JEWELOWSKI SALOMON JULIUS, przedsiębiorca, poseł do Volkstagu
| < Poprzednie | Następne > |
SALOMON JULIUS JEWELOWSKI (Jewelowsky; pierwszego imienia nie używał) (6 V 1874 Wiliampol koło Kowna – 15 IV 1951 Londyn), przedsiębiorca, polityk, jeden z najbogatszych gdańszczan 1. połowy XX wieku. Syn kupca Eliasa (9 IV 1849 Nieśwież, Białoruś – 27 I 1925 Gdańsk) i Relki z domu Owschanik, brat Waltera (6 II 1895 Gdańsk – 21 V 1920 Gdańsk), absolwenta gdańskiego Gimnazjum Miejskiego (1914), doktora medycyny.
Od 1897 właściciel firmy, początkowo komisowej, następnie samodzielnie handlującej drewnem i zbożem „S.J. Jewelowski”. Założył filię firmy w Kłajpedzie, nabył tartak parowy w pod Gdańskiem, otwierając firmę „Danzig-Rückforter Sägewerke Danzig-Langfuhr” („Gdańskie Tartaki Rykforckie [Reduta Płońska] Gdańsk-Wrzeszcz”) z kolejnym tartakiem parowym przy Nehrunger Weg (ul. Litewska), dysponował składami drewna na wyspie Ostrów. Podczas I wojny światowej władze niemieckie powierzyły mu organizację eksploatacji lasów w okupowanym Królestwie Polskim i na Białorusi. Po wojnie nabył dodatkowo leżące już na polskim Pomorzu tartaki w Osiu i w Żubrze koło Osia. Otworzył też filię firmy w Warszawie, eksportował drewno do Anglii, Francji i Danii. W latach 1920–1922 z Eugenem Postem był współwłaścicielem fabryki czekolady „Nordeutsche Schokoladenfabrik Schneider & Company GmbH", następnie zasiadał w jej radzie nadzorczej ( Kosma fabryka czekolady).
Od 1898 członek Korporacji Kupców, od 1907 przewodniczący Związku Przemysłowców Drzewnych Prus Zachodnich (Verband der Holzhändler und Holzindustriellen des Freistaats Danzig und Pommerellens), Związku Gdańskich Eksporterów Drewna (Danziger Holzexporteure E.V.) oraz Gdańsko-Polskiego Związku Gospodarczego (Danzig-Polnischer Wirtschaftsverband). Zasiadał w radach nadzorczych Stoczni Gdańskiej i gdańskiego oddziału Dresdner Bank.
W 1920 z ramienia Deutschdemokratische Partei Danzigs (Niemiecka Demokratyczna Partia Gdańska) był członkiem Zgromadzenia Konstytucyjnego II Wolnego Miasta Gdańska. W latach 1920–1923 i 1928–1930 był posłem do Volkstagu, delegowanym do Senatu II Wolnego Miasta Gdańska, gdzie odpowiadał za sprawy gospodarcze. Opowiadał się za ścisłą współpracą gospodarczą Polski i Gdańska, przy zachowaniu niezależności politycznej II WMG. W 1921, 1922 i w 1932 stał na czele gdańskiej delegacji dyskutującej w Warszawie ze stroną polską w sprawie układów handlowych i w sprawie ceł. 25 X 1921 podejmowany był w Belwederze przez marszałka Józefa Piłsudskiego. Oskarżany był przez to o działanie na szkodę interesów niemieckich w Gdańsku.
W 1922–1931 członek Zgromadzenia Reprezentantów Żydowskiej Gminy Synagogalnej. Zwolennik asymilacji Żydów, krytykowany przez syjonistów. W latach 1927–1935 konsul honorowy Turcji w II WMG.
W 1899 mieszkał przy Milchkannengasse 26 (ul. Stągiewna), następnie we Wrzeszczu (przypisuje mu się niekiedy zlecenie budowy w 1922 willi przy Opitzstraβe 2 (ul. Orzeszkowej), w rzeczywistości wydane przez innego kupca z branży drzewnej, pochodzącego z Mińska Leona Astrachana). W 1921, za zgodą rządu polskiego, zakupił Mały Kack (od 1935 w granicach Gdyni), obejmujący zespół pałacowo-parkowy, 785 ha ziemi i gorzelnię (w połowie lat 30. przeprowadził parcelację majątku i sprzedał większość posiadanego terenu (400ha) pod zabudowę mieszkaniową). Zakup spotkał się w Polsce z dużym niezadowoleniem, był nawet przedmiotem interpelacji w Sejmie RP posła Adama Chądzyńskiego (przewodniczącego klubu Narodowego Związku Robotniczego). Od 1937 przebywał na stałe w Anglii, 1946–1947 planował rozwinięcie importu polskich wyrobów drewnianych do Anglii. Od 6 III 1899 żonaty był z Elisabeth (ur. 8 VI 1876 Gdańsk), córką kupca Hermanna Levina Fürsta, z którą rozwiódł się 1 VI 1931. Mieli syna Herberta, który w 1938 wraz z żoną Charlotte wyemigrował do USA, zmienił nazwisko na Jewell, w 1945 sprowadził matkę z Berlina do siebie, do Nowego Jorku.
