FABRYKA KARABINÓW
| (Nie pokazano 23 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{paper}} | {{paper}} | ||
| − | [[File:Karabin_kawalerii_pruskiej__produkowany_w_Gdańskiej_Fabryce_Broni.JPG|thumb|Karabin kawalerii pruskiej | + | [[File:Fabryka_Karabinów.jpg|thumb|Fabryka Karabinów, 1888, fot. [[KUHN RUDOLF THEODOR ROBERT, fotografik| Rudolf Theodor Kuhn]]]] |
| − | '''FABRYKA KARABINÓW''' (Gewehrfabrik), Weidengasse 21 (ul. Łąkowa), od około 1900 | + | [[File:Karabin_kawalerii_pruskiej__produkowany_w_Gdańskiej_Fabryce_Broni.JPG|thumb|Karabin kawalerii pruskiej produkowany w Gdańskiej Fabryce Broni]] |
| + | |||
| + | '''FABRYKA KARABINÓW''' (Gewehrfabrik), Weidengasse 21 (ul. Łąkowa), od około 1900 nr 35/38. Do 1853 zakłady produkujące broń w Gdańsku były prywatnymi wytwórniami o charakterze manufaktur. W latach 1817–1839 warsztat rusznikarski, następnie fabryczkę karabinów na [[OSIEK | Osieku]], przy An der Schneidemühle (ul. Tartaczna, u zbiegu z ul. Sierocą), w notowanym od 1531 młynie prochowym przy odgałęzieniu [[KANAŁ RADUNI | Kanału Raduni]], prowadził Johann Ferdinand Geschkat (28 IV 1782 Gdańsk – 7 XI 1844 Jelitkowo). Od 1818 działał zakład rusznikarski Friedricha Wilhelma Apfelbauma (1796 Gdańsk – 31 I 1853 Gdańsk), początkowo nad Kanałem Raduni koło [[TARG RAKOWY | Targu Rakowego]], a od 1821 w [[OLIWA | Oliwie]], na zlecenie armii pruskiej naprawiający zdobyczną broń francuską. <br /><br /> | ||
| + | W 1828 Geschkat i Apfelbaum, otrzymawszy zamówienie na przeróbkę karabinów skałkowych na kapiszonowe oraz produkcję karabinów kapiszonowych pruskich konstrukcji wz. 09, założyli nad [[POTOK OLIWSKI | Potokiem Oliwskim]], w dawnym młynie Günthershof ([[WOJNOWO | Wojnowo]]), odlewnię żelaza, a w 1835 w młynie [[KONRADSHAMMER | Konradshammer]] kuźnię i fabryczkę karabinów. Kantor firmy znajdował się przy 4. Damm 7 (ul. Grobla IV). W 1837 pełnomocnikiem firmy został zięć Geschkata, Johann Gerhard Plagemann; firma przyjęła nazwę | ||
| + | „Geschkat und Plagemann”; spółkę rozwiązano 22 I 1839, firma powróciła do nazwy „Ferdinand Geschkat”. <br /><br /> | ||
| + | W 1839 Geschkat z powodu budowy na Osieku szpitala wojskowego przeniósł montownię karabinów na [[DOLNE MIASTO | Dolne Miasto]], do zakupionego budynku po byłej niewielkiej rafinerii cukru przy Weidengasse 21. Powstawały tam początkowo karabiny kapiszonowe pruskiej konstrukcji wz. 39; produkowano i przerabiano rocznie średnio kilka tysięcy sztuk broni (10 000 to teoretyczna moc produkcyjna zakładu). <br /><br /> | ||
| + | Po śmierci Geschkata firmę „Ferd. Geschkat Successores” („Ferd. Geschkat Spadkobiercy”) w latach 1844–1849 prowadził jego drugi zięć [[BURRUCKER EMIL, przedsiębiorca| Emil Holder Burrucker]]. W 1846 uruchomiono w zakładzie przy Łąkowej maszynę parową o mocy 16 KM do napędu maszyn (18 lutego tegoż roku sprawę trudności jej uruchomienia poruszano nawet podczas posiedzenia Rady Miejskiej). Pozwoliło to zrezygnować z kuźni w Konradshammer, zatrzymano odlewnię w Günthershof. 1 V 1849 Emil Holder Burrucker sprzedał zakład przy Łąkowej i odlewnię w Günthershof [[BEHREND HEINRICH THEODOR, kupiec, radny | Heinrichowi]] i [[BEHREND MAXIMILIAN, kupiec | Maximilianowi Behrendom]]. Nabywcy z powodu bankructwa firmy 1 II 1853 odsprzedali fabrykę władzom państwowym. W zakładzie przy Łąkowej urządzono działającą od 1 IV 1853 Fabrykę Broni. Powiększona i zmodernizowana w 1857 (według planów Carla Ferdinanda Bussego) i w 1864 po pożarze, zajmowała obszar między Weidengasse (ul. Łąkowa) i Kolkowgasse (ul. Królikarnia) na północy oraz Schleusengasse (ul. Kieturakisa) od południa. Na potrzeby robotników (także Królewskich Warsztatów Naprawy Sprzętu Artyleryjskiego) od połowy XIX wieku budowano domy mieszkalne w rejonie ulic Królikarnia i Chłodna (Straußgasse). Kontynuując działalność poprzedników, Fabryka Broni wytwarzała nadal karabiny kapiszonowe wz. 39, a w 1857 rozpoczęła produkcję nowoczesnych karabinów odtylcowych i iglicowych konstrukcji Dreysego wz. 1841 o kalibrze 15,4 mm (3–5 tysięcy sztuk rocznie). Po modernizacjach zakładu i zwiększeniu mocy maszyn parowych oraz liczby zatrudnionych produkowano kolejne wersje tej broni: modele 60, 62, 65 (około 3 tysiące sztuk miesięcznie). W 1873 do produkcji wszedł nowy typ karabinu odtylcowego konstrukcji Mausera wz. 1871 o kalibrze 11 mm, w następnych latach kolejne unowocześnione modele, w tym wz. 1884 i 1888, kalibru 7,9 mm. W 1901 rozpoczęto produkcję podstawowego karabinu będącego na wyposażeniu armii niemieckiej: iglicowego, powtarzalnego karabinu typu Mauser wz. 1898, kalibru 7,9 mm, produkowanego we wszystkich fabrykach zbrojeniowych Niemiec do końca I wojny światowej. <br /><br /> | ||
| + | W 1875 fabryka zatrudniała 1200 osób i zwiększyła produkcję do kilkudziesięciu tysięcy karabinów rocznie, od 1885 produkowała także stalowe lance na potrzeby kawalerii. 19 XI 1887 osiągnęła rekordową produkcję na dobę – 500 karabinów. 30 XII 1889 fabrykę strawił pożar. 29 II 1892 pod Ratuszem Głównego Miasta odbyła się demonstracja 1200 bezrobotnych robotników. Pracę wznowiono w następnych miesiącach 1892, po odbudowie i zmianie oprzyrządowania. W celu zwiększenia produkcji karabinów potrzebnych do przezbrojenia modernizowanej armii niemieckiej zrezygnowano z produkowanej do roku 1889 amunicji karabinowej. 22 III 1897 na dziedzińcu fabryki odsłonięto obelisk z medalionem przedstawiającym cesarza Wilhelma I. <br /><br /> | ||
| + | W 1910 fabryka zatrudniała 900 pracowników, w 1914 – 805, w 1917 – 5 998, w 1918 – 881. Podczas I wojny światowej wytwarzano rocznie, przy całodobowej pracy, 400–450 000 karabinów. Po wstrzymaniu produkcji z końcem I wojny światowej część maszyn w 1919 zakupiło państwo polskie. Po utworzeniu zdemilitaryzowanego [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | II Wolnego Miasta Gdańska]] 26 II 1921 Liga Narodów odmówiła prośbie [[SAHM HEINRICH FRIEDRICH WILHELM, nadburmistrz Gdańska, prezydent Senatu | Heinricha Sahma]] o wykonanie w ciągu najbliższych trzech lat wcześniejszego zamówienia rządu peruwiańskiego na karabiny i amunicję. Nie zaakceptowano też propozycji dyrektora (cywilnego) fabryki [[NOÉ LUDWIG, profesor Technische Hochschule Danzig | Ludwiga Noé]] o przestawienie jej na produkcję pokojową. Jeszcze w 1921 państwo polskie przejęło w ramach podziału niemieckiego mienia państwowego w Gdańsku resztę wyposażenia fabryki. Urządzenia techniczne wywieziono do Państwowej Fabryki Broni w Warszawie, w 1923 przekazując je do Państwowej Fabryki Broni w Radomiu (gdzie na ich bazie powstały istniejące obecnie zakłady zbrojeniowe Łucznik). Jednym z ostatnich przejawów działalności gdańskiej fabryki było wybicie na zlecenie władz miasta w 1920 (jeszcze przed oficjalnym powołaniem Wolnego Miasta Gdańska) dziesięciofenigowych monet z cynku, już z herbem miasta i napisem „Stadt Danzig” ([[PIENIĄDZ | pieniądz]]). <br /><br /> | ||
| + | Do 1945 zabudowania dawnej fabryki były siedzibami szeregu firm, zarówno filii zakładów z terenu Niemiec (np. firma Hellas będąca częścią fabryki papierosów Jasmatzi z Drezna, firma Gutschow produkująca liczydła, filia berlińskiej firmy F.C. Foth) jak i gdańskich (np. jedna z siedzib firmy optycznej [[LIETZAU, firma | Victor Lietzau]], firmy Groth i Budziński), także siedziba [[FABRYKA MONOPOLU TYTONIOWEGO | Fabryki Monopolu Tytoniowego]], organizacji (w tym NSDAP), warsztatów stolarskich i ślusarskich, znajdowały się też tu mieszkania prywatne. Po II wojnie światowej były tam siedziby Gdańskich Zakładów Futrzarskich, Fabryki Ogniw i Baterii „Daimon”; mieściły się fabryka opakowań i fabryka obrabiarek, w latach 1994–2000 zakłady odzieżowe, od 2000 między innymi szpital weterynaryjny. Mają tam siedzibę także Gdańskie Melioracje sp. z o.o. (powstałe 1 VIII 1993 w wyniku przekształceń Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Gdańsku). Od 2005 większość budynków należy do szpitala weterynaryjnego. Karabiny produkowane w fabryce znajdują się w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie i [[MUZEUM HISTORYCZNE MIASTA GDAŃSKA | Muzeum Historycznego Miasta Gdańska]]. {{author: MrGl}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]] | ||
Aktualna wersja na dzień 17:59, 27 cze 2024
FABRYKA KARABINÓW (Gewehrfabrik), Weidengasse 21 (ul. Łąkowa), od około 1900 nr 35/38. Do 1853 zakłady produkujące broń w Gdańsku były prywatnymi wytwórniami o charakterze manufaktur. W latach 1817–1839 warsztat rusznikarski, następnie fabryczkę karabinów na Osieku, przy An der Schneidemühle (ul. Tartaczna, u zbiegu z ul. Sierocą), w notowanym od 1531 młynie prochowym przy odgałęzieniu Kanału Raduni, prowadził Johann Ferdinand Geschkat (28 IV 1782 Gdańsk – 7 XI 1844 Jelitkowo). Od 1818 działał zakład rusznikarski Friedricha Wilhelma Apfelbauma (1796 Gdańsk – 31 I 1853 Gdańsk), początkowo nad Kanałem Raduni koło Targu Rakowego, a od 1821 w Oliwie, na zlecenie armii pruskiej naprawiający zdobyczną broń francuską.
W 1828 Geschkat i Apfelbaum, otrzymawszy zamówienie na przeróbkę karabinów skałkowych na kapiszonowe oraz produkcję karabinów kapiszonowych pruskich konstrukcji wz. 09, założyli nad Potokiem Oliwskim, w dawnym młynie Günthershof ( Wojnowo), odlewnię żelaza, a w 1835 w młynie Konradshammer kuźnię i fabryczkę karabinów. Kantor firmy znajdował się przy 4. Damm 7 (ul. Grobla IV). W 1837 pełnomocnikiem firmy został zięć Geschkata, Johann Gerhard Plagemann; firma przyjęła nazwę
„Geschkat und Plagemann”; spółkę rozwiązano 22 I 1839, firma powróciła do nazwy „Ferdinand Geschkat”.
W 1839 Geschkat z powodu budowy na Osieku szpitala wojskowego przeniósł montownię karabinów na Dolne Miasto, do zakupionego budynku po byłej niewielkiej rafinerii cukru przy Weidengasse 21. Powstawały tam początkowo karabiny kapiszonowe pruskiej konstrukcji wz. 39; produkowano i przerabiano rocznie średnio kilka tysięcy sztuk broni (10 000 to teoretyczna moc produkcyjna zakładu).
Po śmierci Geschkata firmę „Ferd. Geschkat Successores” („Ferd. Geschkat Spadkobiercy”) w latach 1844–1849 prowadził jego drugi zięć Emil Holder Burrucker. W 1846 uruchomiono w zakładzie przy Łąkowej maszynę parową o mocy 16 KM do napędu maszyn (18 lutego tegoż roku sprawę trudności jej uruchomienia poruszano nawet podczas posiedzenia Rady Miejskiej). Pozwoliło to zrezygnować z kuźni w Konradshammer, zatrzymano odlewnię w Günthershof. 1 V 1849 Emil Holder Burrucker sprzedał zakład przy Łąkowej i odlewnię w Günthershof Heinrichowi i Maximilianowi Behrendom. Nabywcy z powodu bankructwa firmy 1 II 1853 odsprzedali fabrykę władzom państwowym. W zakładzie przy Łąkowej urządzono działającą od 1 IV 1853 Fabrykę Broni. Powiększona i zmodernizowana w 1857 (według planów Carla Ferdinanda Bussego) i w 1864 po pożarze, zajmowała obszar między Weidengasse (ul. Łąkowa) i Kolkowgasse (ul. Królikarnia) na północy oraz Schleusengasse (ul. Kieturakisa) od południa. Na potrzeby robotników (także Królewskich Warsztatów Naprawy Sprzętu Artyleryjskiego) od połowy XIX wieku budowano domy mieszkalne w rejonie ulic Królikarnia i Chłodna (Straußgasse). Kontynuując działalność poprzedników, Fabryka Broni wytwarzała nadal karabiny kapiszonowe wz. 39, a w 1857 rozpoczęła produkcję nowoczesnych karabinów odtylcowych i iglicowych konstrukcji Dreysego wz. 1841 o kalibrze 15,4 mm (3–5 tysięcy sztuk rocznie). Po modernizacjach zakładu i zwiększeniu mocy maszyn parowych oraz liczby zatrudnionych produkowano kolejne wersje tej broni: modele 60, 62, 65 (około 3 tysiące sztuk miesięcznie). W 1873 do produkcji wszedł nowy typ karabinu odtylcowego konstrukcji Mausera wz. 1871 o kalibrze 11 mm, w następnych latach kolejne unowocześnione modele, w tym wz. 1884 i 1888, kalibru 7,9 mm. W 1901 rozpoczęto produkcję podstawowego karabinu będącego na wyposażeniu armii niemieckiej: iglicowego, powtarzalnego karabinu typu Mauser wz. 1898, kalibru 7,9 mm, produkowanego we wszystkich fabrykach zbrojeniowych Niemiec do końca I wojny światowej.
W 1875 fabryka zatrudniała 1200 osób i zwiększyła produkcję do kilkudziesięciu tysięcy karabinów rocznie, od 1885 produkowała także stalowe lance na potrzeby kawalerii. 19 XI 1887 osiągnęła rekordową produkcję na dobę – 500 karabinów. 30 XII 1889 fabrykę strawił pożar. 29 II 1892 pod Ratuszem Głównego Miasta odbyła się demonstracja 1200 bezrobotnych robotników. Pracę wznowiono w następnych miesiącach 1892, po odbudowie i zmianie oprzyrządowania. W celu zwiększenia produkcji karabinów potrzebnych do przezbrojenia modernizowanej armii niemieckiej zrezygnowano z produkowanej do roku 1889 amunicji karabinowej. 22 III 1897 na dziedzińcu fabryki odsłonięto obelisk z medalionem przedstawiającym cesarza Wilhelma I.
W 1910 fabryka zatrudniała 900 pracowników, w 1914 – 805, w 1917 – 5 998, w 1918 – 881. Podczas I wojny światowej wytwarzano rocznie, przy całodobowej pracy, 400–450 000 karabinów. Po wstrzymaniu produkcji z końcem I wojny światowej część maszyn w 1919 zakupiło państwo polskie. Po utworzeniu zdemilitaryzowanego II Wolnego Miasta Gdańska 26 II 1921 Liga Narodów odmówiła prośbie Heinricha Sahma o wykonanie w ciągu najbliższych trzech lat wcześniejszego zamówienia rządu peruwiańskiego na karabiny i amunicję. Nie zaakceptowano też propozycji dyrektora (cywilnego) fabryki Ludwiga Noé o przestawienie jej na produkcję pokojową. Jeszcze w 1921 państwo polskie przejęło w ramach podziału niemieckiego mienia państwowego w Gdańsku resztę wyposażenia fabryki. Urządzenia techniczne wywieziono do Państwowej Fabryki Broni w Warszawie, w 1923 przekazując je do Państwowej Fabryki Broni w Radomiu (gdzie na ich bazie powstały istniejące obecnie zakłady zbrojeniowe Łucznik). Jednym z ostatnich przejawów działalności gdańskiej fabryki było wybicie na zlecenie władz miasta w 1920 (jeszcze przed oficjalnym powołaniem Wolnego Miasta Gdańska) dziesięciofenigowych monet z cynku, już z herbem miasta i napisem „Stadt Danzig” ( pieniądz).
Do 1945 zabudowania dawnej fabryki były siedzibami szeregu firm, zarówno filii zakładów z terenu Niemiec (np. firma Hellas będąca częścią fabryki papierosów Jasmatzi z Drezna, firma Gutschow produkująca liczydła, filia berlińskiej firmy F.C. Foth) jak i gdańskich (np. jedna z siedzib firmy optycznej Victor Lietzau, firmy Groth i Budziński), także siedziba Fabryki Monopolu Tytoniowego, organizacji (w tym NSDAP), warsztatów stolarskich i ślusarskich, znajdowały się też tu mieszkania prywatne. Po II wojnie światowej były tam siedziby Gdańskich Zakładów Futrzarskich, Fabryki Ogniw i Baterii „Daimon”; mieściły się fabryka opakowań i fabryka obrabiarek, w latach 1994–2000 zakłady odzieżowe, od 2000 między innymi szpital weterynaryjny. Mają tam siedzibę także Gdańskie Melioracje sp. z o.o. (powstałe 1 VIII 1993 w wyniku przekształceń Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Gdańsku). Od 2005 większość budynków należy do szpitala weterynaryjnego. Karabiny produkowane w fabryce znajdują się w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie i Muzeum Historycznego Miasta Gdańska.
