FREJER ROMUALD, rzeźbiarz, reżyser, aktor

Wersja z 17:43, 26 lis 2022

Romuald Frejer

Studencki Teatru Pantomimy Rąk i Przedmiotów „Co To”, od prawej: Ewa Rouba, Włodzimierz Łajming, Elżbieta Chwalibóg-Cybulska, Romuald Frejer, Teresa Putowska, pierwszy z lewej Jerzy Godwod

Romuald Frejer (z lewej) i Jerzy Zabłocki (z prawej), 1980

ROMUALD FREJER (zapisywany też błędnie jako Freyer) (29 III 1926 Mosty, powiat Grodno (obecnie Białoruś) – 18 IX 1987 Komorowo Żuławskie pod Elblągiem), artysta rzeźbiarz, reżyser i aktor Studenckiego Teatru Pantomimy Rąk i Przedmiotów „Co To”. Syn pracownika kolei Michała (1883–1954) i Janiny z domu Szybalskiej (1897–1974). Brat Antoniego i Zygmunta (zginęli podczas okupacji) oraz Ireny (1923-2015), po mężu Próchnickiej.

Od 1927 z rodziną w Grudziądzu, gdzie w 1933 rozpoczął naukę szkolną. W 1938 z rodziną w Wołkowysku, gdzie ukończył szkołę powszechną i do 1942 uczył się w 10-letniej szkole rosyjskiej. Podczas okupacji niemieckiej pracował jako robotnik przymusowy na kolei. W 1944 wstąpił do II Armii Wojska Polskiego, służył w pułku samochodowym jako kierowca-mechanik. Za udział w walkach odznaczony „Medalem za Warszawę”, medalami „Pobieda” i „Wolność i Zwycięstwo” oraz „Odznaka Grunwaldu”. Zdemobilizowany w 1947 w stopniu plutonowego uczęszczał do Państwowego Liceum Ogólnokształcącego dla Dorosłych w Olsztynie (gdzie osiedliła się rodzina), świadectwo dojrzałości otrzymał w 1950. Jednocześnie pracował w Regionalnej Dyrekcji Planowania Przestrzennego, następnie jako kreślarz w Wojewódzkiej Komisji Planowania Gospodarczego. W 1949 wziął udział w I Ogólnopolskiej Wystawie Plastyków Amatorów w Warszawie i otrzymał nagrodę pieniężną za rzeźbę „Robotnik”, a na wystawie amatorów plastyków województwa olsztyńskiego zdobył pierwszą nagrodę za rzeźbę „Chłopiec z książką”.

Od 1951 studiował na Wydziale Rzeźby Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych (PWSSP) w Gdańsku (z siedzibą w Sopocie). W latach 1948–1956 był członkiem Związku Młodzieży Polskiej. Podczas studiów uczestniczył w odbudowie Głównego Miasta Gdańska, pracował między innymi przy ul. Mariackiej. W październiku 1956 otrzymał absolutorium, egzamin dyplomowy zdał w czerwcu 1958, uzyskując tytuł zawodowy artysty rzeźbiarza. Od 1956 zatrudniony na Wydziale Rzeźby PWSSP, od 1 X 1957 na stanowisku zastępcy asystenta, od 26 IX 1958 jako asystent. Od 1963 zatrudniony w Katedrze Projektowania Architektoniczno-Rzeźbiarskiego jako starszy asystent, zorganizował pracownię rzeźby w metalu.

Swoje prace prezentował w tym okresie między innymi w 1956 na Wystawie Młodych w Warszawie (otrzymał wyróżnienie), w roku akademickim 1957/1958 na Ogólnopolskiej Wystawie Zimowej w Radomiu, w 1957 na Festiwalu Młodego Malarstwa i Rzeźby (otrzymał wyróżnienie), w 1961 na Ogólnopolskiej Wystawie XV-lecia PRL (prezentował rzeźbę z gipsu „Konie”), w 1963 na Ogólnopolskiej Wystawie XX-lecia Wojska Polskiego (prezentował pracę z gipsu „Nalot”). W 1965 był członkiem zespołu zajmującego się przebudową cmentarza wojskowego w Gdyni-Redłowie. Uczestniczył w pracach komitetu organizacyjnego Festiwalu Sztuk Plastycznych w Sopocie. W 1970 jego rzeźba „Głowa” (drewno polichromowane) była prezentowana na Wystawie Malarstwa, Grafiki i Rzeźby z okazji 25-lecia Związku Polskich Artystów Plastyków w Gdańsku.

Podczas studiów i pracy na PWSSP był kierownikiem Studenckiego Teatru Pantomimy Rąk i Przedmiotów „Co To”, dla którego znalazł nową formułę, stworzył zespół wyróżniający się poetyką na tle ówczesnego, rozpolitykowanego, studenckiego ruchu kulturalnego. Pod jego kierownictwem „Co To” wystąpiło na VI Światowym Festiwalu Młodzieży i Studentów w Moskwie (1957), międzynarodowych festiwalach kulturalnych studentów w Strasburgu, w Parmie, Paryżu, a także w Finlandii, Szwecji, Danii, Belgii, Holandii, Austrii, Jugosławii. Sceny z repertuaru „Co To” zostały utrwalone w filmie Janusza Morgensterna „Do widzenia, do jutra” (1960), w którym pojawił się jako postać epizodyczna (aktor Tik Taka). Do jego najbliższych współpracowników należeli Ewa Rouba, Tadeusz Boroński, Włodzimierz Łajming, żona Krystyna Filipska-Frejer, współpracował z kompozytorami: Januszem Hajdunem, Jerzym Derflem, Andrzejem Głowińskim.

Z etatu w gdańskiej PWSSP odszedł w 1969, poświęcając się pracy artystycznej. Czasowo bywał zatrudniany w Pracowni Sztuk Plastycznych, dorywczo pełnił funkcję rzeczoznawcy w komisjach przyjmujących prace artystów do Centrali Przemysłu Ludowego i Artystycznego (Cepelia). W 1974 był kierownikiem artystycznym Zakładów Związku Polskich Artystów Plastyków (ZPAP) „Artus” w Gdańsku, od 1978 do 1980 kierownikiem artystycznym galerii ZPAP przy ul. Piwnej w Gdańsku. Pełnił również funkcję wiceprezesa ZPAP Okręgu Gdańskiego.

Swoje prace, w tym w drewnie, prezentował w latach 1971–1974 na sympozjum w Biskupinie (prezentował między innymi głowę Jędrzeja Śniadeckiego); w Hajnówka 1978, w Piešt’any--Moravany (Słowacja) 1975; Bremie w 1979, w Burgdorf (Szwajcaria) 1980. W 1979 jako jeden z ośmiu artystów rzeźbiarzy uczestniczył w Międzynarodowym Sympozjum Rzeźbiarskim w Bremie.

Do jego najbardziej znanych prac należą: „Corrida”, „Dziewczynka z kółkiem”, rzeźba „Patriarcha” w Parku Oliwskim, pomnik żołnierzy radzieckich na cmentarzu w Kmiecinie (współautorstwo z Henrykiem Lulą), marmurowa rzeźba Stanisława Hozjusza w katedrze we Fromborku, rzeźba „Jeździec” wystawiana w stałej galerii rzeźby w Biskupinie, w latach 70. XX wieku, w plenerowej galerii rzeźby prezentował również „Wenus biskupińską” wykonaną w drewnie. Wykonał z piaskowca postać klucznika i rycerza na budynku gdańskiej Katowni, rzygacz na ul. Mariackiej, kamieniarkę kamienicy przy ul. św. Ducha 127/129. Wykonał rekonstrukcję drewnianych elementów wystroju rzeźbiarskiego Sali Czerwonej Ratusza Głównego Miasta Gdańska, rzeźbę św. Mikołaja w Elblągu na szczycie budynku plebanii, Anioła Śmierci w kartuskiej kolegiacie (zrekonstruowana rzeźba stanowiąca wahadło zegara). Swoje prace prezentował na indywidualnych wystawach krajowych w BWA Sopot 1962, ZPAP Sień Gdańska 1972 i 1980 oraz na indywidualnych wystawach w Czechosłowacji w 1966 i 1975, NRD w 1971, Norwegii w 1974.

W 1960 otrzymał nagrodę Ministra Kultury i Sztuki za „wybitne osiągnięcia w dziedzinie teatru lalkowego oraz pracę kulturalną wśród młodzieży akademickiej”, w 1961 redakcja pisma studenckiego „itd.” przyznała mu nagrodę indywidualną za osiągnięcia artystyczne, tego roku otrzymał również odznakę „Za Zasługi dla Gdańska” . W 1966, z okazji jubileuszu "Co To", otrzymał Złotą Odznaką Związku Studentów Polskich. W 1973 został wyróżniony odznaką Zasłużony Działacz Kultury. Od 1962 był żonaty z Krystyną Filipską-Frejer, artystką rzeźbiarką, ojciec Michała. Pochowany na Cmentarzu Katolickim w Sopocie.

W 1991 w Galerii GTPS „Punkt” w Gdańsku zaprezentowano wystawę „Romek Frejer i jego zespół” zainicjowaną przez Włodzimierza Łajminga, na którą złożyły się fotografie z działalności teatru rąk „Co To” zebrane z prywatnych archiwów przyjaciół i członków teatrzyku. KN

Bibliografia:
Źródła:
Informacje Krystyny Filipskiej-Frejer i Michała Frejera.
Archiwum Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku, Akta osobowe studentów PWSSP w Gdańsku, Romulad Frejer, sygn. Fs 2/7; Akta osobowe pracowników PWSSP w Gdańsku, Romuald Frejer, sygn. F6.
PAN Biblioteka Gdańska, Dział Rękopisów: Dokumentacja teatrzyku "Co To".
Wspomnienia z odbudowy Głównego Miasta, zebrała oraz wstępem i spisem budowniczych opatrzyła Izabella Trojanowska, Gdańsk 1978.
Literatura:
Krajewski Mirosław, Nowy słownik biograficzny ziemi dobrzyńskiej, t. 1, Rypin 2014.
Kordel Jan Krzysztof, Frejer Romuald, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplement 1, Gdańsk 1998.
Lula Henryk, Sztuka ceramiki, Gdańsk 2019.
Nowicka Katarzyna, Poetyzowanie zwyczajności PRL-u w studenckich teatrach Wybrzeża: Co To, Bim-Bom, Cyrk Rodziny Afanasjeff, rozprawa doktorska 2019, komputeropis w Bibliotece Uniwersytetu Gdańskiego.
Piaskowski T., Szkop H., Zabytki Fromborka, Frombork 2003.
Watrak Zofia, Historia sopockiej PGS w trzech odsłonach, „Rocznik Sopocki”, 29, 2018.