UJEŻDŻALNIA

Wersja z 15:49, 27 lut 2022

Widok fragmentu budynku ujeżdżalni (po prawej, z płaskim dachem) od strony zachodniej, za nim Dwór Miejski (z dwuspadowym dachem), nad nim widoczny dach Baszty Schultza, po lewej Baszta Narożna, rys. Johann Carl Schultz, 1850

Widok fragmentu budynku ujeżdżalni (po lewej) od strony południowej (od obecnej ul. Podwale Przedmiejskie), po prawej stajnie, w głębi Baszta Schultza wchodząca w skład Dworu Miejskiego, rys. Johann Carl Schultz, 1850

Widok fragmentu budynku ujeżdżalni (po lewej)

Baszta Schultza w Dworze Miejskim, 2022

UJEŻDŻALNIA (Reitbahn), pierwsza w Gdańsku hala do uprawiania rekreacyjnej jazdy konnej, An der Reitbahn (ul. Bogusławskiego), początkowo nr 35C, po 1853 nr 13. Wybudowana w końcu 1800 przez bliżej nieokreśloną z nazwy spółkę akcyjną (Actien-Gesellschaft), która była właścicielem obiektu jeszcze w 1843. W latach 1804–1813 jego dzierżawcą był Paul Sczersputowski (1760–1813), następnie wdowa po nim i ich potomkowie, którzy po 1843 występują już jako właściciele ( Sczersputowski, rodzina).

Na budowę ujeżdżalni wybrano część gruntu, na którym w 1646 zbudowano teatr operowy dla polskiej królowej Ludwiki Marii Gonzagi (zob. Adam Jacob Martini, Brama Zielona, wizyty w Gdańsku, tabela: Wizyty od XIII wieku do 1793). Dokładna lokalizacja ujeżdżalni jest znana z planu Daniela Buhsego z lat 1867–1869. Z tego planu wynika, że zajmowała ona podłużny pas ziemi ograniczony od północy murem miejskim, od południa zaułkiem An der Reitbahn (przeciwległa strona zaułka graniczyła z posesją nr 7 (przed 1853 – nr 2047)), od zachodu ulicą An der Reitbahn (ul. Bogusławskiego), od wschodu niezabudowaną parcelą przy An der Reitbahn 12, widoczną na akwaforcie Johanna Carla Schultza, powstałej po 1855. Ukazuje ona Dwór Miejski i tak zwaną obecnie basztę Schultza.

Podczas oblężenia Gdańska przez wojska napoleońskie w 1807 budynek zarekwirowano na stajnię dla koni garnizonu miejskiego, w latach 1808–1812 ( I Wolne Miasto Gdańsk) – dla koni 10. i 11. pułku piechoty 3. Dywizji Księstwa Warszawskiego. W wykazie właścicieli domów Głównego Miasta z 1808 – sporządzonym przez kwatermistrzostwo wojsk francuskich – jako właściciel posesji nr 35A i kilku innych stajni sąsiadujących z Dworem Miejskim występował Johann Carl Lau (1758–1831), właściciel sklepu z ptasimi piórami (Federhandlung) przy Große Wollwebergasse 1984, po 1853 nr 1 (ul. Tkacka). Brak natomiast w tym wykazie informacji o posesjach przypisanych do zarekwirowanej na potrzeby wojska ujeżdżalni.

Budynek ujeżdżalni, usytuowany w odległości metra od południowej ściany Dworu Miejskiego, miał wymiary 35×70 m (wraz z mieszkaniem gospodarza obiektu), w 1867 jego ściany zewnętrzne tworzył mur pruski o wysokości około 3,5–4,0 m. Pomieszczenie oświetlały liczne okna w ścianach zewnętrznych, wieczorem używano lamp oliwnych, po 1853 oświetlenia gazowego. Drewniany dach dwuspadowy ze względów konstrukcyjnych był zapewne w połowie swej szerokości podparty wewnętrznymi drewnianymi filarami.

Po otwarciu ujeżdżalni w 1. połowie 1801 karnet uprawniający do całorocznego korzystania z jej usług kosztował 5 dukatów. Konie trzymano w sąsiadujących z nią stajniach (An der Reitbahn 9–11). Obok mieszkańców Gdańska z ujeżdżalni korzystała także kadra gdańskich jednostek wojskowych. Wiele osób wypożyczało konie wierzchowe, wybierając się na wycieczki poza granice miasta; oferowano także powozy konne, z których korzystano głównie w celu przejazdu do Wrzeszcza lub podczas wieczornych powrotów ze spektakli teatralnych czy imprez rozrywkowych w lokalach gastronomicznych. Na posiadanie własnych stajni stać było niewielu gdańskich notabli, gęsta zabudowa centrum miasta kamienicami mieszkalno-handlowymi utrudniała posiadanie własnych stajni na tym terenie (choć, jak wynika z ogłoszeń prasowych, jeszcze około 1860 oferowano do sprzedaży domy i mieszkania wraz ze stajniami w podwórzach Długiego Targu).

Po 1864 jedno pomieszczenie w części mieszkalnej ujeżdżalni ówczesny właściciel Paul Louis Sczersputowski wydzierżawił zięciowi Maximilianowi Ottonowi Engelhardtowi Raymannowi na sprzedaż hurtową i detaliczną kwiatów (Blumenhalle) z jego ogrodnictwa we Wrzeszczu. 6 XI 1883 ostatni właściciele obiektu, rodzeństwo Friedrich Wilhelm Sczersputowski i Charlotte Raymann, sprzedali budynki przy An der Reitbahn 10–13 Gminie Synagogalnej, która planowała ich rozbiórkę i budowę w tym miejscu Wielkiej Synagogi. Od 2014 w tym miejscu funkcjonuje Gdański Teatr Szekspirowski. MrGl JMM