POLSKA ZJEDNOCZONA PARTIA ROBOTNICZA. KOMITET WOJEWÓDZKI

Wersja z 19:40, 10 gru 2022

Przed kongresem zjednoczeniowym PPR i PPS w 1948, dekoracja Warsztatów Kolejowych PKP na Przeróbce

Płonąca siedziba Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, 15 XII 1970, widok z ul. 3 Maja

Płonący budynek KW PZPR w Gdańsku, 15 XII 1970, widok od strony Starego Miasta

Konferencja sprawozdawczo-wyborcza w Gdańsku przed VII Zjazdem PZPR, 1975

Budynek byłego Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdańsku przy ul. Wały Jagiellońskie, 2019

Tablica pamiątkowa na byłym budynku Komitetu Wojewódzkiego PZPR przy ul. Wały Jagiellońskie

POLSKA ZJEDNOCZONA PARTIA ROBOTNICZA. KOMITET WOJEWÓDZKI (KW PZPR) w Gdańsku, ul. Wały Jagiellońskie 36 ( budynek Zachodniopruskiego Towarzystwa Ubezpieczeń Od Ognia). Najwyższa na terenie województwa gdańskiego w latach 1949–1989 instancja partii komunistycznej (1948–1990) sprawującej władzę w Polsce w okresie 1948–1989; bezpośrednia następczyni Polskiej Partii Robotniczej (PPR; 1942–1948). W myśl preferowanego w partii komunistycznej tzw. „centralizmu demokratycznego”, Komitet Wojewódzki podlegał Komitetowi Centralnemu (KC), nadzorując zarazem komitety: powiatowe, miejskie, dzielnicowe, gminne, gromadzkie, miejsko-gminne, zakładowe, uczelniane, branżowe, środowiskowe i osiedlowe. Na samym dole partyjnej hierarchii usytuowane były podstawowe i oddziałowe organizacje partyjne.

KW PZPR rozpoczął działalność po Zjeździe Zjednoczeniowym PPR i Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), zorganizowanym w dniach 15–21 XII 1948 w Warszawie. Pomimo propagandowego zjednoczenia KW stanowił – pod względem strukturalnym oraz w dużej mierze personalnym – kontynuację KW PPR, który funkcjonował w Gdańsku od czerwca 1945. Pierwsze struktury PPR na Pomorzu Wschodnim powstały w marcu 1945. Wówczas to, z KW PPR w Bydgoszczy, przybyło na Wybrzeże 10 tzw. partyjnych grup operacyjnych. Rozpoczęły one pracę w Gdańsku, Gdyni, Kartuzach, Kościerzynie, Starogardzie Gdańskim i Tczewie. Na czele stał I sekretarz, któremu podlegali sekretarze, im zaś kierownicy wydziałów. I sekretarz nadzorował pracę KW oraz reprezentował wojewódzką organizację partyjną na zewnątrz. Najwyższą władzą partyjną na szczeblu wojewódzkim była konferencja wojewódzka. Wybierała ona skład KW. Pierwsza konferencja odbyła się 25–26 VI 1949, ostatnia 18 X 1986. W sumie zebrało się ich 20. KW obradował podczas posiedzeń plenarnych, które organizowano kilka razy w roku.

Bieżącą działalność KW koordynowały dwa ciała wykonawcze, kierowane przez I sekretarza: egzekutywa i sekretariat. Egzekutywa zbierała się zazwyczaj co dwa tygodnie; sekretariat – raz w tygodniu. Dużą rolę odgrywały Wojewódzka Komisja Kontroli Partyjnej (WKKP) i Wojewódzka Komisja Rewizyjna (WKR). WKKP czuwała nad ideologiczną „czystością” partyjnych szeregów, WKR nadzorowała kwestie finansów. W 1986 połączono je, tworząc Wojewódzką Komisję Kontrolno-Rewizyjną (WKK-R).

Struktura KW ulegała licznym przeobrażeniom. Zmieniały się nie tylko nazwy wydziałów, ale również ich kompetencje. Na początku lat 80. XX wieku, oprócz I sekretarza, komitetem kierowało pięciu sekretarzy: do spraw polityczno-organizacyjnych, do spraw propagandy, do spraw rolnych, do spraw gospodarki morskiej i przemysłu oraz do spraw polityki społecznej. Sekretarz do spraw polityczno-organizacyjnych koordynował działalność wydziałów: organizacyjnego, ogólnego, administracyjnego oraz Ośrodka Informacji, Analiz i Programowania Pracy Partyjnej (OIAiPPP). Sekretarz do spraw propagandy kierował wydziałami: propagandy oraz nauki, oświaty i kultury. Sekretarz do spraw rolnych – wydziałem rolnym i gospodarki żywnościowej. Sekretarz do spraw gospodarki morskiej i przemysłu – wydziałem gospodarki morskiej i przemysłu. Sekretarz do spraw polityki społecznej – wydziałem polityki społecznej. Bezpośrednio I sekretarzowi podlegały: wydział kadr oraz kancelaria KW.

W połowie lat 80. XX wieku KW podporządkowanych było 10 komitetów miejskich (Gdynia, Sopot, Pruszcz Gdański, Hel, Jastarnia, Władysławowo, Tczew, Wejherowo, Reda i Rumia), trzy komitety dzielnicowe ( Wrzeszcz, Śródmieście i Portowa ( Dzielnicowe Rady Narodowe)), osiem komitetów miejsko-gminnych (Kartuzy, Kościerzyna, Skarszewy, Puck, Starogard Gdański, Skórcz, Gniew i Pelplin) i 34 komitety gminne (Chmielno, Przodkowo, Sierakowice, Somonino, Stężyca, Sulęczyno, Żukowo, Dziemiany-Lipusz, Karsin, Nowa Karczma, Stara Kiszewa, Cedry Wielkie, Kolbudy, Pruszcz Gdański, Przywidz, Pszczółki, Trąbki Wielkie, Kosakowo, Krokowa, Kaliska, Lubichowo, Osieczna, Osiek, Smętowo Graniczne, Zblewo, Morzeszczyn, Subkowy, Tczew, Choczewo, Gniewino, Linia, Luzino, Łęczyce i Szemud).

Począwszy od stycznia 1982 funkcję ogniwa pośredniego, łączącego KW z terenowymi strukturami PZPR, pełniło siedem Rejonowych Ośrodków Pracy Partyjnej (ROPP) w: Kartuzach, Kościerzynie, Pucku, Pruszczu Gdańskim, Starogardzie Gdańskim, Tczewie i Wejherowie. Na ich czele stali kierownicy. Poprzez rozbudowane struktury PZPR starała się wpływać na (a przynajmniej kontrolować) praktycznie wszystkie dziedziny życia oraz aktywności społeczeństwa. Celowi temu służyło również utrzymywanie tzw. nomenklatury partyjnej, czyli obsadzanie przez KW kluczowych stanowisk w administracji państwowej i gospodarczej, organizacjach społecznych, mediach, instytucjach naukowych, oświatowych i kulturowych oraz radach narodowych. W 1988 „w nomenklaturze” KW znajdowały się 294 stanowiska wymagające tzw. akceptacji politycznej.

Liczebność członków KW zmieniała się, wahając się od kilkudziesięciu (50 w czerwcu 1949) do ponad 100 (121 w czerwcu 1981). W latach 70. XX wieku systematycznie rosła też liczba członków PZPR w skali województwa. W połowie 1980 do wojewódzkiej organizacji partyjnej należało 105 747 członków i kandydatów. Powstanie Solidarności oraz wprowadzenie stanu wojennego spowodowało tzw. „odpływ aktywu”, czyli odchodzenie z partii jej członków. Wyraźnie spadła też liczba kandydatów do PZPR. W połączeniu z rozpoczętymi po 13 XII 1981 czystkami wpłynęło to na znaczne zmniejszenie się liczebności gdańskiej PZPR. 31 XII 1989 należało do niej 64 712 osób, z czego 53,9% stanowili „pracownicy umysłowi”, 39,6% robotnicy i 5,5% chłopi.

Na wieść o samorozwiązaniu się PZPR, idący spod kościoła św. Brygidy manifestanci (w tym działacze Federacji Młodzieży Walczącej) – wkroczyli 29 I 1990 do budynku przy ul. Wały Jagiellońskie i rozpoczęli jego okupację. Przy okazji okazało się, że pracownicy KW od pewnego czasu systematycznie niszczyli akta. Archiwalia KW PZPR oraz podległych mu instancji partyjnych, usuwane przed samorozwiązaniem PZPR, przekazano do Archiwum Państwowego ( archiwa). Mimo poważnych zniszczeń stanowią one obecnie drugi co do wielkości (po Archiwum Akt Nowych) zbiór dokumentacji wytworzonej przez PZPR. PB