OŁOWIANKA

Wersja z 12:00, 25 kwi 2021

Ołowianka, widok od strony Kanału na Stępce, fot. Richard Gottheil, około 1862

Ołowianka ze stacją pomp, widok zza Kanału na Stępce, 1910

Stacja pomp Kanalizacji Miejskiej na Ołowiance projektu Eduarda Friedricha Wiebego, około 1915

Spichlerze na Ołowiance, widok od strony wschodniej, około 1922

Widok na Ołowiankę z lotu ptaka, lata 30. XX wieku

Państwowa Filharmonia Bałtycka na Ołowiance

Spichlerze na Ołowiance

OŁOWIANKA (1647 Bleyhoff, Bleihof, Ołowiany Dwór), pierwotnie rozlewiska i mielizny Motławy. Po 1338 roku powstały, sięgające do obecnej ul. Dziewanowskiego, tereny gospodarcze zamku, zwane Szafarnią (1404 schefferie – Schäferei), a na nich spichrze: Mały (1400), Biały, Wielkiego Mistrza, Drągowy (1404), Nowy (1417) i Szkarpawski (1440). W roku 1454 król Kazimierz Jagiellończyk podarował je miastu wraz z Zamczyskiem, nakazując, by wybudowano „dobry spichlerz dla przechowywania naszego zboża”. W roku 1499 stały tu 2 spichrze, w 1553 – 3, w 1574 – 4, w 1643 – 7. Spichlerz Oliwski należał do cystersów, spichlerz Królewski (w obecnej postaci z lat 1608–1621) w myśl przywileju stał do dyspozycji polskich królów, co nie przeszkadzało gdańszczanom wynajmować jego pomieszczeń prywatnym kontrahentom.

W 1576 przeniesiono ze Spichlerzy miejską Cieślarnię i przekopano Kanał Ciesielski (w 1595 Zimmermacher Graben), zwany też Stępkarskim (Kielgraben, od warsztatów szkutniczych), obecnie Na Stępce, który oddzielił Ołowiankę od pozostałej części dawnej Szafarni, tworząc wyspę. Nazwę wzięła od ulokowanych tu w roku 1597 składów i wagi ołowiu. Po przekopaniu kanału (1576) funkcjonował nad nim zwodzony most ( most Kamieniarski). W XVII wieku liczba spichrzy na Ołowiance wzrosła do 7. Północny cypel Ołowianki zwany był Kępą (w 1637 Kempa), przez pewien czas także Polskim Hakiem. W XIX wieku funkcje wyspy uległy zmianie. Nad Kanałem Stępkarskim powstała alejka spacerowa, zwana Ścieżką Filozofów. W 1854 roku Ołowiany Dwór służył jako skład klepek na beczki, budynek wagi jako spichlerz, dwa inne obiekty przebudowano na domy mieszkalne. W okresie 1869–1871 wybudowano na Kępie przepompownię ścieków, która położyła kres działalności Stępkarni. Cieślarnia przestała funkcjonować w roku 1871, kiedy wybudowano Urząd Miar.

W 1898 rozpoczęła działalność elektrownia miejska (po 1945 elektrociepłownia, zamknięta w 1996). Dla jej pracowników w roku 1907 wzniesiono 2 domy, przy czym zasypano rów oddzielający dawną Cieślarnię od reszty wyspy. Na Kępie znalazły siedzibę kluby wioślarskie. Po 1898 roku wybudowano most kolejowy dla bocznicy do elektrowni (w 2000 roku przebudowany na most drogowy). Komunikację z terenem Zamczyska do roku 1880 zapewniał prom w przedłużeniu obecnej ul. Rycerskiej, czynny już w XIV wieku. Drugi prom, co najmniej od 1617 łączący Ołowiankę z Żurawiem, funkcjonuje w zmienionej postaci do dziś. W roku 1913, na liczącej 5 ha Ołowiance, stało 13 budynków, z których 3 pełniły funkcję spichlerzy, 4 zajmowały różne urzędy i firmy, a 6 było zamieszkałych przez łącznie 270 osób.

W 1945 zabudowa uległa poważnym zniszczeniom. Odbudowane spichrze Panna, Oliwski, Miedź, Wielka i Mała Dąbrowa należą obecnie do Narodowego Muzeum Morskiego. Budynki dawnej elektrowni 8 IV 1998 przekazano Filharmonii Bałtyckiej, która przebudowała je na Centrum Muzyczno-Kongresowe. W Sali Koncertowej zamontowano wielkie organy sprowadzone z Lozanny. Imprezy z udziałem mniej licznej publiczności odbywają się w Sali Kameralnej, koncerty organizowane są w amfiteatrze wodnym nad Motławą. W 2004 roku w Spichrzu Królewskim powstał hotel. W 2014 zachodnie nabrzeże rozebrano, budując nowe jako ciąg spacerowy (824 m). AJ