KLASZTOR CYSTERSÓW W OLIWIE
| (Nie pokazano 18 wersji utworzonych przez 7 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{paper}} | {{paper}} | ||
| − | [[File:Wielki Refektarz w klasztorze w Oliwie, Johannn Nathanael Boldt, 1848.JPG|thumb|Wielki Refektarz w klasztorze w Oliwie, | + | [[File: Stefan_Batory_i_klasztor.jpg |thumb| Płonący klasztor oliwski i król Stefan Batory w okresie wojny z Gdańskiem w 1577, obraz z [[KOŚCIÓŁ TRÓJCY ŚWIĘTEJ | kościoła (archikatedry) Trójcy Świętej]] w Gdańsku Oliwie z początku XVII wieku]] |
| + | [[File:Widok_ogólny_na_zespół_klasztorny_w_Oliwie,_Der_Stadt_Dantzig…,_1688.jpg|thumb|Widok ogólny na zespół klasztorny w Oliwie, ''Der Stadt Dantzig...'', 1687]] | ||
| + | [[File:Klasztor_cystersów_w_Oliwie.jpg|thumb|Klasztor cystersów w Oliwie, fragment mapy ukazującej [[OBLĘŻENIE GDAŃSKA W 1734 ROKU| oblężenie Gdańska w 1734]], za klasztorem namioty obozu wojsk polskich i saskich króla Augusta III, dowodzonych przez generała Johanna Adolfa księcia von Sachsen-Weissenfelsa]] | ||
| + | [[File:Wielki Refektarz w klasztorze w Oliwie, Johannn Nathanael Boldt, 1848.JPG|thumb|''Wielki Refektarz w klasztorze w Oliwie'', Johann Nathanael Boldt, 1848]] | ||
| + | [[File:Dawny refektarz klasztoru cystersów.JPG|thumb|Dawny refektarz klasztoru cystersów]] | ||
| + | [[File:Widok_ogólny_na_zespół_klasztorny_w_Oliwie,_druga_połowa_XIX_wieku.jpg|thumb|Widok na zespół klasztorny<br/>w Oliwie, druga połowa XIX wieku]] | ||
| + | [[File:Park klasztorny cystersów i Pałac Opatów w Oliwie, początek XX wieku.JPG|thumb|Park klasztorny cystersów<br/>i Pałac Opatów w Oliwie, początek XX wieku]] | ||
| + | [[File:Spichlerz opacki.JPG|thumb|Spichlerz opacki]] | ||
| + | [[File:Dom_Bramny.jpg|thumb|Dom Bramny, początek XX wieku]] | ||
| + | [[File:Dom_Bramny_w_Oliwie.jpg|thumb|Dom Bramny, 2010]] | ||
| + | [[File:Zegar_słoneczny_na_wschodniej_elewacji_Domu_Bramnego_w_Oliwie.jpg|thumb|Zegar słoneczny na wschodniej elewacji Domu Bramnego]] | ||
| + | |||
| + | '''KLASZTOR CYSTERSÓW W OLIWIE''' ([[OPACTWO CYSTERSÓW W OLIWIE | opactwo cystersów w Oliwie]]). Fundowany w 1186 przez [[SAMBOR I | Sambora I]]. Pierwotnie drewniana konstrukcja, wzniesiona zapewne w XII wieku. Pierwsze murowane założenie (wschodnie skrzydło) powstawało od 1. połowy XIII wieku. Rozbudowane po pożarze w 1350 i najeździe husytów w 1433. Typowy dla [[CYSTERSI | cystersów]] kompleks na planie czworoboku z wewnętrznym kwadratowym wirydarzem, krużgankami łączącymi pomieszczenia przyziemia i dormitoriami na wyższych kondygnacjach.<br/><br/> | ||
| + | Zniszczony w 1577 podczas [[WOJNA GDAŃSKA Z KRÓLEM POLSKIM STEFANEM BATORYM | wojny Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym]], ograbiony 15 lutego przez wojska gdańskie pod wodzą katolika w Kolonii, Hansa Winkelbacha (zm. 24 VIII 1577), w trzy dni później (18 luty) spłonął przez nie podpalony; spłonęł [[KOŚCIÓŁ TRÓJCY ŚWIĘTEJ | kościół Trójcy Świętej]], dom opacki, dormitorium, browar, młyn, piekarnia i wszytkie inne budowle. Po zakończeniu działań wojennych Gdańsku zmuszony był wypłacić odszkodowanie w wysokości 20 000 guldenów, płatnych przez pięć lat na Wielkanoc. Po odbudowie w latach 1578–1583 (król Stefan Batory ze swojej strony wyasygnował dodatkowe 4000 guldenów) otoczony murem obronnym (1608), od południa powiększony o budynki nowicjatu (1608) i prioratu (1613). W sierpniu 1626 klasztor zajęli Szwedzi pod wodzą admirała Karla Karlsona, rabując m.in. siedem ołtarzy, wszystkie dzwony, organy (część wywiezionych rzeczy znajduje się nadal w szwedzkim Skokloster). Po kasacie klasztoru (1831) rozebrano nowicjat, priorat i infirmerię. Klasztor częściowo zaadaptowano na potrzeby parafii. W XX wieku wykorzystywany był przez kurię biskupią [[DIECEZJA GDAŃSKA | diecezji gdańskiej]].<br/><br/> | ||
| + | Od 1957 siedziba Biskupiego Seminarium Duchownego (od 1992 [[GDAŃSKIE SEMINARIUM DUCHOWNE | Gdańskie Seminarium Duchowne]]). Na potrzeby seminarium przebudowano piętro i poddasze budynków klasztornych i dobudowano dwa nowe budynki. W 1975 w części pomieszczeń otwarto Muzeum Diecezjalne (od 1992 [[MUZEUM ARCHIDIECEZJI W OLIWIE | Muzeum Archidiecezjalne]]). W najstarszym, wschodnim skrzydle znajduje się dwudzielna zakrystia, połączona w 1910 z klasztorem, wcześniej dostępna od strony kościoła. Kapitularz (10 × 8 m) dwunawowy, trójprzęsłowy, nakryty sklepieniem krzyżowym wspartym na dwóch kolumnach. Zachowane elementy architektury późnoromańskiej. Po odrestaurowaniu (1910) pełni funkcję dodatkowej zakrystii. W sieni prowadzącej z krużganków do ogrodu znajduje się przejście do pomieszczeń karceru i fraterni. Ściany tych wnętrz pokrywają polichromie z XVI wieku. Na piętrze wschodniego skrzydła znajdowało się dormitorium mnichów. W gotyckim portalu prowadzącym do dormitorium odkryto zamurowany ceramiczny portal z XIII wieku.<br/><br/> | ||
| + | W południowym skrzydle mieści się wielki refektarz. Po zniszczeniach z 1577 odbudowany w 1594 przez Bartholomeusa Pipera. W wejściu barokowym portal fundacji opata [[KĘSOWSKI ALEKSANDER, opat oliwski | Aleksandra Kęsowskiego]] – dawny portal głównego kościoła, przeniesiony tu w 1689. Wnętrze (22 × 9 m) dwunawowe, czteroprzęsłowe, nakryte sklepieniem gwiaździstym wspartym na trzech kolumnach i wspornikach ozdobionych herbami urzędników kościelnych i państwowych z końca XVI wieku. Sklepienie częściowo uszkodzone w 1866, odbudowane w 1868. Ściany ozdobione polichromiami i obrazami z 2. połowy XVIII wieku w przyściennych wnękach łuków arkadowych, poniżej fryzu 50 portretów opatów. Obecnie znajduje się tu stała ekspozycja wyposażenia liturgicznego świątyń Pomorza.<br/><br/> | ||
| + | W zachodnim skrzydle Sala Pokoju Oliwskiego ([[POKÓJ OLIWSKI | pokój oliwski 1660]]) – dawny refektarz zimowy (potem biblioteka) przebudowany na początku XVII wieku i dwa pomieszczenia (około 9 × 4 m) połączone prostopadle, nakryte sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Wystrój wnętrza niezmieniony do wojen napoleońskich. Zachowały się ozdobne polichromie i inskrypcje fundacji opata Aleksandra Kęsowskiego oraz stół z XVII wieku, na którym według tradycji podpisano traktat. Pomieszczenie odrestaurowane w latach 1910 i 1995–1999, obecnie stała ekspozycja Muzeum Archidiecezjalnego. Obok znajduje się Kaplica Mariacka, zwana też Kaplicą Polską (w XIX wieku odprawiano tu nabożeństwa z polskimi kazaniami). W okresie 1957–2009, po zaślepieniu arkad otwierających kaplicę do wnętrza katedry, wykorzystywana na potrzeby seminarium. Wymiary: 16 × 8 m. Z dawnego wyposażenia zachował się ołtarz z 1681. <br/><br/> | ||
| + | '''Wystrój kaplicy z XX wieku.''' Na piętrze zachodniego skrzydła mieściło się dormitorium konwersów, obecnie są tam pomieszczenia seminarium i tzw. rezydencja papieska (upamiętniająca wizyty Jana Pawła II w latach 1987 i 1999). Krużganki sklepione krzyżowo, rozświetlone ostrołukowymi oknami. W przyściennych łukach arkadowych obrazy przedstawiające sceny biblijne, głównie z połowy XVIII wieku autorstwa konwersa Wacława, w krużganku północnych odkryty w 1910 cenny fresk ''Ukrzyżowanie'' pędzla Wolfganga Sporera, fundacji Thomasa Geschkaua (1593). Dwa portale fundacji Aleksandra Kęsowskiego (1660) prowadzące do południowej nawy kościoła. Przy wschodnim portalu tablica upamiętniająca podpisanie pokoju oliwskiego (1660, według tradycji miejsce wymiany podpisanych traktatów). W posadzce płyty nagrobne z XVII wieku. <br/><br/> | ||
| + | Z obiektów związanych bezpośrednio z klasztorem (obok kościoła Trójcy Świętej, [[PAŁAC OPATÓW | Pałacu Opatów]] i [[PARK OLIWSKI IM. ADAMA MICKIEWICZA | Parku Oliwskiego im. Adama Mickiewicza]]) zachowały się: <br/> | ||
| + | '''1. Dom Bramny''', ul. Stary Rynek Oliwski 15, dawna siedziba wójta i główna brama klasztorna. Dwukondygnacyjny budynek z gotyckiej cegły, zapewne z XIV wieku, na planie nieregularnego prostokąta, z kaplicą św. Bernarda na piętrze. W 1577 zniszczony, odbudowany w 1579 (kaplica z roku 1607). We wschodnim schodkowym szczycie zachowały się gotyckie wnęki. W zachodniej części przyziemia przejazd zamknięty półokrągłym łukiem. Na murach dwa zegary słoneczne zapewne z XVIII wieku. Nazywany Domem Zarazy (Pestkapelle), według tradycji w 1709 podczas epidemii zmarło w nim dziewięciu cystersów ([[EPIDEMIE NOWOŻYTNE | epidemie nowożytne]]). Od 1804 siedziba sołtysa oliwskiego. W 1836 wnętrze przebudowano na potrzeby administracji, utworzono także areszt. W 1910 (po przeniesieniu administracji Oliwy do nowego lokalu) przeznaczony na pomieszczenia mieszkalne. W 1945 częściowo spłonął. W 1963, po generalnym remoncie, zaadaptowany na siedzibę Administracji Budynków Mieszkalnych nr 3 w Oliwie. Obecnie pomieszczenia mieszkalne i siedziba [[STOWARZYSZENIE STARA OLIWA | Stowarzyszenia „Stara Oliwa”]]. <br/> | ||
| + | '''2. Spichlerz klasztorny''', ul. Nowickiego 2, dawny spichlerz konwentu cystersów. Zbudowany prawdopodobnie w XIV wieku. W ścianie południowej odsłonięty wątek ceglany i zamurowane otwory strzelnicze. Przebudowany po zniszczeniach w 1577. Nad sienią piętra, przeniesiony z klasztoru, malowany strop z XVIII wieku. Zaadaptowany w XIX wieku na pomieszczenia mieszkalne. Po przebudowie w latach 1932–1933 siedziba Domu Parafialnego. Mieściły się tu aula, pomieszczenia mieszkalne, po II wojnie światowej także salki katechetyczne i siedziba wydawnictwa Stella Maris. Obecnie Archiwum Archidiecezjalne i pomieszczenia biurowe. <br/> | ||
| + | '''3. Spichlerz opacki''', ul. Cystersów 19, w [[PARK OLIWSKI IM. ADAMA MICKIEWICZA | Parku im. Adama Mickiewicza]]. Zbudowany w 1723, w miejscu dwóch wcześniejszych budynków, trzykondygnacyjny, barokowy, z porozbiórkowej cegły. Nad wejściem, zamkniętym półokrągłym łukiem, kartusz z datą budowy i herbem opata [[ZALESKI FRANCISZEK MIKOŁAJ, opat oliwski | Franciszka Zaleskiego]]. Po 1945 mieścił Składnicę Konserwatorską. Po adaptacji (od 1982) siedziba (od 30 V 1988) Muzeum Etnograficznego (oddział [[MUZEUM NARODOWE | Muzeum Narodowego]]). Stała ekspozycja kultury materialnej mieszkańców Pomorza. Organizowane są tu także tematyczne wystawy czasowe. Od strony południowej przylega do budynku barokowa brama z XVIII wieku. <br/> | ||
| + | '''4. Szafarnia''', ul. Nowickiego 1, dawny budynek gospodarczy, dwukondygnacyjny, z dwuspadowym, mansardowym dachem. W południowej części zachowały się gotyckie sklepienia kolebkowe i krzyżowe wsparte filarem. Pierwszy parterowy budynek wzniesiony w XV wieku na polecenie opata Nicolausa Muskendorfa. W XVII wieku podwyższony i przebudowany. Mieścił dormitorium konwersów, klasztorny sąd, aptekę, w latach 1673–1740 [[DRUKARNIA OPACTWA CYSTERSÓW W OLIWIE | drukarnię klasztorną]], w połowie XVIII wieku akademię. Do budynku przylegał od południowego szczytu młyn (spalony w 1817), od północnego prostopadły budynek klasztornego browaru (rozebrany po kasacie klasztoru), w XX wieku powstała tu piętrowa dobudówka. Po 1831 w budynku pomieszczenia parafialne i szkoła, przed II wojną światową także polska [[SZKOŁY SENACKIE W II WOLNYM MIEŚCIE GDAŃSKU | szkoła senacka]]. Spłonął w 1945. Odbudowany, bez dobudówki, w okresie 1959–1962 siedziba kurii biskupiej, od 1992 kurii metropolitalnej i rezydencja arcybiskupa. <br/> | ||
| + | '''5. Wozownia''', w Parku im. Adama Mickiewicza. Niewielki dwuskrzydłowy budynek dawnej stajni i wozowni opackiej z XVIII wieku, usytuowany w pobliżu Spichlerza Opackiego po południowej stronie [[POTOK OLIWSKI | Potoku Oliwskiego]]. Po 1945 składnica konserwatorska Muzeum Etnograficznego. {{author: AK}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]] | ||
Aktualna wersja na dzień 10:03, 5 maj 2024
w Oliwie, druga połowa XIX wieku
i Pałac Opatów w Oliwie, początek XX wieku
KLASZTOR CYSTERSÓW W OLIWIE ( opactwo cystersów w Oliwie). Fundowany w 1186 przez Sambora I. Pierwotnie drewniana konstrukcja, wzniesiona zapewne w XII wieku. Pierwsze murowane założenie (wschodnie skrzydło) powstawało od 1. połowy XIII wieku. Rozbudowane po pożarze w 1350 i najeździe husytów w 1433. Typowy dla cystersów kompleks na planie czworoboku z wewnętrznym kwadratowym wirydarzem, krużgankami łączącymi pomieszczenia przyziemia i dormitoriami na wyższych kondygnacjach.
Zniszczony w 1577 podczas wojny Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym, ograbiony 15 lutego przez wojska gdańskie pod wodzą katolika w Kolonii, Hansa Winkelbacha (zm. 24 VIII 1577), w trzy dni później (18 luty) spłonął przez nie podpalony; spłonęł kościół Trójcy Świętej, dom opacki, dormitorium, browar, młyn, piekarnia i wszytkie inne budowle. Po zakończeniu działań wojennych Gdańsku zmuszony był wypłacić odszkodowanie w wysokości 20 000 guldenów, płatnych przez pięć lat na Wielkanoc. Po odbudowie w latach 1578–1583 (król Stefan Batory ze swojej strony wyasygnował dodatkowe 4000 guldenów) otoczony murem obronnym (1608), od południa powiększony o budynki nowicjatu (1608) i prioratu (1613). W sierpniu 1626 klasztor zajęli Szwedzi pod wodzą admirała Karla Karlsona, rabując m.in. siedem ołtarzy, wszystkie dzwony, organy (część wywiezionych rzeczy znajduje się nadal w szwedzkim Skokloster). Po kasacie klasztoru (1831) rozebrano nowicjat, priorat i infirmerię. Klasztor częściowo zaadaptowano na potrzeby parafii. W XX wieku wykorzystywany był przez kurię biskupią diecezji gdańskiej.
Od 1957 siedziba Biskupiego Seminarium Duchownego (od 1992 Gdańskie Seminarium Duchowne). Na potrzeby seminarium przebudowano piętro i poddasze budynków klasztornych i dobudowano dwa nowe budynki. W 1975 w części pomieszczeń otwarto Muzeum Diecezjalne (od 1992 Muzeum Archidiecezjalne). W najstarszym, wschodnim skrzydle znajduje się dwudzielna zakrystia, połączona w 1910 z klasztorem, wcześniej dostępna od strony kościoła. Kapitularz (10 × 8 m) dwunawowy, trójprzęsłowy, nakryty sklepieniem krzyżowym wspartym na dwóch kolumnach. Zachowane elementy architektury późnoromańskiej. Po odrestaurowaniu (1910) pełni funkcję dodatkowej zakrystii. W sieni prowadzącej z krużganków do ogrodu znajduje się przejście do pomieszczeń karceru i fraterni. Ściany tych wnętrz pokrywają polichromie z XVI wieku. Na piętrze wschodniego skrzydła znajdowało się dormitorium mnichów. W gotyckim portalu prowadzącym do dormitorium odkryto zamurowany ceramiczny portal z XIII wieku.
W południowym skrzydle mieści się wielki refektarz. Po zniszczeniach z 1577 odbudowany w 1594 przez Bartholomeusa Pipera. W wejściu barokowym portal fundacji opata Aleksandra Kęsowskiego – dawny portal głównego kościoła, przeniesiony tu w 1689. Wnętrze (22 × 9 m) dwunawowe, czteroprzęsłowe, nakryte sklepieniem gwiaździstym wspartym na trzech kolumnach i wspornikach ozdobionych herbami urzędników kościelnych i państwowych z końca XVI wieku. Sklepienie częściowo uszkodzone w 1866, odbudowane w 1868. Ściany ozdobione polichromiami i obrazami z 2. połowy XVIII wieku w przyściennych wnękach łuków arkadowych, poniżej fryzu 50 portretów opatów. Obecnie znajduje się tu stała ekspozycja wyposażenia liturgicznego świątyń Pomorza.
W zachodnim skrzydle Sala Pokoju Oliwskiego ( pokój oliwski 1660) – dawny refektarz zimowy (potem biblioteka) przebudowany na początku XVII wieku i dwa pomieszczenia (około 9 × 4 m) połączone prostopadle, nakryte sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Wystrój wnętrza niezmieniony do wojen napoleońskich. Zachowały się ozdobne polichromie i inskrypcje fundacji opata Aleksandra Kęsowskiego oraz stół z XVII wieku, na którym według tradycji podpisano traktat. Pomieszczenie odrestaurowane w latach 1910 i 1995–1999, obecnie stała ekspozycja Muzeum Archidiecezjalnego. Obok znajduje się Kaplica Mariacka, zwana też Kaplicą Polską (w XIX wieku odprawiano tu nabożeństwa z polskimi kazaniami). W okresie 1957–2009, po zaślepieniu arkad otwierających kaplicę do wnętrza katedry, wykorzystywana na potrzeby seminarium. Wymiary: 16 × 8 m. Z dawnego wyposażenia zachował się ołtarz z 1681.
Wystrój kaplicy z XX wieku. Na piętrze zachodniego skrzydła mieściło się dormitorium konwersów, obecnie są tam pomieszczenia seminarium i tzw. rezydencja papieska (upamiętniająca wizyty Jana Pawła II w latach 1987 i 1999). Krużganki sklepione krzyżowo, rozświetlone ostrołukowymi oknami. W przyściennych łukach arkadowych obrazy przedstawiające sceny biblijne, głównie z połowy XVIII wieku autorstwa konwersa Wacława, w krużganku północnych odkryty w 1910 cenny fresk Ukrzyżowanie pędzla Wolfganga Sporera, fundacji Thomasa Geschkaua (1593). Dwa portale fundacji Aleksandra Kęsowskiego (1660) prowadzące do południowej nawy kościoła. Przy wschodnim portalu tablica upamiętniająca podpisanie pokoju oliwskiego (1660, według tradycji miejsce wymiany podpisanych traktatów). W posadzce płyty nagrobne z XVII wieku.
Z obiektów związanych bezpośrednio z klasztorem (obok kościoła Trójcy Świętej, Pałacu Opatów i Parku Oliwskiego im. Adama Mickiewicza) zachowały się:
1. Dom Bramny, ul. Stary Rynek Oliwski 15, dawna siedziba wójta i główna brama klasztorna. Dwukondygnacyjny budynek z gotyckiej cegły, zapewne z XIV wieku, na planie nieregularnego prostokąta, z kaplicą św. Bernarda na piętrze. W 1577 zniszczony, odbudowany w 1579 (kaplica z roku 1607). We wschodnim schodkowym szczycie zachowały się gotyckie wnęki. W zachodniej części przyziemia przejazd zamknięty półokrągłym łukiem. Na murach dwa zegary słoneczne zapewne z XVIII wieku. Nazywany Domem Zarazy (Pestkapelle), według tradycji w 1709 podczas epidemii zmarło w nim dziewięciu cystersów ( epidemie nowożytne). Od 1804 siedziba sołtysa oliwskiego. W 1836 wnętrze przebudowano na potrzeby administracji, utworzono także areszt. W 1910 (po przeniesieniu administracji Oliwy do nowego lokalu) przeznaczony na pomieszczenia mieszkalne. W 1945 częściowo spłonął. W 1963, po generalnym remoncie, zaadaptowany na siedzibę Administracji Budynków Mieszkalnych nr 3 w Oliwie. Obecnie pomieszczenia mieszkalne i siedziba Stowarzyszenia „Stara Oliwa”.
2. Spichlerz klasztorny, ul. Nowickiego 2, dawny spichlerz konwentu cystersów. Zbudowany prawdopodobnie w XIV wieku. W ścianie południowej odsłonięty wątek ceglany i zamurowane otwory strzelnicze. Przebudowany po zniszczeniach w 1577. Nad sienią piętra, przeniesiony z klasztoru, malowany strop z XVIII wieku. Zaadaptowany w XIX wieku na pomieszczenia mieszkalne. Po przebudowie w latach 1932–1933 siedziba Domu Parafialnego. Mieściły się tu aula, pomieszczenia mieszkalne, po II wojnie światowej także salki katechetyczne i siedziba wydawnictwa Stella Maris. Obecnie Archiwum Archidiecezjalne i pomieszczenia biurowe.
3. Spichlerz opacki, ul. Cystersów 19, w Parku im. Adama Mickiewicza. Zbudowany w 1723, w miejscu dwóch wcześniejszych budynków, trzykondygnacyjny, barokowy, z porozbiórkowej cegły. Nad wejściem, zamkniętym półokrągłym łukiem, kartusz z datą budowy i herbem opata Franciszka Zaleskiego. Po 1945 mieścił Składnicę Konserwatorską. Po adaptacji (od 1982) siedziba (od 30 V 1988) Muzeum Etnograficznego (oddział Muzeum Narodowego). Stała ekspozycja kultury materialnej mieszkańców Pomorza. Organizowane są tu także tematyczne wystawy czasowe. Od strony południowej przylega do budynku barokowa brama z XVIII wieku.
4. Szafarnia, ul. Nowickiego 1, dawny budynek gospodarczy, dwukondygnacyjny, z dwuspadowym, mansardowym dachem. W południowej części zachowały się gotyckie sklepienia kolebkowe i krzyżowe wsparte filarem. Pierwszy parterowy budynek wzniesiony w XV wieku na polecenie opata Nicolausa Muskendorfa. W XVII wieku podwyższony i przebudowany. Mieścił dormitorium konwersów, klasztorny sąd, aptekę, w latach 1673–1740 drukarnię klasztorną, w połowie XVIII wieku akademię. Do budynku przylegał od południowego szczytu młyn (spalony w 1817), od północnego prostopadły budynek klasztornego browaru (rozebrany po kasacie klasztoru), w XX wieku powstała tu piętrowa dobudówka. Po 1831 w budynku pomieszczenia parafialne i szkoła, przed II wojną światową także polska szkoła senacka. Spłonął w 1945. Odbudowany, bez dobudówki, w okresie 1959–1962 siedziba kurii biskupiej, od 1992 kurii metropolitalnej i rezydencja arcybiskupa.
5. Wozownia, w Parku im. Adama Mickiewicza. Niewielki dwuskrzydłowy budynek dawnej stajni i wozowni opackiej z XVIII wieku, usytuowany w pobliżu Spichlerza Opackiego po południowej stronie Potoku Oliwskiego. Po 1945 składnica konserwatorska Muzeum Etnograficznego.
