NICOLAI HEINRICH, profesor Gimnazjum Akademickiego

Wersja z 15:17, 14 paź 2022

Heinrich Nicolai według Wilhelma Hondiusa na podstawie wzoru Andreasa Gartnera, 1650

HEINRICH NICOLAI (7 V 1605 Gdańsk – 29 XII 1665 Gdańsk), filozof, teolog, profesor Gimnazjum Akademickiego. Syn sekretarza gdańskiej Rady Miejskiej Heinricha (zm. 1619) i poślubionej mu w 1601 Barbary, córki Michaela Petri (zm. 1608), także sekretarza miasta. Brat miedzy innymi Ursuli, od 1642 żony Jacoba Barthelmäusa. Uczył się w szkole mariackiej, w 1617–1620 w Gimnazjum Akademickim, 1620–1623 studiował w Wittenberdze, w 1623–1625 w Lipsku i Jenie, w 1626–1627 w Marburgu, gdzie uzyskał magisterium. Odbył podróż po Niemczech i Niderlandach, jako stypendysta gdańskiej Rady Miejskiej studiował w 1628–1631 w Roztoku (Rostock) teologię.

Po powrocie do Gdańska od 1631 profesor filozofii w Gimnazjum Akademickim. Organizował dysputy, publikował rozprawy i podręczniki z zakresu logiki i metafizyki. Jako teolog opowiadał się za irenizmem, czyli tolerancją religijną w imię przywróceniem jedności chrześcijaństwa drogą pewnych ustępstw doktrynalnych przez luteran, kalwinistów, katolików i arian. W związku z colloquium charitativum w Toruniu (1645) opublikował Irenicum sive de differentiis religionum conciliandis succincta commentatio. Pismo spotkało się z krytyką Ministerium Duchownego, bronił się rozprawą Irenicum defensum et explicatum, continuatum z 1651. W tym samym roku podał się jednak do dymisji ze stanowiska w Gimnazjum Akademickim, Rada Miejska wyznaczyła mu w związku z tym skromną emeryturę.

Przeniósł się do Elbląga, gdzie w tamtejszym gimnazjum wykładał teologię i filozofię jako professor honorarius i opublikował podręczniki dla swoich uczniów: Cursus philosophicus (1652) i Theologiae epitome (1653). Krytykując kult świętych, po publikacji De superstitiosis festis popadł tym razem w konflikt z kanonikami warmińskimi (fromborskimi). Po skardze prepozyta warmińskiego i sekretarza wielkiego koronnego Tomasza Ujejskiego wyrokiem sądowym zmuszony został po dwóch latach do opuszczenia Elbląga. Przebywał w Szczecinie, Frankfurcie nad Odrą, Berlinie, Gdańsku, w nadziei na ponowne otrzymanie stanowiska w Gimnazjum w 1656 powrócił do Elbląga. Nie otrzymawszy posady i po osobistej tragedii (31 VIII 1656 w dniu ślubu zmarła jego narzeczona, Regina Koye), korzystając z faktu zajęcia w okresie "Potopu" przez wojska szwedzkie Fromborka i ucieczce kanoników, wrócił w 1658 do Gdańska. Szybko popadł z kolejny konflikt, tym razem z pastorem kościoła Najświętszej Marii Panny Johannem Botsackiem, skorzystał z propozycji elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma i w 1658 został jego doradcą do spraw kościelnych. W 1660 powrócił do Gdańska po uprzednim odwołaniu swoich poglądów.

Pochowany 11 I 1661 w kościele NMP, w grobie nabytym w 1653 na spółkę ze szwagrem Jacobem Barthelmäusem (pochowany tu 18 VII 1692), mowę pogrzebową wygłosił pastor Nathanael Dilger. EK