MAŁA ZBROJOWNIA

Wersja z 09:55, 22 maj 2020

Mała Zbrojownia, Der Stadt Dantzigk..., 1688

Mała Zbrojownia, Matthaeus Deisch, 1761–1765

Mała Zbrojownia,
około 1900

Mała Zbrojownia, 2010

Herb Gdańska na Małej Zbrojowni, 2010

MAŁA ZBROJOWNIA, zwana też Nową Zbrojownią (Neues Zeughaus), pl. Wałowy 15. Dawny arsenał, położony na Starym Przedmieściu, w południowo-zachodnim narożniku pierścienia fortyfikacji. Obiekt wzniesiono w latach 1643–1645, (nie znajduje jednak potwierdzenia powszechna opinia, że według projektu Georga Strakowskiego), przeznaczając go na magazyn ciężkich dział. Gromadzono je na parterze – obok kul armatnich – w obszernym pomieszczeniu, podzielonym tylko sześcioma słupami dźwigającymi podciąg, na którym opierały się belki stropowe. Na podciągu zawieszano lżejszą broń i elementy uzbrojenia ochronnego (te zapełniały również ściany). Na piętrze składowano pistolety, muszkiety i siodła dla kawalerii, ponadto przechowywano obiekty o znacznych gabarytach, na przykład od końca XVII wieku elementy dekoracji ozdabiających trasę przejazdu polskich władców, takie jak bramy triumfalne, posągi; przedmioty te spalono po zajęciu Gdańska przez Prusy w 1793. Od tego roku w okresie złej pogody przeprowadzano tu musztrę żołnierzy gdańskiego garnizonu.

Zbrojownia została wzniesiona jako dwukondygnacyjny budynek o powierzchni przyziemia około 1500 m² i takiej samej poddasza, zwieńczonego ośmioma szczytami. Jej dach składał się z dwóch części ustawionych wzdłuż osi budynku i dwóch krótszych, umieszczonych prostopadle. Fasady nie miały tak efektownego wystroju jak w wypadku Wielkiej Zbrojowni. Dekoracje umieszczono na obramowaniach sześciu bram, na zwieńczeniach ośmiu szczytów – w postaci płonących kul – i na fasadzie wschodniej, na której umieszczono efektowny herb Gdańska (przypuszczalnie wykonany w warsztacie Wilhelma Richtera), podtrzymywany przez dwa lwy, pod którym widnieje data ukończenia budowy: 1645. W 1833 roku wieku zbrojownia została przebudowana: zlikwidowano poprzeczne części dachów, szczyty na ich zakończeniach i bramy od strony placu musztry (pl. Wałowy), przekształcono pozostałe wejścia. Od 1876 służyła jako wozownia artyleryjska, od około 1895 do 1908 znajdowało się tu biuro Urzędu Mundurowego Siedemnastego Korpusu Armijnego. W 1945 roku częściowo spłonęła; przetrwały ściany dolnej kondygnacji (w tym płyta z herbem Gdańska). W styczniu 1957 została przekazana Wojewódzkiemu Przedsiębiorstwu Komunikacyjnemu Gdańsk-Gdynia, które odbudowało ją w formie z XVII wieku, w pełni odtwarzając również kształt dachu i zlikwidowanych bram; nie zrekonstruowano dekoracji szczytów. W 1958 roku urządzono tu garaże dla 150 taksówek miejskich (parkujących na dwóch poziomach; wjazd na piętro umożliwiał przylegający do budynku wał ziemny). W 1993 roku krótko funkcjonował tu magazyn Unimoru. Od 1994 obiekt jest użytkowany przez Wydział Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych. TD