WERNICK GOTTHILF, burgrabia gdański

Wersja z 19:51, 8 sie 2024

Błazen trzymający w jednym ręku medalion z podobizną Gotthilfa Wernicka, w drugiej ośle uszy z dzwoneczkami (atrybut błazna), parodia na gdańskiego rajcę, miedzioryt z około 1762

GOTTHILF WERNICK (20 VIII 1720 Straussberg, Marchia Brandenburska – 15 X 1773 Wisłoujście), kupiec, rajca, przywódca opozycji kupiecko-rzemieślniczej. 11 V 1742 uzyskał kupieckie obywatelstwo Gdańska. Od 1747 członek cechu kramarzy, od 1748 przedstawiciel Trzeciego Ordynku; w latach 1750–1751 ławnik, 1752–1760 rajca (pozbawiony urzędu 16 XII 1760), od 1757 sędzia, w 1756 i 1760 burgrabia. Pełnił funkcję deputowanego komisji menniczej oraz kamlarza.

Uczył się aptekarstwa w Stargardzie Szczecińskim, w Gdańsku od 1741 jako praktykant kupiecki; 11 maja tego roku uzyskał obywatelstwo miejskie. W 1747 przyjęty do cechu kramarzy na Głównym Mieście; prowadził firmę kupiecką, zajmującą się m.in. handlem cytrynami. W 1748 powołany do trzyosobowej deputacji kramarzy i kupców spichrzowych, która przedstawiła królowi polskiemu Augustowi III petycję dotyczącą usprawnienia handlu gdańskiego, hamowanego ich zdaniem przez Radę Miejską. W latach 1749–1751 nieformalny przywódca opozycji kupiecko-rzemieślniczej i jawny stronnik króla. W sierpniu 1750 powołany z rekomendacji królewskiej do ławy miejskiej, w której stał się rzecznikiem interesów monarchy w mieście.

Jesienią 1750 wysłany na czele delegacji Trzeciego Ordynku na dwór królewski w Dreźnie, gdzie z rąk władcy odebrał tekst narzuconej Gdańskowi tzw. ordynacji królewskiej z 20 VII 1750. W połowie lutego 1751 ponownie wysłany do Drezna w celu utrzymania bezpośrednich kontaktów opozycji kupiecko-rzemieślniczej z dworem królewskim; w kwietniu 1751 wydrukowano tam jego staraniem tekst ordynacji królewskiej, która miała zostać natychmiast rozkolportowana w Gdańsku (na karcie tytułowej figurował jako współwydawca). Cieszył się w tym okresie poparciem dworu królewskiego, narażając się Radzie Miejskiej złożoną Augustowi III propozycją pozbawienia stanowisk – rajców najbardziej opornych wobec monarchy. Na początku 1752 został, dzięki poparciu władcy, dokooptowany do Rady; przyjęto go jednak bez zwyczajowego głosowania na znak protestu przeciwko silnym naciskom króla, stosowne wierszowane gratulacje złożył mu natomiast lektor języka polskiego w gdańskim Gimnazjum Akademickim Johann Gottfried Guzowius. W 1752 powierzono mu z ramienia Rady prowadzenie śledztwa w sprawie tumultu czeladników. W 1756 polecił wybić medal okolicznościowy dla uczczenia objęcia urzędu burgrabiego.

W okresie pełnienia funkcji publicznych w Gdańsku zarzucano mu wiele nadużyć (swobodnie wydawał powierzone mu fundusze, jako członek deputacji menniczej był zamieszany w rozpowszechnianie i wprowadzanie do obiegu fałszywych monet; jako kamlarzowi zarzucano mu malwersacje pieniędzy publicznych), co było pożywką dla skierowanych przeciw niemu licznych pamfletów politycznych. W latach 1757–1759 wdał się w spekulacje walutowe oraz transakcje zbożem, licząc na zlecenie dostaw żywności dla wojsk rosyjskich (w związku z wojną siedmioletnią), w rezultacie zbankrutował, zadłużony na dwa miliony guldenów. Należący do niego majątek (wraz z biblioteką, zbiorami portretów i sztychów) zlicytowano.

W kwietniu 1760 zbiegł z Gdańska, szukając protekcji u króla. Kierował oskarżenia pod adresem Rady Miejskiej (zwłaszcza przeciw Danielowi Gralathowi I), zawarte m.in. w broszurze Ein unterdienstliches Kund und zu wissen an das Publikum zu Danzig (Usłużne wieści do wiadomości Gdańszczan, 1760 ) oraz Schreiben an das Publicum zu Dantzig. Erster Brief – Sechszehnter Brief (Pisma do Gdańszczan. List pierwszy – list szesnasty, 1761), które zostały w Gdańsku, wyrokiem sądu ławniczego, publicznie spalone przez miejskiego kata. Oskarżał Gdańsk o bezprawne zatrzymywanie należnej królowi połowy wpływów z cła morskiego (został za to wynagrodzony przez władcę tytułem tajnego radcy komercjalnego). Po wezwaniu do Warszawy członków władz miejskich Gdańska wszczęto przeciwko nim postępowanie sądowe (rajców bronił skutecznie syndyk Gottfried Lengnich, m.in. wydając Des berüchtigten Banquerouters Gotthilf Wernick Aufführung gegen die Stadt Dantzig (Niesławny występ bankruta Gotthilfa Wernick'a przeciwko miastu Gdańsk; 1761)). Postępowanie zakończone zostało ugodą i wypłaceniem przez miasto królowi 540 000 florenów (prócz tego 160 000 florenów ministrowi Heinrichowi Brühlowi i innym dostojnikom dworskim).

We wrześniu 1762 został przekazany władzom Gdańska, uznany winnym zdrady miasta i skazany na dożywotnie więzienie. Osadzony w lochach twierdzy w Wisłoujściu, gdzie zmarł po ponad dziesięcioletnim uwięzieniu. Pochowany przy tamtejszym kościele kościele garnizonowym św. Olafa. Od 1742 żonaty był z Reginą (pochowana 24 VI 1774 w wieku 60 lat w kościele Najświętszej Marii Panny), córką kupca śledziowego Christopha Buscha. Ojciec Charlotty Hedwigi (chrzest 22 XI 1744) i Gotthilfa (ur. 7 XII 1756), którego narodziny uczczono w Gdańsku czterema zachowanymi (anonimowymi) wierszami, tzw. genetliakonami (Ais der ... Herr Gotthilf Wernick, hóchstverdienter Kónigl. Burggraf, durch die Entbindung Seiner vortrefflichen Gemahlin mit einem jungen Sohne ...). DK







Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VII, s. 364.
Cieślak Edmund, Werncik Gothilf, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwislańskiego, t. IV, Gdańsk 1997, s. 438–439. Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 5, 171.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 370–371.