PNIEWSKI WŁADYSŁAW, nauczyciel w Gimnazjum Polskim

Aktualna wersja na dzień 10:43, 9 lis 2023

Władysław Pniewski

WŁADYSŁAW PNIEWSKI (3 II 1893 Gostyń, województwo poznańskie – 22 III 1940 Stutthof, rozstrzelany), nauczyciel Gimnazjum Polskiego, patron gdańskiej ulicy. Był najmłodszym dzieckiem Stanisława, w Gostyniu założyciela Towarzystwa Przemysłowców w Gostyniu, i Anny z domu Dąbrowskiej, brat Heleny i Marii po mężu Romington. Wraz z kolejnymi przeprowadzkami rodziny, w latach 1902–1911 uczęszczał do Gimnazjum Klasycznego w Ostrowie Wielkopolskim i do Gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu, uczył się także grać na pianinie i skrzypcach. Po maturze, w latach 1913–1914 studiował filozofię (pierwsze półrocze) i teologię (przez drugie półrocze) na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Studia przerwał wybuch I wojny światowej, walczył do 1918 w armii niemieckiej na froncie wschodnim. W listopadzie 1918 podjął studia filozoficzne na uniwersytecie we Wrocławiu, pół roku później przeniósł na uniwersytet w Poznaniu, studiował filozofię i polonistykę, egzaminy zdał w maju 1920 i uzyskał prawo nauczania w gimnazjum języka polskiego, propedeutyki filozofii i w klasach niższych pobocznie historii. Od sierpni do listopada 1920 służył w stopniu starszego szeregowca w Wojsku Polskim, od listopada uczył w filii Gimnazjum im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, przez trzy miesiące w 1921 w tym samym mieście w Gimnazjum im. Ignacego Paderewskiego, od września dodatkowo w Państwowym Gimnazjum Matematyczno-Przyrodniczym im. Bergera. Urlopowany 1 IX 1924 i skierowany do Gdańska.

W Gimnazjum Polskim w Gdańsku pracował do 1939 nauczał języka polskiego, założył w 1925 Koło Miłośników Języka Ojczystego i zorganizował największą wówczas w Gdańsku polską bibliotekę, przekształconą z czasem w publiczną. Od 26 X 1925 doktor na podstawie rozprawy Narzecza wsi Zgorzelca (przewód na Uniwersytecie Poznańskim), od 1929 uczył języka polskiego także w Polskich Szkołach Handlowych w Gdańsku, w 1930 otrzymał tytuł profesora szkół średnich. W 1931 odbył podróż po Niemczech, Francji, Anglii i Jugosławii, we wrześniu 1934 brał udział w II Międzynarodowym Zjeździe Slawistów w Warszawie.

Od 1925 członek Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki, od 1926 kierownik jego Wydziału Językowego, w latach 1927–1936 drugi wiceprezes, od 1937 członek honorowy. Był także członkiem komitetu redakcyjnego „Rocznika Gdańskiego” i „Straży Gdańskiej” (organu Związku Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku) i powołanej 16 II 1938 Polskiej Rady Kultury w Gdańsku. W 1935, po powołaniu w Krakowie wydawnictwa „Polski Słownik Biograficzny” został kierownikiem jego oddziału gdańskiego. Pisał o miejscu Gdańska i Pomorza w polskiej literaturze. Znawca problematyki kaszubskiej, w latach 1931–1934 redaktor „Gryfa”, m.in. autor Przeglądu literatury kaszubskiej (Gdańsk 1926), także Przeglądu krytycznego podręczników języka polskiego dla Niemców (1929). Redaktor tomu Krzysztof Celestyn Mrongowiusz 1764–1855. Księga pamiątkowa (1933), autor monografii, między innymi Akademja Poznańska. Szkic historyczny (Poznań 1919), Łużyce. Przeszłość i teraźniejszość (Poznań 1924), Gdańsk w polskiej literaturze pięknej (Gdańsk 1931), Antoni Abraham (1869–1923) wielki patrjota ludu kaszubskiego (Warszawa 1936), Język polski w dawnych szkołach gdańskich (1938), redaktor i wydawca Morze polskie i Pomorze w pieśni (Gdańsk 1931).

Po przyjeździe do Gdańska mieszkał w baraku przy Gimnazjum Polskim, następnie przy Hundegasse 31 (ul. Ogarna), od 1928 w Oliwie przy Elisenstrasse 4 (ul. Ceynowy) i przy Fürstliche Aussicht (ul. Bolesława Krzywoustego), od 1935 we Wrzeszczu, przy Hauptstrasse (Adolf Hitler Strasse) 132 (al. Grunwaldzka). Odznaczony był Złotym Krzyżem Zasugi, Medalem 10-lecia Odzyskania Niepodleglości, Srebrnym Wawrzynem Akademickim. Żonaty był (do rozwodu w 1932) z Heleną z domu Rudnicką (18 V 1894 – 17 X 1970 Sopot), córkę kierownika szkoły spod Wrześni, miał syna Włodzisława (30 VIII 1926 Gdańsk – 2 VIII 1932 Gdańsk) i córki Julittę (1924–2005) zamężną Andrulewicz, w 1948 absolwentkę biologii w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku, m.in. nauczycielkę w Suwałkach, i Eugenię (24 V 1929 Gdańsk – 9 IX 2006 Gdańsk) zamężną Kosińską.

W sierpniu 1939 mimo namów nie opuścił Gdańska. Osadzony w obozie Stutthof, rozstrzelany. Jego imieniem nazwano II Liceum Ogólnokształcące, od 1946 ulicę w Gdańsku- Wrzeszczu Górnym, jego nazwisko widnieje na tablicy pamiątkowej polskich nauczycieli z Wolnego Miasta Gdańska zamordowanych i zmarłych podczas II wojny światowej, przy ul. Wałowej 21. Od 1951 patron ulicy także w Poznaniu. MA

Bibliografia:
Bukowski Andrzej, Pniewski Władysław, w: Polski Słownik Biograficzny, 26, 1981, s. 829-832.
Janik Bernard, Życiorysy pracowników Gimnazjum Polskiego w Gdańsku, w: Gimnazjum Polskie Macierzy Szkolnej w Gdańsku 1922–1939. Księga pamiątkowa, Gdańsk 1976, s. 179-183.
Mikos Stanisław, Pniewski Władysław, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 3, Gdańsk 1997, s. 444-445.
Stępniak Henryk, Ludność polska w Wolnym Mieście Gdańsku (1920–1939), Gdańsk 1991, s. 393, 395.
Widernik Mieczysław, Władysław Pniewski, w: Działacze polscy i przedstawiciele RP w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańsk 1974, s. 198- 204.