HERBERT ZBIGNIEW, poeta, eseista

Wersja z 11:40, 26 wrz 2024

Zbigniew Herbert, 1962

Moneta z wizerunkiem Zbigniewa Herberta, 2008

Rondo imienia Pana Cogito

ZBIGNIEW HERBERT (29 X 1924 Lwów – 28 VII 1998 Warszawa), poeta, eseista, dramatopisarz, patron ulicy w Gdańsku. Syn Bolesława, dyrektora banku, i Marii z domu Kaniak. Brat Janusza (1931–1943) i Haliny zamężnej Żebrowskiej (1923–2017). Do 1944 mieszkał we Lwowie (maturę zdał w 1943 na tajnych kompletach, m.in. przed Stefanią Stipal), w 1947 ukończył studia ekonomiczne na Akademii Handlowej w Krakowie, w 1949 – studia prawnicze na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie rozpoczął także studia z filozofii, kontynuowane od 1951 na Uniwersytecie Warszawskim (nie ukończył).

Pierwsze utwory poetyckie opublikował w 1950 w tygodniku „Dziś i Jutro”, w 1956 wydał pierwszy tom poezji Struna światła. Był autorem między innymi tomików poezji: Hermes, pies i gwiazda (1957), Studium przedmiotu (1961), Napis (1969), Pan Cogito (1974), Raport z oblężonego Miasta i inne wiersze (1984), Elegia na odejście (1990), Rovigo (1992), Epilog burzy (1998) oraz tomów esejów Barbarzyńca w ogrodzie (1962) i Martwa natura z wędzidłem (1993). Autor słuchowisk radiowych oraz sztuk teatralnych. W swojej twórczości nawiązywał do tradycji antycznej i chrześcijańskiej, którą konfrontował z doświadczeniem współczesnego człowieka. Był twórcą postaci Pana Cogito – swojego poetyckiego alter ego. Nagrodzony między innymi Nagrodą Fundacji Kościelskich (1963), Nagrodą imienia Gottfrieda von Herdera (1973), pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego.

W 2 połowie 1947 roku mieszkał u rodziców w Sopocie przy ul. Bieruta 8 (ul. Haffnera). W 1948 był redaktorem wychodzącego w latach 1946–1948 „Przeglądu Kupieckiego”, organu Związku Zrzeszeń Kupieckich Województwa Gdańskiego. W 1948 zapisał się do Oddziału Gdańskiego Związku Zawodowego Literatów Polskich, od 1949 do końca 1950 pracował tam w charakterze kierownika. Po wyjeździe z Sopotu i po krótkim pobycie w Toruniu – od 1950 zamieszkał w Warszawie.

W 1956 przygotował sceniczną adaptację Kubusia Puchatka Alana Aleksandra Milne’a na potrzeby Państwowego Teatru Lalek. Sztuka miała premierę 20 XI 1956 i nosiła tytuł Wyprawa do bieguna północnego pod tytułem Kubuś Puchatek, a reżyserem spektaklu był Ali Bunsch. W 1961 w Gdańsku, podczas II Ogólnopolskiego Festiwalu Artystycznego Studentów, otrzymał za całokształt twórczości Nagrodę Pierścienia i tytuł Księcia Słowa, przyznawane przez Zrzeszenie Studentów Polskich. W roku akademickim 1973/1974 dla studentów Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Gdańskiego (UG) wygłosił cykl wykładów pod tytułem „Wybrane zagadnienia poezji dziewiętnastego i dwudziestego wieku”. Jego wizyty na uczelni koordynowała Małgorzata Czermińska, ówcześnie – adiunkt.

W latach 80. XX wieku związany był z ruchem „Solidarności”. Od 7 do 10 V 1981 brał udział w Tygodniu Kultury Chrześcijańskiej, zorganizowanym w gdańskim kościele św. Andrzeja Boboli. W stanie wojennym, w roku 1983, na zaproszenie Barbary Madajczyk-Krasowskiej w gdańskim klasztorze dominikanów przy kościele św. Mikołaja czytał własne wiersze pochodzące z tomiku Raport z oblężonego Miasta. Dnia 28 II 1984 uczestniczył w pogrzebie Lecha Bądkowskiego i wstąpił do Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego. W czwartą rocznicę podpisania porozumień sierpniowych – 31 VIII 1984 wziął udział we mszy w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. W maju 1985 na zaproszenie zdelegalizowanego Niezależnego Zrzeszenia Studentów ponownie odwiedził UG, podczas wizyty czytał swoje wiersze.

Od 29 III 1968 mąż poślubionej w Paryżu Katarzyny z domu Dzieduszyckiej (ur. 23 XI 1929 Zarzecze (woj. lwowskie)), tłumaczki i działaczki kulturalnej, która w 2010 założyła Fundację jego imienia, zaś w 2013 była inicjatorką powstania Międzynarodowej Nagrody Literackiej im. Zbigniewa Herberta. Pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Po śmierci został upamiętniony w kilku miejscach w Gdańsku. W 2000 na placu Dariusza Kobzdeja odsłonięto kamień pamiątkowy autorstwa Sławoja Ostrowskiego, zawierający cytat z wiersza Przesłanie Pana Cogito: „idź wyprostowany wśród tych co na kolanach/ wśród odwróconych plecami i obalonych w proch”. Dnia 17 IX 2000 jego imię otrzymało XX Liceum Ogólnokształcące, uroczystość odbyła się między innymi z udziałem żony poety – Katarzyny Herbert i siostry – Haliny Herbert-Żebrowskiej. Od 29 XI 2001 poeta jest patronem ulicy w Komarach na ( Wyspie Sobieszewskiej). Z okazji obchodów Roku Zbigniewa Herberta 27 X 2008 w budynku Biblioteki Głównej UG rektor Bernard Lammek odsłonił tablicę upamiętniająca poetę wraz z jego wierszem Czarnofigurowe dzieło Eksekiasa. Na wniosek XX LO 25 X 2012 imieniem Pana Cogito nazwano rondo w dzielnicy Piecki (przy skrzyżowaniu ulic Jaśkowa Dolina i Wileńska). W 2018 LO XX było gospodarzem jubileuszowego XX Zjazdu Klubu Herbertowskich Szkół. ŁM

Bibliografia:

Chwirot Agata, Winnie-the-Pooh jako obcy polskiej literatury, „Rocznik Komparatystyczny” 2019, nr 10, s. 123–143.
Franaszek Andrzej, Herbert. Biografia, t. 1–2., Wydawnictwo Znak, Kraków 2018.
Fundacja Zbigniewa Herberta, www: https://fundacjaherberta.com/zbigniew-herbert/zycie/zbigniew-herbert-1924-1998/.
Kubuś Puchatek. Przedstawienie, „Encyklopedia Teatru Polskiego”, www: https://www.encyklopediateatru.pl/przedstawienie/50290/kubus-puchatek.
Malcer-Zakrzacka Anna, Rok Zbigniewa Herberta. Książę Poetów wykładał na Uniwersytecie Gdańskim, „Gazeta Uniwersytecka” 2008.
Pan Cogito w Gdańsku. 20. rocznica śmierci Zbigniewa Herberta – 27-28 lipca 2018, Instytut Pamięci Narodowej, www: https://gdansk.ipn.gov.pl/pl2/aktualnosci/55969,Pan-Cogito-w-Gdansku-20-rocznica-smierci-Zbigniewa-Herberta-27-28-lipca-2018.html.
Siedlecka Joanna, Pan od poezji, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 2002.
Szwedowicz Agata, Zbigniew Herbert (1924–1998), https://dzieje.pl/postacie/zbigniew-herbert-1924-1998
XX Ogólnopolski Zjazd Klubu Herbertowskich Szkół, www: http://www.herbertklub.14lo.lublin.pl/xx-ogolnopolski-zjazd-klubu-herbertowskich-szkol/.