MOTŁAWA

Wersja z 22:25, 10 lut 2015

Widok Motławy z Mostu Krowiego w stronę Targu Rybnego, Matthaeus Deisch, 1761–1765

Widok Motławy od Targu Rybnego w kierunku południowym (w lustrzanym odbiciu), Balthasar Friedrich Leizel, około 1780

Port Gdański w pobliżu Żurawia, Johann Nathanael Boldt, 1835

Długie Pobrzeże w Gdańsku, Johann Carl Schultz, 1837

Carl Gustav Alfred Scherres Motława w Gdańsku, około 1900

Widok na Motławę w stronę Bramy Stągiewnej, około 1900

Most Krowi nad Motławą, prowadzący ul. Ogarnej na Spichlerze, około 1910

Widok na Długie Pobrzeże nad Motławą, lata 30. XX wieku

Widok na Motławę w stronę Żurawia

Zlot żeglarski Baltic Sail Gdańsk na Motławie, 2012

Widok na Motławę
z przystani kajakowej na Żabim Kruku

MOTŁAWA, rzeka, obecnie o długości 68 km, obszar zlewni 1511,30 km, uchodząca do Wisły przy Polskim Haku. Po raz pierwszy odnotowana jako przepływająca przez Gdańsk w roku 1280 (Motlava, dokument znany z XV-wiecznej kopii), następnie jako rzeka przepływająca przez Żuławy Gdańskie (1292/1295 Mutlava; 1308/1310 Mutholowo; dokumenty oryginalne). Nazwa pochodzenia pruskiego, w jej podstawie słowotwórczej znajduje się pierwiastek poświadczony w łotewskim apelatywie mutulis: „wytryskujące źródło, zdrój” i litewskim gwarowym mutulas: „pęcherzyk wodny”. Pierwotnie była odnogą Wisły (Leniwki) na Żuławach Gdańskich, między Czatkowami a Koźlinami. Najpóźniej w 1. połowie XIV wieku odcięta od Wisły w wyniku sypania wałów przeciwpowodziowych wzdłuż lewego brzegu rzeki. Zatamowanie nie było całkowite, w połowie XV wieku uważana była (np. Jan Długosz) za odpływ Wisły. Nazwę Motława stopniowo rozciągnięto na jej pierwotnie górny dopływ Szpęgawę. Obecnie uznaje się, że Motława wypływa z Jeziora Rokickiego koło Tczewa, płynie przez Żuławy Gdańskie na północny-zachód, od Krępca na zachodzie (tam przyjmuje wody Starej Raduni), później ponownie na północny-zachód. Odcinek od Krępca na wschód do Przejazdowa nosi nazwę Małej (Starej) Motławy, obecnie dopływ Czarnej Łachy. W XIV wieku, przy lokacji Głównego Miasta, Krzyżacy zastrzegli sobie w jego granicach posiadanie Motławy jako ciągu komunikacyjnego, gdańszczanom przyznano prawo rybołówstwa małymi narzędziami w Wielkiej Motławie w granicach dóbr miejskich i prawo budowania mostów, a zakazano stawiania jazów i spiętrzania rzeki. Hydrografia Motławy na obszarze Gdańska zmieniła się w ciągu wieków w związku z budową fortyfikacji i fosy od strony południowej i wschodniej. Zamknięcie Motławy ułatwiały zapora górna przy Nowym Dworze Smolnym w południowej części późniejszej Wyspy Spichrzów ( Spichlerze) oraz zapora dolna przy Brabanku. W 1576 roku, w wyniku połączenia przekopem łachy Bersen (Brensa), położonej na wysokości obecnej ul. Angielska Grobla, z dwoma leżącymi na południu bezodpływowymi i bez własnych nazw zastoiskami wodnymi, powstała Nowa Motława (pod tą nazwą notowana od roku 1609). Początkowo pełniła funkcję fosy, w 1599 roku pogłębiona oraz poszerzona w celu dostosowania do potrzeb żeglugi. Poziom wody na Nowej Motławie regulowała Kamienna Śluza. Po zbudowaniu śluzy większość wód Motławy skierowano do Nowej Motławy i opływu Motławy, uchodzącego do Martwej Wisły nieopodal Gęsiej Karczmy. W efekcie utworzenia Nowej Motławy powstała Wyspa Spichrzów, połączona w początku XVII wieku z Długimi Ogrodami Mostem Stągiewnym i z terenami na południowym-wschodzie Mostem na Szopy. Podczas budowy w 1852 roku Dworca Brama Nizinna przy Thornscherweg (ul. Toruńska) zasypano przyległy odcinek Starej Motławy, będący obecnie ślepą odnogą. WD