GRÜTZNER CURT, śpiewak, dyrektor Teatru Miejskiego

Aktualna wersja na dzień 15:59, 16 paź 2024

Hasło powstało dzięki Miastu Gdańsk

Partner redakcji

CURT GRÜTZNER (18 IV 1863 Constappel (?), Saksonia – 24 III 1938 Gdańsk), śpiewak operowy o głosie bas-barytonowym, dyrektor Teatru Miejskiego. Początkowo pracował jako nauczyciel (Volksschullehrer), następnie jako śpiewak w różnych teatrach, m.in. w 1886 w teatrze wystawiającym sztuki w Parchimie i Demminie w Meklemburgii-Pomorzu Przednim oraz w Goleniowie i Gryficach. W 1903 Eduard Sowade, dyrektor gdańskiego Teatru Miejskiego, zaangażował go jako śpiewaka. Grützner występował m.in. w operach Gioacchina Rossiniego (Tell w Wilhelmie Tellu), Ruggiera Leoncavalla (Tonio w Pajacach), Giuseppe Verdiego (Renato w Balu maskowym, Amonatro w Aidzie), Giacoma Meyerbeera (Saint-Bris w Hugenotach), Eugena d’Alberta (Sebastiano w Nizinach), Richarda Straussa (Jochanaan w Salome), Richarda Wagnera (Wotan w Pierścieniu Nibelunga, Kurvenal w Tristanie i Izoldzie, Holender w Latającym Holendrze, Hans Sachs w Śpiewakach norymberskich). Występował również na koncertach, m.in. 19 II 1904 podczas jubileuszowego koncertu z okazji dwudziestopięciolecia działalności Carla Fuchsa w Gdańsku wziął udział w wykonaniu cyklu pieśni jubilata Sieben Lieder (Siedem pieśni) na sopran, tenor i bas, 17 II 1905 na dyrygowanym przez Fritza Bindera koncercie symfonicznym śpiewał w IX Symfonii d-moll op. 125 Ludwiga van Beethovena, 17 XI 1906 na koncercie z okazji dziesiątej rocznicy założenia Danziger Lehrergesangverein (Gdański Chór Nauczycielski) wykonywał kantatę na bas i chór Der Hengert dyrygenta gdańskiego teatru Karla Juliusa Schwaba (1855–1907), następcy Heinricha Kiehaupta.

18 II 1907 Komisja Teatralna (Kommission zur Verwaltung des Königlichen Schauspielhauses) zawarła z Grütznerem umowę na dzierżawę Teatru Miejskiego do 15 V 1909. Umowę tę przedłużano kilka razy, po raz ostatni w grudniu 1912 na okres do 15 V 1916. W sierpniu 1914 odwołał zapowiedzianą na 12 września inaugurację nowego sezonu, gdyż po zarządzeniu mobilizacji 2 sierpnia wielu śpiewaków, muzyków i chórzystów wcielono do wojska. Aby nie pozbawić artystów i pracowników teatru środków do życia, 5 listopada Rada Miejska Gdańska i Komisja Teatralna zawarły z nim umowę określającą warunki dalszej działalności. Rada Miejska zobowiązała się do opłacania oświetlenia i ogrzewania budynku, Komisja Teatralna do niepobierania czynszu dzierżawnego, on sam zaś do podzielenia ewentualnej nadwyżki finansowej pomiędzy pracowników. Otwierające nowy sezon przedstawienie odbyło się 15 XI 1914. Zakończył swoją działalność teatralną dramatem Die versunkene Glocke (Zatopiony dzwon) Gerharta Hauptmanna, wystawionym 2 V 1916. Komisja Teatralna nie zawarła nowej umowy dzierżawnej z osobą prywatną. 23 XI 1915 Rada Miejska uchwaliła przejęcie teatru w dzierżawę od 16 V 1916, a 14 III 1916 powołała Rudolfa Schapera (1868–1940) na dyrektora w latach 1916–1919.

Wystawił 456 utworów scenicznych (331 sztuk teatralnych, 72 opery, 53 operetki), z czego 209 wprowadził na afisz po raz pierwszy, m.in. dramaty Friedricha Hebbla: Gyges und sein Ring (Gyges i jego pierścień, 14 IX 1907), Herodes und Marianne (Herodes i Marianna, 11 IV 1908), Die Nibelungen (Nibelungi, 22 XI 1912), Franza Grillparzera: Esther (Estera, 6 XI 1907), Hugona von Hofmannsthala: Elektra (6 XI 1907), Der Tor und der Tod (Głupiec i śmierć, 25 III 1908), Szaloma Asza: Gott der Rache (Bóg zemsty, 3 XI 1907; teatr żydowski), Franka Wedekinda: Frühlings Erwachen (Przebudzenie wiosny, 8 XII 1907), Erdgeist (Duch podziemi, 16 II 1908), Henrika Ibsena: Die Wildente (Dzika kaczka, 17 IX 1907), John Gabriel Borkmann (4 IX 1908), Brand (Pożar, 9 III 1910), Oskara Wilde’a: Eine florentinische Tragödie (Tragedia florencka, 25 III 1908), Augusta Strindberga: Der Vater (Ojciec, 18 IV 1908), Totentanz (Taniec śmierci, 8 V 1914), Frau Margit (Pani Margit, 13 XII 1915), George’a Bernarda Shawa: Frau Warrens Gewerbe (Profesja pani Warren, 15 III 1908), Johanna Wolfganga Goethego: Stella (19 IX 1908), Gottholda Ephraima Lessinga: Philotas (19 IX 1908), Ernsta Hardta: Tantris der Narr (Błazen Tantris, 18 III 1910), Gudrun (Gudruna, 2 II 1912), Melchiora Lengyela: Taifun (14 X 1911), Rudolfa Rittnera: Narrenglanz (Blask błaznów, 20 I 1916); opery Richarda Straussa: Salome (8 XI 1907), Der Rosenkavalier (Kawaler srebrnej róży, 12 XI 1911), Eugena d’Alberta: Tiefland (Niziny, 15 XI 1908), Liebesketten (Łańcuchy miłości, 26 I 1913), Richarda Wagnera: Tristan und Isolde (Tristan i Izolda, 16 II 1908), Giacoma Pucciniego: La Boheme (Cyganeria, 28 XI 1909), Tosca (16 I 1910), Madama Butterfly (22 I 1911), La fanciulla del West (Dziewczę z Zachodu, 8 III 1914), Alfreda Kaisera: Stella Maris (23 III 1913); komedie Henrika Ibsena: Der Bund der Jugend (Związek młodzieży, 14 IX 1910), George’a Bernarda Shawa: Helden (Bohaterowie, 25 XI 1910), Pygmalion (9 III 1914), Williama Somerset-Maughama: Mrs. Dot (Pani Dot, 23 I 1911); operetki Johanna Straussa syna: Wiener Blut (Wiedeńska krew, 13 X 1907), Tausendundeine Nacht (Tysiąc i jedna noc, 25 XII 1912), Oscara Strausa: Walzertraum (Czar walca, 26 XII 1907), Hugdietrichs Brautfahrt (Smok i królewna, 27 II 1908), Franciszka Lehara: Der Graf von Luxemburg (Hrabia Luksemburg, 20 II 1910), Der Rastelbinder (Druciarz, 19 XI 1911), Zigeunerliebe (Cygańska miłość, 25 II 1912), Leo Falla: Dollarprinzessin (Księżniczka dolara, 25 XII 1908), Der fidele Bauer (Wesoły chłop, 24 X 1910), Die geschiedene Frau (Rozwódka, 25 XII 1910), Das Puppenmädel (Panna z lalką, 5 II 1911), Der liebe Augustin (Kochany Augustynek, 6 X 1912), Emmericha Kalmana: Herbstmanöver (Manewry jesienne, 24 III 1913), Gold gab ich für Eisen (Złoto dałem za żelazo, 19 XII 1914); sztuki dla dzieci opracowane na podstawie baśni braci Grimm: Klein Däumling und der Menschenfresser (Tomcio Paluch, 24 XII 1909), Schneewittchen und die sieben Zwerge (Królewna Śnieżka, 24 XII 1910), Rotkäppchen und der Wolf (Czerwony Kapturek, 24 XII 1911), Dornröschen (Śpiąca królewna, 24 XII 1914), Der gestiefelte Kater (Kot w butach, 24 XII 1915); prapremiery sztuk gdańskich autorów: żartu scenicznego Jenny von Weber Die Generalprobe (Próba generalna, 22 II 1912), dramatu Gustava Krossa (1864 – po 1945) pt. Martin Kogge (1 XII 1912; na temat tytułowej postaci zob. bunt Koggego 1456), dramatu Ich bin der Krieg (Jam jest wojna, 9 XII 1914) autorstwa Erwina Belgera (1875–1918), redaktora „Danziger Neueste Nachrichten”, a także liczne farsy i wodewile.

Jako pierwszy wprowadził do gdańskiego teatru film. 22 IX 1912 wystawił burleskę kryminalną w pięciu aktach Eine Million (Milion) Georges’a Berra i Marcela Guillemauda – część akcji, sfilmowanej na ulicach i nadsekwańskich bulwarach Paryża, wyświetlano na umieszczonym przed kurtyną ekranie (projektor filmowy wypożyczyła firma Häusler & Panter, eksploatująca kino Lichtbild-Theater przy Langer Markt 2 (Długi Targ); zob. kina); 9 XI 1913 zorganizował połączony z wykładem pokaz zrealizowanego przez firmę Pathé Frères (Bracia Pathé) filmu o budowie i odsłonięciu pomnika z okazji setnej rocznicy tzw. bitwy narodów w pobliżu Lipska.

W Ogrodzie Strzeleckim i Domu Strzeleckim organizował abonamentowe koncerty symfoniczne orkiestry teatralnej – w latach 1907–1909 orkiestrą dyrygował Selmar Meyrowitz (1875–1941), 1910–1911 Heinz Hess (zmarł po 1944), a na koncercie 10 I 1911 korepetytor solistów i dyrygent operetek Anton von Webern (1883–1945) kierował pierwszym publicznym wykonaniem własnej Passacaglii op. 1 – oraz co roku koncert w teatrze w tzw. Buss- und Bettagu (Dzień Pokuty i Modlitwy), przypadający na środę przed 25 listopada.

W latach 1903–1917 Grützner mieszkał kolejno przy Schmiedegasse 8 (ul. Kowalska), Johannisgasse 66 (ul. Świętojańska), Lindenstraße 9 (ul. Tuwima), Kruse-Straße 3 (ul. Piramowicza), w latach 1918–1920 przebywał w Berlinie, gdzie z powodu inflacji stracił całe oszczędności. W 1920 wrócił do Gdańska razem z kupcem Kurtem Grütznerem, zapewne jego bratankiem, który opiekował się nim aż do śmierci. Mieszkali kolejno przy Rennerstiftsgasse 10 (ul. Gdyńskich Kosynierów), Johannistal 3 (ul. Matejki), Brotbänkengasse 29 (ul. Chlebnicka), Pfefferstadt 76 (ul. Korzenna), Werftgasse 3 (ul. Doki).

Wiadomości o jego rodzinie są skąpe. Żonę pochował w nieznanym czasie i miejscu, pasierb zmarł na skutek ran odniesionych w I wojnie światowej. W nekrologu określany jako ojciec, brat, teść, wuj i szwagier. 28 III 1938 jego zwłoki skremowano w krematorium przy St. Michaelsweg (ul. Traugutta). JMM







Bibliografia:
Archiwum Państwowe Gdańsk, Akta Teatru Miejskiego 1907–1916, sygn. 7/225, s. 486–634, /226, s. 37–340.
PAN Biblioteka Gdańska, Afisze teatralne 1903–1916, sygn. Od 21480 4to.
„Danziger Neueste Nachrichten” 1933 nr 91 (życiorys z okazji 70. rocznicy urodzin), 1938 nr 71 s. 7 (nekrolog), nr 71 s. 5 (życiorys), nr 72 s. 13 (fotografia).
„Danziger Zeitung“, „Danziger Neueste Nachrichten“; „Danziger Allgemeine Zeitung” 1903–1916 (anonse i recenzje).
„Deutscher Bühnen-Almanach” 1887.
Loew Peter Oliver, Gdańsk literacki, Gdańsk 2005.