Sieć gazowa (około 250 km) obejmowała [[ŚRÓDMIEŚCIE | Śródmieście]], [[WRZESZCZ | Wrzeszcz]], Oliwę, [[NOWY PORT | Nowy Port]], Brzeźno, [[SIEDLCE | Siedlce]], Stogi. W czerwcu 1942 roku nalot bombowców angielskich uszkodził zbiorniki i instalacje, po odbudowie w 1943 dostarczano gaz także do Gdyni. W roku 1945 gazownia uległa zniszczeniu w 30%, 16–18 VI 1945 z rąk radzieckiej administracji wojskowej przejął ją Zarząd Miasta. Po odbudowie sieci pierwszy gaz popłynął do Wrzeszcza 12 IV 1946. Uroczyste otwarcie gazowni nastąpiło 7 VII 1946. Wszystkie uszkodzenia usunięto w roku 1948, gazyfikacja objęła 53,9% Gdańska i częściowo Sopot. W 1950 roku miasto utraciło zarząd nad gazownią, 1 maja powstały państwowe Zakłady Gazownictwa Okręgu Gdańskiego. 1 I 1967 gazownię podporządkowano Gdańskim Okręgowym Zakładom Gazownictwa. W 1970 roku zlikwidowano w Gdańsku ostatnie sześć latarni gazowych. Od 1973 wprowadzono do użycia gaz ziemny. Proces przystosowania sieci i urządzeń gazowych u odbiorców do gazu ziemnego ukończono 23 I 1991, wytwarzanie gazu miejskiego i wyłączenie gazowni zakończono w maju 1994 roku. Zlikwidowano stare urządzenia techniczne, w roku 1998 przy ul. Wałowej wybudowano reprezentacyjny budynek administracyjny. Długość sieci (wraz z przyłączami) wynosi ponad 1000 km. <br /><br /> '''Gazownia w Oliwie''', przy skrzyżowaniu obecnych ulic Śląskiej i Droszyńskiego. Wybudowana staraniem zarządu gminy Oliwa w 1906 roku przez berlińską firmę Anhaltische Maschinenbaugesellschaft, produkcję gazu rozpoczęła w listopadzie 1907. Usytuowana za torami kolejowymi, w chwili budowy położona na niezasiedlonych terenach łąkowych. Wyposażona w piecownię, zbiornik gazu na 1250 m³, budynek biurowo-mieszkalny. Od 1909 roku dostarczała gaz do [[JELITKOWO | Jelitkowa]], w 1913 miała 1011 odbiorców i 27 810 m sieci. Wraz z wodociągami funkcjonowała w ramach firmy Gas- und Wasserwerke Oliva, nadzorowanej przez zarząd gminy. Mimo ograniczeń spowodowanych I wojną światową (z 313 latarni zezwolono na użytkowanie 94) w roku 1914 wyprodukowała 575 470 m³ gazu (w tym na oświetlenie publiczne 44 425, reszta na potrzeby indywidualnych odbiorców). Po przyłączeniu Oliwy do Gdańska zamknięta 14 VI 1928, po przeprowadzeniu do Oliwy gazociągu z Gdańska. Zbiornik gazu, do chwili rozebrania w latach 50. XX wieku, wykorzystywano jako wyrównawczy. Od 1987 roku istnieje w tym samym miejscu rozdzielnia gazu dla [[PRZYMORZE | Przymorza]] i [[ZASPA | Zaspy]] (zatrudnia 53 osoby), wykorzystująca dawne budynki lokalnej gazowni. {{author:RED}}[[Category: Encyklopedia]]