MAMUSZKA FRANCISZEK, krajoznawca, patron gdańskiej ulicy

Wersja z 12:43, 21 maj 2021

Anna Wędzińska Franciszek Mamuszka (olej, płótno, 60×70 cm)

Franciszek Mamuszka, Pobrzeże Gdańskie, Warszawa 1951

Franciszek Mamuszka, Gdańsk, jego dzieje i kultura, Warszawa 1969, wyd. I

Tramwaj PESA Swing imienia Franciszka Mamuszki

FRANCISZEK MAMUSZKA (4 II 1905 Maniów, województwo krakowskie – 6 X 1995 Gdańsk), krajoznawca, badacz dziejów i kultury, popularyzator Gdańska i Pomorza Wschodniego, społecznik. Pochodził z rodziny chłopskiej, był synem Antoniego i Anieli z Pirogów. W 1928 roku absolwent Seminarium Nauczycielskiego w Tarnowie, ukończył Wyższy Kurs Nauczycielski w Krakowie w zakresie historii i filologii polskiej. Po odbyciu służby wojskowej pracował w Małopolsce (powiat tarnobrzeski i brzeski), ucząc i kierując szkołami w Ryglicach i Wojniczu. Działał w Związku Strzeleckim, zakładał amatorskie chóry i zespoły teatralne, uprawiał oraz propagował krajoznawstwo i turystykę (szczególnie tatrzańską). Także przed wybuchem II wojny światowej po raz pierwszy odwiedził polskie Pomorze, uczestnicząc w święcie Morza w Gdyni. W czasie okupacji przebywał w Wojniczu oraz Tarnowie, utrzymywał się z ogrodnictwa, uczestniczył w tajnym nauczaniu jako oficer Wojska Polskiego i żołnierz Armii Krajowej. Także i wówczas organizował wyprawy turystyczne dla młodzieży.

W 1945 pracował jako nauczyciel w Krakowie, w Gdańsku od października tego roku, początkowo jako nauczyciel w Oliwie. Działał też w oświacie (opieka nad zgermanizowanymi dziećmi kaszubskimi z obszaru byłego II Wolnego Miasta Gdańska i przygotowywanie ich do nauki w polskich szkołach) i w organizowaniu turystyki. Był aktywnym działaczem Ligi Morskiej. Publikował na łamach prasy regionalnej (między innymi w „Dzienniku Bałtyckim”), współpracował z Janem Kilarskim. Od 1947 pracował w Kuratorium Oświaty, początkowo jako referent działu turystyki, a następnie wizytator ds. turystyki i wczasów. Odpowiedzialny był między innymi za organizowanie schronisk młodzieżowych. Należał do założycieli gdańskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (9 XI 1951).

W latach 1951–1970 (do emerytury) pracował w Muzeum Pomorskim jako kierownik działu naukowo-oświatowego. Szkolił przewodników, wygłaszał odczyty, działał na rzecz ochrony zabytków, między innymi przyczynił się do uratowania na Westerplatte Wartowni nr 1. W latach 1952–1956 wspólnie z Jerzym Stankiewiczem skatalogował najważniejsze zabytki województwa. Autor wielu poczytnych przewodników, folderów, książek historycznych, artykułów, map, planów, scenariuszy filmów oświatowych (Stary Gdańsk mówi, Wybrzeże Gdańskie), w których najczęściej przybliżał dzieje i zabytki Gdańska i Wybrzeża. Zachęcony przez geografa, prof. Stanisława Leszczyckiego, już w 1948 roku opublikował przewodnik Wybrzeże Gdańskie, w 1951 Pobrzeże Gdańskie, w 1966 Gdańsk i ziemia gdańska. Współautor między innymi z Maciejem Kilarskim i Jerzym Stankiewiczem monografii Oliwa. Wykaz zabytków z grudnia 1956 r. (Gdańsk-Gdynia 1957), z Jerzym Stankiewiczem Oliwa - dzieje i zabytki (Gdańsk 1959), z Izabellą Trojanowską Kościerzyna i ziemia kościerska (Gdańsk 1972), z Jerzym Szukalskim i Eugeniuszem Andrzejewskim Województwo gdańskie (1982). Zbiorowa praca Gdańsk. Jego dzieje i kultura (Warszawa 1969), której był redaktorem i współautorem, otrzymała I nagrodę Polskiej Akademii Nauk, on zaś Order Stańczyka miesięcznika „Litery”. Był autorem prac historycznych z dziejów Polonii gdańskiej i sopockiej (Kronika z życia polskiego w Sopocie na przestrzeni wieków, Gdańsk 1990) oraz dziejów Kaszubów (Kaszubi oliwscy. Szkice z dziejów Polonii oliwskiej w latach od około 1850 do 1945, Gdańsk 1980). Autor wspomnień Opowieść o moim życiu i moich najbliższych.

Należał między innymi do Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, Towarzystwa Przyjaciół Gdańska, Towarzystwa Przyjaciół Sopotu, Stowarzyszenia Autorów Polskich, Klubu Autorów Literatury Turystycznej Stowarzyszenia Autorów Polskich w Gdańsku (honorowy prezes), członkiem honorowy (od 1972) Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Odznaczony między innymi Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Stolema Zrzeszenia Kaszubsko–Pomorskiego (1976), Złotą Odznaką PTTK (1956), odznaką honorową Zasłużonego Działacza Kultury, złotą odznaką "Za opiekę nad zabytkami" (1965). Od 1983 był honorowym Obywatelem Sopotu, laureatem tytułu "Gdańszczanin Roku 1967", laureatem Nagrody Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury (za 1985 i 1992).

Od 1947 żonaty był z Marią Mańkowską, ojciec Bożeny. Pochowany na Cmentarzu Komunalnym w Oliwie. Od 2011 roku patron jednej z gdańskich ulic (w Kokoszkach). Jego imię nosi Koło Przewodników Miejskich i Terenowych przy Oddziale Gdańskim Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, boisko przy ul. Kościerskiej ( Olivia. Klub Sportowy) oraz od 2000 roku aleja w Parku Północnym w Sopocie. Od 28 II 2011 roku jego imię nosi gdański tramwaj typu Pesa Swing 120NaG nr 1019. JANSZ