SENAT II WOLNEGO MIASTA GDAŃSKA 1920–1939
Z Encyklopedia Gdańska
(Różnice między wersjami)
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{paper}} | {{paper}} | ||
[[File:Wlepki kolekcjonerskie z flagą państwową i handlową (z lewej) oraz senatu (z prawej) II WMG.JPG|thumb|Wlepki kolekcjonerskie z flagą państwową i handlową (z lewej) oraz senatu (z prawej) II Wolnego Miasta Gdańska]] | [[File:Wlepki kolekcjonerskie z flagą państwową i handlową (z lewej) oraz senatu (z prawej) II WMG.JPG|thumb|Wlepki kolekcjonerskie z flagą państwową i handlową (z lewej) oraz senatu (z prawej) II Wolnego Miasta Gdańska]] | ||
| − | [[File:Inauguracyjne posiedzenie senatu I kadencji Wolnego Miasta Gdańska.JPG|thumb|Inauguracyjne posiedzenie senatu I kadencji Wolnego Miasta Gdańska, 1920; siedzą od prawej: [[JEWELOWSKI SALOMON JULIUS| Julius Jewelowski]] (1), [[ZIEHM ERNST BRUNO| Ernst Ziehm]] (3), [[SAHM HEINRICH FRIEDRICH WILHELM| Heinrich Sahm]] (4), Gustav Fuchs (8), stoją od prawej: [[STRUNK HERMANN| Hermann Strunk]] (8)]] | + | [[File:Inauguracyjne posiedzenie senatu I kadencji Wolnego Miasta Gdańska.JPG|thumb|Inauguracyjne posiedzenie senatu I kadencji Wolnego Miasta Gdańska, 1920; siedzą od prawej: [[JEWELOWSKI SALOMON JULIUS, przedsiębiorca, poseł do Volkstagu| Julius Jewelowski]] (1), [[ZIEHM ERNST BRUNO, prezydent Senatu| Ernst Ziehm]] (3), [[SAHM HEINRICH FRIEDRICH WILHELM, adburmistrz Gdańska, prezydent Senatu| Heinrich Sahm]] (4), Gustav Fuchs (8), stoją od prawej: [[STRUNK HERMANN, nauczyciel, polityk, senator| Hermann Strunk]] (8)]] |
[[File:Sahm Heinrich Friedrich Wilhelm.JPG|thumb|Heinrich Friedrich Wilhelm Sahm, prezydent senatu 1920–1931]] | [[File:Sahm Heinrich Friedrich Wilhelm.JPG|thumb|Heinrich Friedrich Wilhelm Sahm, prezydent senatu 1920–1931]] | ||
[[File:4_Senat_II_Wolnego_Miasta.jpg|thumb|Emil Förster (ur. 13 X 1866), poseł do Volkstagu (1920-1925), senator (od 1925) ]] | [[File:4_Senat_II_Wolnego_Miasta.jpg|thumb|Emil Förster (ur. 13 X 1866), poseł do Volkstagu (1920-1925), senator (od 1925) ]] | ||
[[File:Kurt_Bischoff.png|thumb|Dr Kurt Bischoff (10 V 1878 Gdańsk – 24 I 1930 Gdańsk) senator od 1926]] | [[File:Kurt_Bischoff.png|thumb|Dr Kurt Bischoff (10 V 1878 Gdańsk – 24 I 1930 Gdańsk) senator od 1926]] | ||
[[File:5_Senat_II_Wolnego_Miasta.jpg|thumb|Alma Richter (879 Chemnitz – 24 XII 1969 Hagen), radna miasta Gdańska (1918), posłanka do [[VOLKSTAG| Volkstagu]] (od 1924), senatorka (1929-1933) ]] | [[File:5_Senat_II_Wolnego_Miasta.jpg|thumb|Alma Richter (879 Chemnitz – 24 XII 1969 Hagen), radna miasta Gdańska (1918), posłanka do [[VOLKSTAG| Volkstagu]] (od 1924), senatorka (1929-1933) ]] | ||
| − | [[File:2_Senat_II_Wolnego_Miasta.jpg|thumb|Członkowie Senatu w 1933: stoją od lewej Hans Albert Hohnfeldt, Adalbert Boeck, Wilhelm Huth, [[RAUSCHNING HERMANN| Hermann Rauschning]], Max Bertling, Anton Sawatzki, Wilhelm von Wnuck, [[GREISER ARTHUR KARL| Arthur Greiser]], Willibald Wiercinski-Keiser]] | + | [[File:2_Senat_II_Wolnego_Miasta.jpg|thumb|Członkowie Senatu w 1933: stoją od lewej Hans Albert Hohnfeldt, Adalbert Boeck, Wilhelm Huth, [[RAUSCHNING HERMANN, prezydent Senatu| Hermann Rauschning]], Max Bertling, Anton Sawatzki, Wilhelm von Wnuck, [[GREISER ARTHUR KARL, prezydent Senatu| Arthur Greiser]], Willibald Wiercinski-Keiser]] |
[[File:Hermann Rauschning (z lewej) z premierem Januszem Jędrzejewiczem.JPG|thumb|Hermann Rauschning (z prawej), prezydent senatu 1933–1934, z premierem Januszem Jędrzejewiczem]] | [[File:Hermann Rauschning (z lewej) z premierem Januszem Jędrzejewiczem.JPG|thumb|Hermann Rauschning (z prawej), prezydent senatu 1933–1934, z premierem Januszem Jędrzejewiczem]] | ||
[[File:Siedziba Senatu II Wolnego Miasta Gdańska, 1920–1939.JPG|thumb|Siedziba Senatu II Wolnego Miasta Gdańska, 1920–1939]] | [[File:Siedziba Senatu II Wolnego Miasta Gdańska, 1920–1939.JPG|thumb|Siedziba Senatu II Wolnego Miasta Gdańska, 1920–1939]] | ||
| Linia 12: | Linia 12: | ||
'''SENAT [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | II WOLNEGO MIASTA GDAŃSKA 1920–1939]]''' (II WMG). Zgodnie z konstytucją II WMG najwyższy organ zarządzający i wykonawczy nie był izbą wyższą parlamentu, lecz odpowiednikiem rządu, reprezentował II WMG w sprawach zewnętrznych (za wyjątkiem spraw podlegających Polsce). Od 1 V 1921 przejął kompetencje magistratu (Zarządu Miasta, [[RADA MIEJSKA | Rada Miejska]]), będąc równocześnie organem administracji samorządowej. Nazwa nawiązywała do podobnych instytucji wolnych miast hanzeatyckich (Brema, Hamburg, Lubeka) i gdańskiej tradycji (''senatus gedanensis'', Senat I WMG) do 1930 roku składał się z 22 członków wybieranych przez [[VOLKSTAG | Volkstag]] (Zgromadzenie Ludowe): prezydenta, wiceprezydenta i 20 senatorów. Początkowo prezydenta i 7 senatorów głównych (Hauptamt) wybierano na 12, następnie na 4 lata (bez prawa ich odwołania przez Volkstag, ze stałym uposażeniem i prawem do emerytury). Zastępcę prezydenta i 13 senatorów pobocznych (Nebenamt) wybierano na czas nieokreślony (z możliwością odwołania przez uchwalenie wotum nieufności), wypłacano im diety.<br/><br/> | '''SENAT [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | II WOLNEGO MIASTA GDAŃSKA 1920–1939]]''' (II WMG). Zgodnie z konstytucją II WMG najwyższy organ zarządzający i wykonawczy nie był izbą wyższą parlamentu, lecz odpowiednikiem rządu, reprezentował II WMG w sprawach zewnętrznych (za wyjątkiem spraw podlegających Polsce). Od 1 V 1921 przejął kompetencje magistratu (Zarządu Miasta, [[RADA MIEJSKA | Rada Miejska]]), będąc równocześnie organem administracji samorządowej. Nazwa nawiązywała do podobnych instytucji wolnych miast hanzeatyckich (Brema, Hamburg, Lubeka) i gdańskiej tradycji (''senatus gedanensis'', Senat I WMG) do 1930 roku składał się z 22 członków wybieranych przez [[VOLKSTAG | Volkstag]] (Zgromadzenie Ludowe): prezydenta, wiceprezydenta i 20 senatorów. Początkowo prezydenta i 7 senatorów głównych (Hauptamt) wybierano na 12, następnie na 4 lata (bez prawa ich odwołania przez Volkstag, ze stałym uposażeniem i prawem do emerytury). Zastępcę prezydenta i 13 senatorów pobocznych (Nebenamt) wybierano na czas nieokreślony (z możliwością odwołania przez uchwalenie wotum nieufności), wypłacano im diety.<br/><br/> | ||
Senatorowie główni byli fachowcami kierującymi pracami poszczególnych resortów, poboczni – jako politycy – pochodzili z klucza partyjnego. Po zmianie konstytucji, od września 1930, składał się z prezydenta, zastępcy i 10 senatorów; zniesiono podział na senatorów głównych i pobocznych, wybierano ich na czas nieograniczony z możliwością odwołania przez Volkstag, którego nie mogli już być członkami. Składał się z wydziałów: prezydialnego, spraw wewnętrznych, finansów, sprawiedliwości, szkolnictwa i nauki oraz z powoływanych na bieżące potrzeby komisji. Miał kompetencje rządu, działał jako organ kolegialny i nie miał typowej dla większości rządów struktury, tj. członkowie senatu nie byli automatycznie szefami resortów. Ze względu na rozbicie partyjne, do 1933 roku wszystkie senaty były koalicyjne, najczęściej prawicowo-centrowe. Z reguły władze senackie nie miały silnego oparcia politycznego, raz doszło do utworzenia tzw. senatu fachowców. W sytuacjach kryzysowych duża rola w rozmowach nad utworzeniem nowego rządu przypadała prezydentowi. Senat sprawował nadzór nad administracją, w jego rękach znajdowało się kierownictwo spraw zagranicznych. Do ważności podejmowanych uchwał potrzebna była większość głosów, a przy ich równej liczbie przeważał głos przewodniczącego, czyli prezydenta.<br/><br/> | Senatorowie główni byli fachowcami kierującymi pracami poszczególnych resortów, poboczni – jako politycy – pochodzili z klucza partyjnego. Po zmianie konstytucji, od września 1930, składał się z prezydenta, zastępcy i 10 senatorów; zniesiono podział na senatorów głównych i pobocznych, wybierano ich na czas nieograniczony z możliwością odwołania przez Volkstag, którego nie mogli już być członkami. Składał się z wydziałów: prezydialnego, spraw wewnętrznych, finansów, sprawiedliwości, szkolnictwa i nauki oraz z powoływanych na bieżące potrzeby komisji. Miał kompetencje rządu, działał jako organ kolegialny i nie miał typowej dla większości rządów struktury, tj. członkowie senatu nie byli automatycznie szefami resortów. Ze względu na rozbicie partyjne, do 1933 roku wszystkie senaty były koalicyjne, najczęściej prawicowo-centrowe. Z reguły władze senackie nie miały silnego oparcia politycznego, raz doszło do utworzenia tzw. senatu fachowców. W sytuacjach kryzysowych duża rola w rozmowach nad utworzeniem nowego rządu przypadała prezydentowi. Senat sprawował nadzór nad administracją, w jego rękach znajdowało się kierownictwo spraw zagranicznych. Do ważności podejmowanych uchwał potrzebna była większość głosów, a przy ich równej liczbie przeważał głos przewodniczącego, czyli prezydenta.<br/><br/> | ||
| − | Pierwsze posiedzenie senatu miało miejsce 7 XII 1920, przejściowo 23 VIII 1939 utworzono urząd głowy państwa (Staatsoberhaupt), który objął [[FORSTER ALBERT MARIA | Albert Forster]], oficjalnie rozwiązany 1 IX 1939 mocą proklamacji o wcieleniu II WMG do Niemiec (co likwidowało i urząd głowy państwa). Pierwsi dwaj prezydenci byli konserwatystami, następcy reprezentowali interesy NSDAP. | + | Pierwsze posiedzenie senatu miało miejsce 7 XII 1920, przejściowo 23 VIII 1939 utworzono urząd głowy państwa (Staatsoberhaupt), który objął [[FORSTER ALBERT MARIA, gauleiter Gdańska | Albert Forster]], oficjalnie rozwiązany 1 IX 1939 mocą proklamacji o wcieleniu II WMG do Niemiec (co likwidowało i urząd głowy państwa). Pierwsi dwaj prezydenci byli konserwatystami, następcy reprezentowali interesy NSDAP. |
Siedziba mieściła się w istniejącym od lat 80. XIX wieku budynku [[REJENCJA GDAŃSKA| rejencji gdańskiej]] przy Neugarten 12–16 (Nowe Ogrody) (zob. [[BUDYNEK SENATU II WOLNEGO MIASTA GDAŃSKA | budynek Senatu II Wolnego Miasta]]), w jego miejscu znajduje się obecnie budynek Urzędu Miejskiego i nieistniejący wcześniej odcinek ul. 3 Maja (w stronę ul. Armii Krajowej). {{author: MA}} <br /><br /> | Siedziba mieściła się w istniejącym od lat 80. XIX wieku budynku [[REJENCJA GDAŃSKA| rejencji gdańskiej]] przy Neugarten 12–16 (Nowe Ogrody) (zob. [[BUDYNEK SENATU II WOLNEGO MIASTA GDAŃSKA | budynek Senatu II Wolnego Miasta]]), w jego miejscu znajduje się obecnie budynek Urzędu Miejskiego i nieistniejący wcześniej odcinek ul. 3 Maja (w stronę ul. Armii Krajowej). {{author: MA}} <br /><br /> | ||
{| class="tableGda" | {| class="tableGda" | ||
| Linia 19: | Linia 19: | ||
|- | |- | ||
| 6 XII 1920 – 9 I 1931 | | 6 XII 1920 – 9 I 1931 | ||
| − | | [[SAHM HEINRICH FRIEDRICH WILHELM | Heinrich Sahm]] | + | | [[SAHM HEINRICH FRIEDRICH WILHELM, nadburmistrz Gdańska, prezydent Senatu | Heinrich Sahm]] |
|- | |- | ||
| 9 I 1931 – 20 VI 1933 | | 9 I 1931 – 20 VI 1933 | ||
| − | | [[ZIEHM ERNST BRUNO | Ernst Ziehm]] | + | | [[ZIEHM ERNST BRUNO, prezydent Senatu | Ernst Ziehm]] |
|- | |- | ||
| 20 VI 1933 – 24 XI 1934 | | 20 VI 1933 – 24 XI 1934 | ||
| − | | [[RAUSCHNING HERMANN | Hermann Rauschning]] | + | | [[RAUSCHNING HERMANN, prezydent Senatu | Hermann Rauschning]] |
|- | |- | ||
| 29 XI 1934 – 1 IX 1939 | | 29 XI 1934 – 1 IX 1939 | ||
| − | | [[GREISER ARTHUR KARL | Arthur Greiser]] | + | | [[GREISER ARTHUR KARL, prezydent Senatu | Arthur Greiser]] |
|- | |- | ||
| class="authorEgTab" | {{author: MA}} | | class="authorEgTab" | {{author: MA}} | ||
|} | |} | ||
[[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]] | [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]] | ||
Wersja z 19:29, 9 gru 2022
_oraz_senatu_(z_prawej)_II_WMG.JPG)
_z_premierem_Januszem_J%C4%99drzejewiczem.JPG)
SENAT II WOLNEGO MIASTA GDAŃSKA 1920–1939 (II WMG). Zgodnie z konstytucją II WMG najwyższy organ zarządzający i wykonawczy nie był izbą wyższą parlamentu, lecz odpowiednikiem rządu, reprezentował II WMG w sprawach zewnętrznych (za wyjątkiem spraw podlegających Polsce). Od 1 V 1921 przejął kompetencje magistratu (Zarządu Miasta, Rada Miejska), będąc równocześnie organem administracji samorządowej. Nazwa nawiązywała do podobnych instytucji wolnych miast hanzeatyckich (Brema, Hamburg, Lubeka) i gdańskiej tradycji (senatus gedanensis, Senat I WMG) do 1930 roku składał się z 22 członków wybieranych przez Volkstag (Zgromadzenie Ludowe): prezydenta, wiceprezydenta i 20 senatorów. Początkowo prezydenta i 7 senatorów głównych (Hauptamt) wybierano na 12, następnie na 4 lata (bez prawa ich odwołania przez Volkstag, ze stałym uposażeniem i prawem do emerytury). Zastępcę prezydenta i 13 senatorów pobocznych (Nebenamt) wybierano na czas nieokreślony (z możliwością odwołania przez uchwalenie wotum nieufności), wypłacano im diety.
Senatorowie główni byli fachowcami kierującymi pracami poszczególnych resortów, poboczni – jako politycy – pochodzili z klucza partyjnego. Po zmianie konstytucji, od września 1930, składał się z prezydenta, zastępcy i 10 senatorów; zniesiono podział na senatorów głównych i pobocznych, wybierano ich na czas nieograniczony z możliwością odwołania przez Volkstag, którego nie mogli już być członkami. Składał się z wydziałów: prezydialnego, spraw wewnętrznych, finansów, sprawiedliwości, szkolnictwa i nauki oraz z powoływanych na bieżące potrzeby komisji. Miał kompetencje rządu, działał jako organ kolegialny i nie miał typowej dla większości rządów struktury, tj. członkowie senatu nie byli automatycznie szefami resortów. Ze względu na rozbicie partyjne, do 1933 roku wszystkie senaty były koalicyjne, najczęściej prawicowo-centrowe. Z reguły władze senackie nie miały silnego oparcia politycznego, raz doszło do utworzenia tzw. senatu fachowców. W sytuacjach kryzysowych duża rola w rozmowach nad utworzeniem nowego rządu przypadała prezydentowi. Senat sprawował nadzór nad administracją, w jego rękach znajdowało się kierownictwo spraw zagranicznych. Do ważności podejmowanych uchwał potrzebna była większość głosów, a przy ich równej liczbie przeważał głos przewodniczącego, czyli prezydenta.
Pierwsze posiedzenie senatu miało miejsce 7 XII 1920, przejściowo 23 VIII 1939 utworzono urząd głowy państwa (Staatsoberhaupt), który objął Albert Forster, oficjalnie rozwiązany 1 IX 1939 mocą proklamacji o wcieleniu II WMG do Niemiec (co likwidowało i urząd głowy państwa). Pierwsi dwaj prezydenci byli konserwatystami, następcy reprezentowali interesy NSDAP.
Siedziba mieściła się w istniejącym od lat 80. XIX wieku budynku rejencji gdańskiej przy Neugarten 12–16 (Nowe Ogrody) (zob. budynek Senatu II Wolnego Miasta), w jego miejscu znajduje się obecnie budynek Urzędu Miejskiego i nieistniejący wcześniej odcinek ul. 3 Maja (w stronę ul. Armii Krajowej).
| 6 XII 1920 – 9 I 1931 | Heinrich Sahm |
| 9 I 1931 – 20 VI 1933 | Ernst Ziehm |
| 20 VI 1933 – 24 XI 1934 | Hermann Rauschning |
| 29 XI 1934 – 1 IX 1939 | Arthur Greiser |
