KONRADSHAMMER

Wersja z 07:37, 4 paź 2019

Pawilon Ogrodowy, 1925

Pawilon ogrodowy, Autorska Galeria Rzeźby, 2010

KONRADSHAMMER. Posiadłość należąca do opactwa cystersów z Oliwy, nad Potokiem Oliwskim, przy obecnym skrzyżowaniu ul. Pomorskiej i Chłopskiej. Od 1480 roku notowano istnienie klasztornego zbożowego młyna wodnego, tzw. Młyn II (okolice obecnej ul. Pomorskiej 68, naprzeciwko ul. Orłowskiej; młyny nad Potokiem Oliwskim i jego dopływami). W roku 1540 dzierżawca Johann Tressler sprzedał go (za zgodą opata cystersów) rajcy gdańskiemu Hansowi Connertowi (Conradt, Konradt), kuratorowi sierocińca przy kościele św. Elżbiety. Od urządzonej przez nowego właściciela kuźni miedzi posiadłość zwanej początkowo Conrads Hammer, następnie Konradshammer (Kuźnica Konradich). Staraniem Conradów i ich następców wybudowano także tartak, młyn do produkcji papieru, słodownię, browar i dworek, letnią rezydencję właścicieli (obecnie ul. Pomorska 68). W początku XVII wieku Johann Conradi wydzierżawił od klasztoru dodatkowy obszar (obecnie zachodnia strona skrzyżowania ul. Pomorskiej i Chłopskiej), tzw. Młyn III, gdzie powstał folusz garbarski i kuźnica miedzi. W posiadaniu Conradów do roku 1634; prawnuczka Johanna, Agata, wniosła go w posagu Constantinowi Giesemu. Od 1652 w dzierżawie rodziny Ehlerów: burmistrza Friedricha Ehlera, który przebudował dworek i założył przy nim park z pawilonem, oraz jego syna, ławnika Karla Ehlera (zm. 1686).

Dobra uległy zniszczeniu podczas walk ze Szwedami w 1655, następnie w 1734 spalone przez Kozaków w służbie rosyjskiej. W 1735 opat oliwski Franciszek Mikołaj Zaleski wydzierżawił posiadłość Karolowi i Katarzynie Blechowiczom, którzy odbudowali papiernię i zbankrutowali w 1741. Po nich dobra wydzierżawił od cystersów książę Szlezwiku-Holsztyna, Karol Ludwik, od 1746 biskup włocławski Walenty Czapski, następnie jego bratanek Michał z żoną Izabelą z Przebendowskich i Jan August Eckeln-Hülsen. W 1800 roku zastąpiono folusz w Młynie III młynem zbożowym. W 1819 w Konradshammer było 7 domów i 93 mieszkańców. W roku 1835 Johann Ferdinand Geschkat i Friedrich Wilhelm Apfelbaum założyli w Młynie II kuźnię i fabryczkę karabinów (zatrudniała 163 robotników oraz 212 kobiet i dzieci ( fabryka karabinów).

Od 1847 Konradshammer określany był jako wieś gminna w okręgu Zaspa, kuźnię przekształcono w młyn zbożowy, następnie w folusz, prowadzony do 1865 przez syna Geschkata, Juliusa Ferdinanda. W roku 1864 było tu 13 budynków i 133 mieszkańców, w 1880 – 153. W latach 1877–1945 przy Młynie III funkcjonował tartak. Od Młyna III w kierunku Sopotu (obecnie ul. Gospody) funkcjonowała – przy tzw. Żabim Stawie – Żabia Gospoda (Poggenkrug), która w 2. połowie XX wieku dała nazwę osiedla Żabianka. Pod koniec XVIII wieku dwór przebudowano w klasycystyczny dworek (pozostały po nim kolebkowe sklepienia w piwnicach). W 1887 roku w dworku (park otoczono murem) umieszczono zakład wychowawczy dla chłopców: Haus zum Guten Hirten (Dom Dobrego Pasterza). 1 IV 1907 przyłączony wraz z Jelitkowem i Żabianką do gminy Oliwa, w 1926 wraz Oliwą w granicach administracyjnych Gdańska. W 1925 Senat gdański wynajął od właścicieli posiadłość na 10 lat, ustanawiając tu zakład wychowawczy dla upadłych dziewcząt katolickich pod opieką pasterek z Domu Dobrego Pasterza (Haus vom Guten Hirten), przybyłych z monastyru w Westfalii (Düsseldorfie). Część środków na ich utrzymanie przeznaczał Senat II WMG. Resztę pokrywały pensjonariuszki pracą w uruchomionej przez siostry pasterki nowoczesnej motorowej pralni, na uruchomienie której zaciągnęły w Holandii pożyczkę w kwocie 400 tys. guldenów gdańskich, gwarantowaną przez Senat II WMG. Z pralni i z rozwijającej się w zakładzie hafciarni korzystały gdańskie hotele i zakłady pracy. W lipcu 1939 siostry opuściły Gdańsk, nie mogąc spłać pożyczki wobec ograniczeń dewizowych przyjętych przez hitlerowskie władze Gdańska. Pod koniec II wojny światowej w części zabudowy dworskiej mieścił się obóz pracy przymusowej.

W latach 50. i początku 60. XX wieku powstałą od Konradshammer polską nazwą Kowacze określano obecne Przymorze. W lutym-marcu 1974 dworek rozebrano (cegły otrzymali pracownicy Politechniki Gdańskiej na budowę swojego osiedla), w jego miejscu planowano wybudować ośrodek kadr kierowniczych Ministerstwa Przemysłu Ciężkiego. W latach 80. XX wieku w miejscu dworku wzniesiono ośrodek szkolenia Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, po roku 1990 przekazany na siedzibę Wydziału Psychologii Uniwersytetu Gdańskiego, obecnie siedziba Fundacji Kształcenia Menedżerów. Ogród, zwany Parkiem Przymorza, zrewaloryzowano w 1995, były pawilon ogrodowy zachował gdański rzeźbiarz Józef Sarnowski, tworząc w nim własną pracownię i Autorską Galerię Rzeźby. AK