KRZYŻOWNIKI
| (Nie pokazano 11 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 2: | Linia 2: | ||
[[File:2_Państwowy_Zakład_Wychowawczy.jpg|thumb|Państwowy Zakład Wychowawczy w dawnym dworku, Krzyżowniki, początek XX wieku]] | [[File:2_Państwowy_Zakład_Wychowawczy.jpg|thumb|Państwowy Zakład Wychowawczy w dawnym dworku, Krzyżowniki, początek XX wieku]] | ||
| − | + | [[File: Krzyżowniki.jpg |thumb| Dawny dwór w Krzyżownikach, 2022]] | |
| − | '''KRZYŻOWNIKI''' (Schidlitzer Mühle, Tempelburg), obecnie w dzielnicy Gdańsk-[[SIEDLCE | Siedlce]], w sąsiedztwie [[EMAUS | Emaus]], od zachodu sąsiaduje z obecnym skrzyżowaniem ulic Nowolipie, Łostowicka i Kartuska ( | + | '''KRZYŻOWNIKI''' (Schidlitzer Mühle, Tempelburg), obecnie w dzielnicy Gdańsk-[[SIEDLCE | Siedlce]], w sąsiedztwie [[EMAUS | Emaus]], od zachodu sąsiaduje z obecnym skrzyżowaniem ulic Nowolipie, Łostowicka i Kartuska (m.in. w miejscu, gdzie od tej ostatniej do 2010 odchodziła zachodnia część ul. Struga, nazwana tak od dawnego koryta [[POTOK SIEDLECKI | Potoku Siedleckiego]] – An der Bäk (Nad Strugą)).<br/><br/> |
| − | Początkowy | + | Początkowy osada młyńska przy zachodniej granicy Siedlec, wzmiankowana około 1400, następnie samodzielna osada. Z nadania Krzyżaków od 1445 większość posiadłości stanowiła własność gdańskiej patrycjuszowskiej rodziny Bocków, nadanie odebrał [[ŁAWA MIEJSKA | ławnik]] [[GŁÓWNE MIASTO | Głównego Miasta Gdańska]] (od 1425) i [[RADA MIEJSKA | rajca]] (od 1428) Heinrich (ok. 1390 – 19 XI 1450). Od 1520 wieś znajdowała się w posiadaniu ławnika (1504) i rajcy (1507) oraz sędziego (1525) gdańskiego Dietharda Brandesa (około 1470 Lubeka – 2 X 1528 Gdańsk) i jego potomków: syna, burmistrza gdańskiego w latach 1548–1577 i bugrabiego [[BRANDES JOHANN, burmistrz Gdańska | Johanna Brandesa]]; wnuka, burmistrza Gdańska w okresie 1592–1611 [[BRANDES GERHARD, burmistrz Gdańska | Gerharda Brandesa]], następnie syna tego ostatniego, ławnika gdańskiego (1615) Johanna (7 XI 1580 Gdańsk – 21 XI 1648 Gdańsk), wnuka Johanna (20 IX 1620 Gdańsk – 10 II 1672 Gdańsk), i prawnuka, ławnika (1700) Johanna Gerharda (2 V 1664 Gdańsk – 8 VIII 1709 Gdańsk), właścicieli m.in. także [[ŚWIBNO | Świbna]] i [[PRZEGALINA | Przegaliny]]. Brandesowie urządzili tu swoją podmiejską rezydencję z obronnym dworem i budynkami gospodarczymi otoczonymi fosą, z dużym ogrodem z trzema stawami, fontannami, zwierzyńcem i specjalnie założonym labiryntem. Według relacji [[CSOMBOR MÁRTON, pastor, podróżnik | Mártona Csombora]] z 1618 "labirynt był tak urządzony, że wszedłszy doń bez nici lub podobnej pomocy, nie znajdziesz wyjścia przez dwie godziny". Za czasów ławnika Johanna, w lipcu 1623 gościł we dworze król polski Zygmunt III Waza. Po małżeństwie w 1571 Brygidy (1553–1614), córki burmistrza gdańskiego i bugrabiego Johanna Brandesa, z rajcą Johannem Schwartzwaldem (1544–1608), część majątku przeszła także i na rodzinę Schwartzwaldów, na syna wspomnianych, Heinricha (1582–1630). <br/><br/> |
| − | W 1536 | + | Inną część nabył w 1600 burmistrz [[CZIRENBERG DANIEL, burmistrz Gdańska | Daniel Czirenberg]] (zmarł tu na zarazę w 1602), po nim w 1625 posiadał ją burmistrz [[BOBART ELERT von, burmistrz Gdańska | Elert von Bobart]]. Od 1645 majątek znajdował się w posiadaniu kolejnego mieszzcanina gdańskiego, Georga Schradera (1601–1676). Od 1763 było tu miejsce zebrań loży Pod Trzema Pionami ([[WOLNOMULARSTWO | wolnomularstwo]]). Przy trakcie drożnym funkcjonowała karczma, w połowie XVIII wieku prowadził ją Johann Christian Lämmel jr, syn oberżysty ze Stawowia (obecnie w granicach Sopotu) Johanna Christiana sen., ojciec Johanna Gottfrieda, właściciela Hotelu Saxe przy Langgasse (ul. Długa 35) (zob. [[HOTELE | hotele, tabela: Hotel Saxe I]]). W 1. połowie XIX wieku majątek trzymała rodzina Rotzoll: [[ROTZOLL CHRISTIAN FRIEDRICH, kupiec | Christian Friedrich]], [[ROTZOLL GOTTLIEB ANDREAS, kupiec | Gottlieb Andreas Rotzoll]] – także dzierżawca [[TRZY LIPY| Trzech Lip]] – oraz jego syn [[ROTZOLL GOTTFRIED FRIEDRICH HERMANN, kupiec | Gottfried Friedrich Hermann]]. <br/><br/> |
| − | Od 1883 w dawnym | + | W 1536 władze Gdańska podjęły decyzję o doprowadzeniu do miasta wody pitnej z [[JEZIORO JASIEŃ | jeziora Jasień]], spływającej Potokiem Siedleckim, a od stawu znajdującego się w Krzyżownikach młyna (zniszczonego w okresie wojen napoleońskich) podziemnym drewnianym rurociągiem (wzdłuż obecnej ul. Kartuskiej, Nowych Ogrodów do zlokalizowanego na obecnym Targu Siennym [[KUNSZT WODNY | Kunsztu Wodnego]]). Obszar włączony w granice administracyjne Gdańska od 15 VIII 1933.<br/><br/> |
| − | + | Od 1883 w dawnym dworze (ul. Kartuska 245) i w jego dawnej oficynie (ul. Kartuska 245a) działał Provinzial-Erziehungsanstalt Tempelburg ([[PAŃSTWOWY ZAKŁAD WYCHOWAWCZY | Państwowy Zakład Wychowawczy]]). Zlikwidowano ogród, jeszcze w 1879 określany jako "znakomicie uprawiany", zasypano dwa stawy (trzeci, największy, przestał istnieć po 1978). Od około 1935 we dworze działała rejonowa szkoła powszechna (Bezirksschule Danzig-Tempelburg), od 1945 – szkoła podstawowa, od 1948 w części obiektu rozpoczęło działalność [[LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE, VIII | VIII Liceum Ogólnokształcące]] (LO). Po przeniesieniu VIII LO w 1971 do obiektu przy ul. Kartuskiej 128, od 1972 znajdowały się tu koszary ZOMO, następnie siedziba policji i do 2004 (ul. Kartuska 245B) Zespół Szkół Poligraficznych i Ogólnokształcących (wcześniej Liceum Księgarskie i XVII LO), w 2004 przeniesione na ul. Sobieskiego 90, następnie prywatna szkoła i schronisko młodzieżowe.<br/><br/> {{author: BŚ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]] | |
| − | + | ||
Aktualna wersja na dzień 16:08, 24 kwi 2024
KRZYŻOWNIKI (Schidlitzer Mühle, Tempelburg), obecnie w dzielnicy Gdańsk- Siedlce, w sąsiedztwie Emaus, od zachodu sąsiaduje z obecnym skrzyżowaniem ulic Nowolipie, Łostowicka i Kartuska (m.in. w miejscu, gdzie od tej ostatniej do 2010 odchodziła zachodnia część ul. Struga, nazwana tak od dawnego koryta Potoku Siedleckiego – An der Bäk (Nad Strugą)).
Początkowy osada młyńska przy zachodniej granicy Siedlec, wzmiankowana około 1400, następnie samodzielna osada. Z nadania Krzyżaków od 1445 większość posiadłości stanowiła własność gdańskiej patrycjuszowskiej rodziny Bocków, nadanie odebrał ławnik Głównego Miasta Gdańska (od 1425) i rajca (od 1428) Heinrich (ok. 1390 – 19 XI 1450). Od 1520 wieś znajdowała się w posiadaniu ławnika (1504) i rajcy (1507) oraz sędziego (1525) gdańskiego Dietharda Brandesa (około 1470 Lubeka – 2 X 1528 Gdańsk) i jego potomków: syna, burmistrza gdańskiego w latach 1548–1577 i bugrabiego Johanna Brandesa; wnuka, burmistrza Gdańska w okresie 1592–1611 Gerharda Brandesa, następnie syna tego ostatniego, ławnika gdańskiego (1615) Johanna (7 XI 1580 Gdańsk – 21 XI 1648 Gdańsk), wnuka Johanna (20 IX 1620 Gdańsk – 10 II 1672 Gdańsk), i prawnuka, ławnika (1700) Johanna Gerharda (2 V 1664 Gdańsk – 8 VIII 1709 Gdańsk), właścicieli m.in. także Świbna i Przegaliny. Brandesowie urządzili tu swoją podmiejską rezydencję z obronnym dworem i budynkami gospodarczymi otoczonymi fosą, z dużym ogrodem z trzema stawami, fontannami, zwierzyńcem i specjalnie założonym labiryntem. Według relacji Mártona Csombora z 1618 "labirynt był tak urządzony, że wszedłszy doń bez nici lub podobnej pomocy, nie znajdziesz wyjścia przez dwie godziny". Za czasów ławnika Johanna, w lipcu 1623 gościł we dworze król polski Zygmunt III Waza. Po małżeństwie w 1571 Brygidy (1553–1614), córki burmistrza gdańskiego i bugrabiego Johanna Brandesa, z rajcą Johannem Schwartzwaldem (1544–1608), część majątku przeszła także i na rodzinę Schwartzwaldów, na syna wspomnianych, Heinricha (1582–1630).
Inną część nabył w 1600 burmistrz Daniel Czirenberg (zmarł tu na zarazę w 1602), po nim w 1625 posiadał ją burmistrz Elert von Bobart. Od 1645 majątek znajdował się w posiadaniu kolejnego mieszzcanina gdańskiego, Georga Schradera (1601–1676). Od 1763 było tu miejsce zebrań loży Pod Trzema Pionami ( wolnomularstwo). Przy trakcie drożnym funkcjonowała karczma, w połowie XVIII wieku prowadził ją Johann Christian Lämmel jr, syn oberżysty ze Stawowia (obecnie w granicach Sopotu) Johanna Christiana sen., ojciec Johanna Gottfrieda, właściciela Hotelu Saxe przy Langgasse (ul. Długa 35) (zob. hotele, tabela: Hotel Saxe I). W 1. połowie XIX wieku majątek trzymała rodzina Rotzoll: Christian Friedrich, Gottlieb Andreas Rotzoll – także dzierżawca Trzech Lip – oraz jego syn Gottfried Friedrich Hermann.
W 1536 władze Gdańska podjęły decyzję o doprowadzeniu do miasta wody pitnej z jeziora Jasień, spływającej Potokiem Siedleckim, a od stawu znajdującego się w Krzyżownikach młyna (zniszczonego w okresie wojen napoleońskich) podziemnym drewnianym rurociągiem (wzdłuż obecnej ul. Kartuskiej, Nowych Ogrodów do zlokalizowanego na obecnym Targu Siennym Kunsztu Wodnego). Obszar włączony w granice administracyjne Gdańska od 15 VIII 1933.
Od 1883 w dawnym dworze (ul. Kartuska 245) i w jego dawnej oficynie (ul. Kartuska 245a) działał Provinzial-Erziehungsanstalt Tempelburg ( Państwowy Zakład Wychowawczy). Zlikwidowano ogród, jeszcze w 1879 określany jako "znakomicie uprawiany", zasypano dwa stawy (trzeci, największy, przestał istnieć po 1978). Od około 1935 we dworze działała rejonowa szkoła powszechna (Bezirksschule Danzig-Tempelburg), od 1945 – szkoła podstawowa, od 1948 w części obiektu rozpoczęło działalność VIII Liceum Ogólnokształcące (LO). Po przeniesieniu VIII LO w 1971 do obiektu przy ul. Kartuskiej 128, od 1972 znajdowały się tu koszary ZOMO, następnie siedziba policji i do 2004 (ul. Kartuska 245B) Zespół Szkół Poligraficznych i Ogólnokształcących (wcześniej Liceum Księgarskie i XVII LO), w 2004 przeniesione na ul. Sobieskiego 90, następnie prywatna szkoła i schronisko młodzieżowe.
