FEHLAU GEORG, diakon kościoła NMP

Aktualna wersja na dzień 20:49, 14 lis 2024

Frontyspis pracy Christopherosa Angelosa o stanie religii w Grecji, przekładu Georga Fehlaua

Strona tytułowa wydanego przez Georga Fehlaua śpiewnika Gestreiches Gesangbuch

GEORG FEHLAU (Fehlav, Fehlavius, Velow) (24 III 1624 Gdańsk – 9 XII 1672 Gdańsk), diakon kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP). Syn pochodzącego z Ostródy kupca bławatnego Sebalda, od 10 III 1644 posiadającego kupieckie obywatelstwo Gdańska, oraz Elisabethy, córki kupca gdańskiego Petera Pantzera.

Uczeń szkoły mariackiej, podczas podróży z ojcem nauczył się języka polskiego. W czerwcu 1640 zapisany został do gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, za zgodą rektora Johanna Botsacka prywatnie uczył się języków hebrajskiego (u studenta Wisacusa) i greki (u Theodora Simoniusa). Od 1643 studiował teologię w Rostocku. W 1645, na życzenie ojca, przysłuchiwał się w Toruniu obradom tzw. Colloquium charitativum (braterskiej rozmowie), zjazdu katolików, luteran i kalwinistów, próbujących doprowadzić do zbliżenia stanowisk w kwestiach wiary. Sam w toruńskim Kolegium Jezuickim wdał się w dyskusję z jednym z jezuitów, który krytykował Marcina Lutra. Następnie studiował w Wittenberdze, w 1646 w Strasburgu, przebywał w Bazylei, skąd wyruszył do Francji, w 1648 z Paryża pisał do Gdańska, do Johanna Mochingera, by m.in. paryskim księgarzom przesłać jak najwięcej egzemplarzy prac Jana Heweliusza. Wracał w 1648 do Gdańska przez Amsterdam, Lejdę, Groningen i Bremę. W styczniu 1649 był kaznodzieją gdańskiej grupy wysłanników na koronację Jana Kazimierza w Krakowie. Od 1 VI 1651 diakon w kościele NMP, objęcia urzędu gratulowali mu swoimi wierszami Bartholomaeus Manhardt, Georg Bucheim i Oswald Endler.

Interesował się naukami przyrodniczymi i astronomią, współpracował w Gdańsku z Janem Heweliuszem (m.in. 3 III 1661 wraz z nim obserwował kometę). Swoje wnioski z obserwacji wygłaszał najpierw w formie kazań, które cieszyły się dużym uznaniem, a później wydawane były drukiem, m.in. kazanie o cudach niebieskich, gwieździe radości mędrców i smutku komety (Stern-Predigt Von zween himmlischen Wunderwercken, dem Freuden-Stern der Weisen, und Traur-Stern dem Cometen dieses 1653 Jahres). Podobnie było ze zjawiskiem halo w Gdańsku 20 II 1661 (prawdopodobnie najsłynniejszym ze wszystkich zjawisk halo i do dziś przedmiotem dyskusji). Widziane było przez około 1000 osób i dało efekt jakby siedmiu słońc. W kazaniu z 6 III 1661 opisał je jako Siedmiokrotny cud słońca, czyli siedem parasoli, a więc w tym roku 1661 20 lutego w nowym stylu w niedzielę Sexagesima od godz. 11 aż do 12, widziane u nas na niebie (Siebenfältiges Sonnenwunder oder sieben Nebensonnen, so in diesem 1661 Jahr den 20. Februar neuen Stils am Sonntage Sexagesima um 11 Uhr bis nach 12 am Himmel bei uns sind gesehen worden). Zjawisko to zaobserwował także Jan Heweliusz i opisał je za pomocą rysunku w opublikowanej rok później pracy Mercurius in Sole visus (Gedani, 1662).

Komentował i przekładał na język łaciński dzieło Christopherosa Angelosa z Grecji (1575–1638) o stanie tamtejszej religii. Wydał także, z własną szeroką przedmową (min. o zasługach Marcina Lutra i o roli pieśni kościelnych) kilkakrotnie wznawiany śpiewnik Gestreiches Gesangbuch (Danzig 1662, 1673, 1700), cieszący się tak dużą popularnością, że przedrukowywany m.in. w Amsterdamie, Hamburgu, Stade czy Ratzeburgu. Jako diakon był autorem utworów pocieszających po śmierci parafian (np. w 1651 po śmierci Angeliki, żony Johanna Mochingera), z czasem wygłaszał kazania pogrzebowe chowanych w tej świątyni gdańszczan spoza kręgu władzy, m.in. Gerharda Kuhfodta (1659), Heinricha Behrmannusa (1662), Heinricha Heidmanna (1662).

Od 1652 żonaty był z Catheriną, córką Joachima Bartholdiego, którą żegnał kazaniem pogrzebowym 26 V 1707 pastor kościoła NMP Constantin Schütz, a do druku którego żałobny wiersz załączył m.in. syn Constantin. Ojciec ochrzczonych w kościele NMP Dorothei (chrzest 25 XI 1653) i Concordii (chrzest 4 XI 1660), oraz Georga (chrzest 5 VIII 1651), w 1710 diakona w kościele NMP, Gabriela (chrzest 19 XII 1668) oraz wspomnianego Constantina.

Pochowany w kościele NMP, kazanie pogrzebowe wygłosił pastor tamtejszego kościoła Nathanael Dilger, żałobny wiersz opublikował m.in. Johann Botsack. BŚ JANSZ









Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VI, s. 303.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 138.
Brandstäter Franz August, Johannes Hevelius, der berühmte Danziger Astronom. Sein Leben und seine Bedeutsamkeit, Danzig 1861 (listy, nr 7).
Hanow Michael, Spicilegii Ad D. Andreae Charitii Archidiaconi Vittebergensis Commentationem De Viris Eruditis Gedani Ortis, Vittebergae, 1715, s. 22–23 (za nim genealogia).
Nadolski Bronisław, Wyjazdy młodzieży gdańskiej na studia zagraniczne w XVII wieku, „Rocznik Gdański” 1965, t. 24, s. 207.
Praetorius Ephraim, Danziger Lehrer Gedächtniß…, Danzig und Leipzig, 1760, s. 3, 22, 23, 64.
Rhesa Ludwig, Kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreuszen angestellten Predigern, Königsberg 1834, s. 35, 71, 72, 85.
Schwarz Franz, Fehlau Georg, w: Altpreußische Biographie, Bd. I, Königsberg 1941, s. 178.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 2, 237 (inna genealogia).