SZYMAŃSKI WŁADYSŁAW, duchowny katolicki
| (Nie pokazano 1 wersji utworzonej przez jednego użytkownika) | |||
| Linia 3: | Linia 3: | ||
[[File: 1._Ks._Władysław_Szymański.jpg |thumb| Ksiądz Władysław Szymański z dziećmi podczas I komunii, Sopot, 1935–1937]] | [[File: 1._Ks._Władysław_Szymański.jpg |thumb| Ksiądz Władysław Szymański z dziećmi podczas I komunii, Sopot, 1935–1937]] | ||
[[File: Bronisław_Komorowski_1939.jpg |thumb| Uroczystości 25-lecia kapłaństwa ksiedza [[KOMOROWSKI BRONISŁAW, ksiądz, działacz gdańskiej Polonii, patron placu | Bronisława Komorowskiego]] (w środku) w [[KOŚCIÓŁ ŚW. STANISŁAWA BISKUPA MĘCZENNIKA | kościele św. Stanisława Biskupa Męczennika]], z lewej ksiądz Władysław Szymański z Sopotu, z prawej ksiądz prałat Edmund Roszczynialski z Wejherowa, 29 III 1939]] | [[File: Bronisław_Komorowski_1939.jpg |thumb| Uroczystości 25-lecia kapłaństwa ksiedza [[KOMOROWSKI BRONISŁAW, ksiądz, działacz gdańskiej Polonii, patron placu | Bronisława Komorowskiego]] (w środku) w [[KOŚCIÓŁ ŚW. STANISŁAWA BISKUPA MĘCZENNIKA | kościele św. Stanisława Biskupa Męczennika]], z lewej ksiądz Władysław Szymański z Sopotu, z prawej ksiądz prałat Edmund Roszczynialski z Wejherowa, 29 III 1939]] | ||
| − | '''WŁADYSŁAW SZYMAŃSKI''' (5 IV 1901 Domatówko, powiat Puck – 11 I 1940 Stutthof), duchowny katolicki, prefekt [[POLSKIE SZKOŁY HANDLOWE W II WOLNYM MIEŚCIE GDAŃSKU | Polskich Szkół Handlowych w II Wolnym Mieście Gdańsku]]. Syn rolnika Jana Józefa Szymańskiego (3 VII 1867 Domatówko - 26 IX 1935 Domatówko) i Otylii Barbary z domu Baranowskiej (ur. 2 XII 1881 Linia). Od wiosny 1912 uczeń Collegium Marianum w Pelplinie (przyjęty do seksty). Przeniósł się do Królewskiego Katolickiego Gimnazjum w Wejherowie ( | + | '''WŁADYSŁAW SZYMAŃSKI''' (5 IV 1901 Domatówko, powiat Puck – 11 I 1940 Stutthof), duchowny katolicki, prefekt [[POLSKIE SZKOŁY HANDLOWE W II WOLNYM MIEŚCIE GDAŃSKU | Polskich Szkół Handlowych w II Wolnym Mieście Gdańsku]]. Syn rolnika Jana Józefa Szymańskiego (3 VII 1867 Domatówko - 26 IX 1935 Domatówko) i Otylii Barbary z domu Baranowskiej (ur. 2 XII 1881 Linia). Od wiosny 1912 uczeń Collegium Marianum w Pelplinie (przyjęty do seksty). Przeniósł się do Królewskiego Katolickiego Gimnazjum w Wejherowie (Königliches Katholisches Gymnasium zu Neustadt in Westpreussen), gdzie zdał maturę w 1922 (w tym samym roku szkoła zmieniła nazwę na Państwowe Gimnazjum i Liceum im. Króla Jana III Sobieskiego). <br/><br/> |
Jesienią 1922 wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie. 27 VI 1926 przyjął z rąk biskupa Stanisława Wojciecha Okoniewskiego święcenie duchowne. Od 1 VIII 1926 wikariusz w Papowie Toruńskim, od 15 IX 1926 w parafii Najświętszej Marii Panny w Toruniu, od 1 I 1929 w parafii Chrystusa Króla w Toruniu–Mokre. 4 XII 1929 oddelegowany przez biskupa Stanisława Wojciecha Okoniewskiego do pracy duszpasterskiej wśród Polaków w II Wolnym Mieście Gdańsk (II WMG). 1 I 1930 objął wikariat w [[KOŚCIÓŁ ŚW. JÓZEFA (Stare Miasto) | kościele św. Józefa]]. Rozwinął przy nim działalność duszpasterską i narodową wśród ludności polskiej. Sprawował również opiekę nad młodzieżą w Gdańsku oraz w okolicach. Skupiał ją początkowo przy [[GIMNAZJUM POLSKIE | Gimnazjum Polskim]], następnie w salkach katechetycznych przy [[KOŚCIÓŁ CHRYSTUSA KRÓLA | kościele Chrystusa Króla]]. Dzięki zdolnościom muzycznym, zorganizował młodzieżowy chór kościelny, orkiestrę dętą oraz smyczkową. Powodzeniem cieszyły się organizowane przez niego amatorskie pasyjne przedstawienia teatralne. Organizował również kursy dla młodzieży i wycieczki do Warszawy, Poznania, Lwowa i Krakowa. <br/><br/> | Jesienią 1922 wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie. 27 VI 1926 przyjął z rąk biskupa Stanisława Wojciecha Okoniewskiego święcenie duchowne. Od 1 VIII 1926 wikariusz w Papowie Toruńskim, od 15 IX 1926 w parafii Najświętszej Marii Panny w Toruniu, od 1 I 1929 w parafii Chrystusa Króla w Toruniu–Mokre. 4 XII 1929 oddelegowany przez biskupa Stanisława Wojciecha Okoniewskiego do pracy duszpasterskiej wśród Polaków w II Wolnym Mieście Gdańsk (II WMG). 1 I 1930 objął wikariat w [[KOŚCIÓŁ ŚW. JÓZEFA (Stare Miasto) | kościele św. Józefa]]. Rozwinął przy nim działalność duszpasterską i narodową wśród ludności polskiej. Sprawował również opiekę nad młodzieżą w Gdańsku oraz w okolicach. Skupiał ją początkowo przy [[GIMNAZJUM POLSKIE | Gimnazjum Polskim]], następnie w salkach katechetycznych przy [[KOŚCIÓŁ CHRYSTUSA KRÓLA | kościele Chrystusa Króla]]. Dzięki zdolnościom muzycznym, zorganizował młodzieżowy chór kościelny, orkiestrę dętą oraz smyczkową. Powodzeniem cieszyły się organizowane przez niego amatorskie pasyjne przedstawienia teatralne. Organizował również kursy dla młodzieży i wycieczki do Warszawy, Poznania, Lwowa i Krakowa. <br/><br/> | ||
| − | Rozporządzeniem z 13 VIII 1934 [[SENAT II WOLNEGO MIASTA GDAŃSKA 1920–1939 | Senat II WMG]] zabronił mu dalszej pracy duszpasterskiej. W jego obronie wystąpiło do [[KOMISARIAT GENERALNY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ W II WMG | Komisariatu Generalnego Rzeczpospolitej Polskiej w II WMG]] Koło Księży Polaków w Gdańsku, prosząc o interwencję „mocną i skuteczną”. Protest poparł również konsystorz gdański (gremium doradcze biskupa gdańskiego), który wystosował pismo do senatu II WMG, ostro protestując przeciw zakazaniu duchownemu pełnienia funkcji duszpasterskich bez porozumienia z władzami diecezji gdańskiej. Otrzymał od konsystorza polecenie | + | Rozporządzeniem z 13 VIII 1934 [[SENAT II WOLNEGO MIASTA GDAŃSKA 1920–1939 | Senat II WMG]] zabronił mu dalszej pracy duszpasterskiej. W jego obronie wystąpiło do [[KOMISARIAT GENERALNY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ W II WMG | Komisariatu Generalnego Rzeczpospolitej Polskiej w II WMG]] Koło Księży Polaków w Gdańsku, prosząc o interwencję „mocną i skuteczną”. Protest poparł również konsystorz gdański (gremium doradcze biskupa gdańskiego), który wystosował pismo do senatu II WMG, ostro protestując przeciw zakazaniu duchownemu pełnienia funkcji duszpasterskich bez porozumienia z władzami diecezji gdańskiej. Otrzymał od konsystorza polecenie kontynuowania pracy, jednak z zaleceniem niegłoszenia kazań. Po licznych interwencjach Komisariatu Generalnego RP 19 VI 1935 przywrócono mu prawo wykonywania dotychczasowych obowiązków. Do października 1935 zastępował chorego [[ROGACZEWSKI FRANCISZEK, ksiądz, działacz gdańskiej Polonii, patron ulicy | ks. Franciszka Rogaczewskiego]] w kościele Chrystusa Króla. Następnie objął obowiązki katechety w Polskich Szkołach Handlowych w Gdańsku. Jednocześnie jako wikariusz pracował kilka tygodni także w kościele św. Andrzeja w Lasowicach Wielkich na Żuławach oraz w [[KOŚCIÓŁ ŚW. JADWIGI ŚLĄSKIEJ | kościele św. Jadwigi Śląskiej]] w Gdańsku–[[NOWY PORT | Nowym Porcie]].<br/><br/> |
| − | 1 XI 1935 władze diecezji przeniosły go w charakterze wikarego w zastępstwie ks. [[HOEFT WALTER, ksiądz, wikariusz | ks. Waltera Hoefta]] do kościoła Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej Gwiazdy Morza (Meeresstern) w Sopocie, a biskup gdański [[O’ROURKE EDUARD, biskup gdański, patron placu w Gdańsku| Eduard O’Rourke]] mianował go opiekunem duszpasterskim Polaków. W każdą niedzielę i w święta odprawiał nabożeństwa ze śpiewami i kazaniami w języku polskim w podlegającej parafii kościoła Gwiazdy Morza poświęconej 24 XI 1935 kaplicy Wniebowzięcia | + | 1 XI 1935 władze diecezji przeniosły go w charakterze wikarego w zastępstwie ks. [[HOEFT WALTER, ksiądz, wikariusz | ks. Waltera Hoefta]] do kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP) Wniebowziętej Gwiazdy Morza (Meeresstern) w Sopocie, a biskup gdański [[O’ROURKE EDUARD, biskup gdański, patron placu w Gdańsku| Eduard O’Rourke]] mianował go opiekunem duszpasterskim Polaków. W każdą niedzielę i w święta odprawiał nabożeństwa ze śpiewami i kazaniami w języku polskim w podlegającej parafii kościoła Gwiazdy Morza powtórnie poświęconej 24 XI 1935 dla odprawiania mszy w języku polskim kaplicy Wniebowzięcia NMP w Sopocie przy Nordstrasse (ul. Powstańców Warszawskich, pierwotnie otwarta i poświęcona 14 VIII 1870). Został również dyrektorem biura Budowy Polskiego Kościoła, które było częścią powstałego 1 X 1935 Towarzystwa Budowy Kościoła Polskiego w Sopocie (zarejestrowane w sądzie gdańskim 26 X 1935). W czerwcu 1936 wystosował w prasie polskiej apel o wsparcie finansowe budowy tego kościoła. Działał w kilku polskich organizacjach: opiekował się męskimi i żeńskimi kołami Stowarzyszenia Młodzieży Katolickiej, udzielał się w Kole Przyjaciół Harcerstwa, był kapelanem sopockich harcerzy. Aktywna działalność w Towarzystwie Budowy Kościoła Polskiego w Sopocie spowodowała kolejną interwencję i zwolnienie we wrześniu 1937 z dotychczasowej funkcji. Jego następcą został [[MAJEWSKI JERZY, ksiądz, współpatron gdańskiej ulicy| ks. Jerzy Majewski]]. Od października 1937 był kapelanem sióstr dominikanek w Sopocie przy obecnej al. Niepodległości 719. Zamieszkał również w ich domu zakonnym. Pełnił też nadal funkcję katechety w Polskich Szkołach Handlowych w Gdańsku, w styczniu 1938 został prezesem powołanej wówczas orkiestry symfonicznej parafii Chrystusa Króla w Gdańsku.<br/><br/> |
| − | Aresztowany 1 IX 1939 o godz. o godz. 4.30 w swoim mieszkaniu. Dotkliwie pobity, przetrzymywany był w [[VICTORIASCHULE | Victoriaschule]], skierowany został następnie do prac rolnych w niemieckim gospodarstwie w Lasowicach Wielkich (Gross Lesewitz) w powiecie malborskim, następnie do Świerk (Tannsee) w powiecie nowodworskim. W listopadzie 1939 przeniesiony do [[OBÓZ DLA POLAKÓW W NOWYM PORCIE | obozu dla Polaków w Gdańsku-Nowym Porcie]]. Wyrokiem policyjnego sądu doraźnego (Standgericht) skazany został na karę śmierci. Zamordowany w lesie koło [[OBÓZ STUTTHOF | obozu Stutthof]] wraz z grupą 22 działaczy polskich z II WMG. Ofiary ekshumowano w maju 1979, szczątki złożono w Relikwiarzu Muzeum Stutthof w Stutthofie. Na cmentarzu na gdańskiej Zaspie postawiono dla nich symboliczny pomnik (kwatera X, rząd I – 12). Jego nazwisko widnieje na tablicy pamiątkowej [[POMNIK NAUCZYCIELI POLSKICH II WMG |polskich nauczycieli zamordowanych i zmarłych podczas II wojny światowej]] z | + | Aresztowany 1 IX 1939 o godz. o godz. 4.30 w swoim mieszkaniu. Dotkliwie pobity, przetrzymywany był w [[VICTORIASCHULE | Victoriaschule]], skierowany został następnie do prac rolnych w niemieckim gospodarstwie w Lasowicach Wielkich (Gross Lesewitz) w powiecie malborskim, następnie do Świerk (Tannsee) w powiecie nowodworskim. W listopadzie 1939 przeniesiony do [[OBÓZ DLA POLAKÓW W NOWYM PORCIE | obozu dla Polaków w Gdańsku-Nowym Porcie]]. Wyrokiem policyjnego sądu doraźnego (Standgericht) skazany został na karę śmierci. Zamordowany w lesie koło [[OBÓZ STUTTHOF | obozu Stutthof]] wraz z grupą 22 działaczy polskich z II WMG. Ofiary ekshumowano w maju 1979, szczątki złożono w Relikwiarzu Muzeum Stutthof w Stutthofie. Na cmentarzu na gdańskiej Zaspie postawiono dla nich symboliczny pomnik (kwatera X, rząd I – 12). <br/><br/> |
| + | Jego nazwisko widnieje na tablicy pamiątkowej [[POMNIK NAUCZYCIELI POLSKICH II WMG |polskich nauczycieli zamordowanych i zmarłych podczas II wojny światowej]] z II WMG przy ul. Wałowej 21, oraz na tablicy na Domu Harcerza (zob. [[DWÓR MIEJSKI | Dwór Miejski]]), odsłoniętej 10 X 1981 i upamiętniającej gdańskich harcerzy poległych i pomordowanych podczas II wojny światowej. W sieni kościoła NMP „Gwiazdy Morza” w Sopocie w 1970 odsłonięto tablicę pamiątkową, poświęconą przez biskupa [[NOWICKI EDMUND, biskup gdański | Edmunda Nowickiego]], z napisem: „Śp. ks. Władysław Szymański, duszpasterz Polonii gdańskiej 1930-1939, aresztowany przez okupanta, został umęczony w styczniu 1940 r.” 1 IX 2002 jego imię otrzymał sopocki skwerek przy Urzędzie Miasta, na którym stoi Pomnik Martyrologii Polskich Mieszkańców Sopotu, na którym również wymienione jest jego nazwisko. {{author: LeMo}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/> | ||
'''Bibliografia''': <br/> | '''Bibliografia''': <br/> | ||
Aktualna wersja na dzień 13:16, 30 cze 2023
WŁADYSŁAW SZYMAŃSKI (5 IV 1901 Domatówko, powiat Puck – 11 I 1940 Stutthof), duchowny katolicki, prefekt Polskich Szkół Handlowych w II Wolnym Mieście Gdańsku. Syn rolnika Jana Józefa Szymańskiego (3 VII 1867 Domatówko - 26 IX 1935 Domatówko) i Otylii Barbary z domu Baranowskiej (ur. 2 XII 1881 Linia). Od wiosny 1912 uczeń Collegium Marianum w Pelplinie (przyjęty do seksty). Przeniósł się do Królewskiego Katolickiego Gimnazjum w Wejherowie (Königliches Katholisches Gymnasium zu Neustadt in Westpreussen), gdzie zdał maturę w 1922 (w tym samym roku szkoła zmieniła nazwę na Państwowe Gimnazjum i Liceum im. Króla Jana III Sobieskiego).
Jesienią 1922 wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie. 27 VI 1926 przyjął z rąk biskupa Stanisława Wojciecha Okoniewskiego święcenie duchowne. Od 1 VIII 1926 wikariusz w Papowie Toruńskim, od 15 IX 1926 w parafii Najświętszej Marii Panny w Toruniu, od 1 I 1929 w parafii Chrystusa Króla w Toruniu–Mokre. 4 XII 1929 oddelegowany przez biskupa Stanisława Wojciecha Okoniewskiego do pracy duszpasterskiej wśród Polaków w II Wolnym Mieście Gdańsk (II WMG). 1 I 1930 objął wikariat w kościele św. Józefa. Rozwinął przy nim działalność duszpasterską i narodową wśród ludności polskiej. Sprawował również opiekę nad młodzieżą w Gdańsku oraz w okolicach. Skupiał ją początkowo przy Gimnazjum Polskim, następnie w salkach katechetycznych przy kościele Chrystusa Króla. Dzięki zdolnościom muzycznym, zorganizował młodzieżowy chór kościelny, orkiestrę dętą oraz smyczkową. Powodzeniem cieszyły się organizowane przez niego amatorskie pasyjne przedstawienia teatralne. Organizował również kursy dla młodzieży i wycieczki do Warszawy, Poznania, Lwowa i Krakowa.
Rozporządzeniem z 13 VIII 1934 Senat II WMG zabronił mu dalszej pracy duszpasterskiej. W jego obronie wystąpiło do Komisariatu Generalnego Rzeczpospolitej Polskiej w II WMG Koło Księży Polaków w Gdańsku, prosząc o interwencję „mocną i skuteczną”. Protest poparł również konsystorz gdański (gremium doradcze biskupa gdańskiego), który wystosował pismo do senatu II WMG, ostro protestując przeciw zakazaniu duchownemu pełnienia funkcji duszpasterskich bez porozumienia z władzami diecezji gdańskiej. Otrzymał od konsystorza polecenie kontynuowania pracy, jednak z zaleceniem niegłoszenia kazań. Po licznych interwencjach Komisariatu Generalnego RP 19 VI 1935 przywrócono mu prawo wykonywania dotychczasowych obowiązków. Do października 1935 zastępował chorego ks. Franciszka Rogaczewskiego w kościele Chrystusa Króla. Następnie objął obowiązki katechety w Polskich Szkołach Handlowych w Gdańsku. Jednocześnie jako wikariusz pracował kilka tygodni także w kościele św. Andrzeja w Lasowicach Wielkich na Żuławach oraz w kościele św. Jadwigi Śląskiej w Gdańsku– Nowym Porcie.
1 XI 1935 władze diecezji przeniosły go w charakterze wikarego w zastępstwie ks. ks. Waltera Hoefta do kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP) Wniebowziętej Gwiazdy Morza (Meeresstern) w Sopocie, a biskup gdański Eduard O’Rourke mianował go opiekunem duszpasterskim Polaków. W każdą niedzielę i w święta odprawiał nabożeństwa ze śpiewami i kazaniami w języku polskim w podlegającej parafii kościoła Gwiazdy Morza powtórnie poświęconej 24 XI 1935 dla odprawiania mszy w języku polskim kaplicy Wniebowzięcia NMP w Sopocie przy Nordstrasse (ul. Powstańców Warszawskich, pierwotnie otwarta i poświęcona 14 VIII 1870). Został również dyrektorem biura Budowy Polskiego Kościoła, które było częścią powstałego 1 X 1935 Towarzystwa Budowy Kościoła Polskiego w Sopocie (zarejestrowane w sądzie gdańskim 26 X 1935). W czerwcu 1936 wystosował w prasie polskiej apel o wsparcie finansowe budowy tego kościoła. Działał w kilku polskich organizacjach: opiekował się męskimi i żeńskimi kołami Stowarzyszenia Młodzieży Katolickiej, udzielał się w Kole Przyjaciół Harcerstwa, był kapelanem sopockich harcerzy. Aktywna działalność w Towarzystwie Budowy Kościoła Polskiego w Sopocie spowodowała kolejną interwencję i zwolnienie we wrześniu 1937 z dotychczasowej funkcji. Jego następcą został ks. Jerzy Majewski. Od października 1937 był kapelanem sióstr dominikanek w Sopocie przy obecnej al. Niepodległości 719. Zamieszkał również w ich domu zakonnym. Pełnił też nadal funkcję katechety w Polskich Szkołach Handlowych w Gdańsku, w styczniu 1938 został prezesem powołanej wówczas orkiestry symfonicznej parafii Chrystusa Króla w Gdańsku.
Aresztowany 1 IX 1939 o godz. o godz. 4.30 w swoim mieszkaniu. Dotkliwie pobity, przetrzymywany był w Victoriaschule, skierowany został następnie do prac rolnych w niemieckim gospodarstwie w Lasowicach Wielkich (Gross Lesewitz) w powiecie malborskim, następnie do Świerk (Tannsee) w powiecie nowodworskim. W listopadzie 1939 przeniesiony do obozu dla Polaków w Gdańsku-Nowym Porcie. Wyrokiem policyjnego sądu doraźnego (Standgericht) skazany został na karę śmierci. Zamordowany w lesie koło obozu Stutthof wraz z grupą 22 działaczy polskich z II WMG. Ofiary ekshumowano w maju 1979, szczątki złożono w Relikwiarzu Muzeum Stutthof w Stutthofie. Na cmentarzu na gdańskiej Zaspie postawiono dla nich symboliczny pomnik (kwatera X, rząd I – 12).
Jego nazwisko widnieje na tablicy pamiątkowej polskich nauczycieli zamordowanych i zmarłych podczas II wojny światowej z II WMG przy ul. Wałowej 21, oraz na tablicy na Domu Harcerza (zob. Dwór Miejski), odsłoniętej 10 X 1981 i upamiętniającej gdańskich harcerzy poległych i pomordowanych podczas II wojny światowej. W sieni kościoła NMP „Gwiazdy Morza” w Sopocie w 1970 odsłonięto tablicę pamiątkową, poświęconą przez biskupa Edmunda Nowickiego, z napisem: „Śp. ks. Władysław Szymański, duszpasterz Polonii gdańskiej 1930-1939, aresztowany przez okupanta, został umęczony w styczniu 1940 r.” 1 IX 2002 jego imię otrzymał sopocki skwerek przy Urzędzie Miasta, na którym stoi Pomnik Martyrologii Polskich Mieszkańców Sopotu, na którym również wymienione jest jego nazwisko.
Bibliografia:
Źródła:
Archiwum Diecezjalne w Pelplinie, Collegium Marianum Pelplin, t. 2, Księga uczniów 1858–1920.
Archiwum Parafii Gwiazdy Morza w Sopocie: Kronika Parafialne (1901–2014).
„Gazeta Gdańska”, nr 18 z 22/23 I 1938, s. 12; nr 262 z 18 XI 1938, s. 6.
Literatura:
Andrzejewski Marek, Dzieje Sopotu w latach 1920–1945, w: Dzieje Sopotu do roku 1945, red. Błażej Śliwiński, Gdynia 1998.
Baciński Antoni, Polskie duchowieństwo katolickie w Wolnym Mieście Gdańsku 1919–1939', „Studia Gdańskie” 1973, nr 1.
Leksykon kapłanów wyświęconych w latach 1869–1945 pracujących w diecezji gdańskiej, oprac. Maciej Kwiecień, Gdańsk 2014.
Mamuszka Franciszek, Sopot. Szkice z dziejów, Wrocław 1975.
Mamuszka Franciszek, Kronika życia polskiego w Sopocie na przestrzeni wieków, Gdańsk 1990.
Nadolny Anastazy, Słownik biograficzny kapłanów wyświęconych w latach 1921-1945 pracujących w diecezji chełmińskiej, Pelplin 2021.
Plenkiewicz Maciej, Kościół katolicki w Wolnym Mieście Gdańsku 1933–1939, Bydgoszcz 1980.
Stachnik Richard, Danziger Priesterbuch 1920–1945; 1945–1965, Bonn 1965.
Stępniak Henryk, Ludność polska w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańsk 1991.
Sziling Jan, Męczeństwo – Służba – Walka. Duchowieństwo diecezji chełmińskiej w latach drugiej wojny światowej (1939–1945), Toruń 2009.
Szulist Władysław, Przeszłość obecnych obszarów diecezji pelplińskiej 1920–1939, t. 3, Pelplin 2009.
