STUDENCI POLACY NA TECHNISCHE HOCHSCHULE DANZIG

Aktualna wersja na dzień 09:45, 18 sie 2023

STUDENCI POLACY NA TECHNISCHE HOCHSCHULE DANZIG (THD). Na otwartej w 1904 THD do końca I wojny światowej studiowało rocznie od kilkunastu do kilkudziesięciu Polaków. Formalnie nie zrzeszali się w żadnych organizacjach, sytuacja uległa zmianie po 1918 w związku z zapowiedzią wyłączenia Gdańska z granic Rzeszy i utworzenia II Wolnego Miasta Gdańska (WMG). W chwili otwarcia uczelni, na 246 zapisanych studentów było dwóch Polaków: Jerzy Beill z Kongresówki i Czesław Rakowski z Poznańskiego. W kolejnych sesmstrach zapisali się: Edward Reszke, Józef Balewski, Alfonsa Hoffmanna, Pieczyński, Adam Kręglewski, Stanisław Łęgowski, Franciszek Fojut, Stanisław Łangowski. 24 V 1913, pod auspicjami mecenasa Mieczysława Marchlewskiego, powstała pierwsza organizacja skupiająca studentów-Polaków, Związek Akademików Gdańskich (ZAG). Pierwszy prezesem został Franciszek Fojut, akces zgłosili m.in. Edward Reszke, Bronisław Bukowski, Medard Męczykowski. Po wybuchu I wojny światowej materiały ZAG zdeponowano u gdańskiego księgarza Romana Czarlińskiego (przy Töpfergasse (ul. Garncarska)), które odzyskano po jej zakończeniu, kiedy na uczelnię powróciło czterech dawnych członków ZAG, zapisało się 12 nowych studentów-Polaków. W grudniu 1918 Medard Męczykowski reaktywował organizację, pod nazwą Związek Akademików Gdańskich „Wisła”.

W pierwszych latach po I wojnie światowej liczba studentów Polaków gwałtownie wzrosła i wahała się w granicach 253–284, w 1922 osiągnęła poziom 595, co stanowiło 36% ogółu liczby studiujących. Było to wynikiem przyznanych stronie polskiej uprawnień (wśród nowych studentów byli też zdemobilizowani żołnierze, którzy wcześniej nie podjęli nauki w związku z wybuchem wojny). W 1922, po ostatecznym przyznaniu uczelni stronie gdańskiej w ramach podziału mienia popruskiego, liczebność polskich studentów zaczęła maleć. Przyczyną była panująca w latach 1923–1924 hiperinflacja, wprowadzeniem do obiegu guldena gdańskiego, przez co drastycznie wzrosły koszty studiowania (w kwietniu 1924 pięciokrotnie), a także znaczące zmniejszenie pomocy finansowanej udzielanej przez rząd polski dla studentów Polaków na THD. Część z nich była zmuszona przerwać naukę, inni korzystali z urlopów semestralnych, by podjąć pracę zarobkową lub odbyć praktyki. W latach 1923–1924 na THD studiowało 446 Polaków (około 27–28%), w latach 1924–1925 nieco ponad 400 (około 23–24%).

Nieprecyzyjność istniejących danych (formalnie odnotowywano wyłącznie studentów obywateli II RP, pomijano Polaków będących obywatelami gdańskimi; tych ostatnich uwzględniały sprawozdania polskich akademików, ale przytaczane tam liczby często są szacunkowe) nie pozwala dokładnie prześledzić zmienności liczby studiujących Polaków na THD. W latach 1927–1928 było ich 509 (ponad 32% ogółu), rok później już tylko 350 (niecałe 21%), a w 1930 znów więcej, bo 521 (prawie 30%). W kolejnych latach liczba Polaków na THD oscylowała między 320 a 420 – stanowiło to 20–25% ogółu, przy czym współczynnik ten wyjątkowo był wyższy w latach 1935–1936 i wynosił ponad 34%, co wiązało się ze zmniejszeniem się liczby wszystkich studentów, prawdopodobnie w wyniku odejścia części studentów pochodzenia żydowskiego). Liczbę Polaków prezentuje tabela. Z uwagi na brak danych i zróżnicowane sposoby liczenia studentów nie jest jednak możliwe podanie dokładnej liczby studentów w niektórych latach. W zależności od źródła podawana jest liczba obywateli państwa polskiego lub liczba studentów polskiej narodowości. Do grona studentów wliczani są studenci aktualni lub także urlopujący.

Sytuacja Polaków na THD była odbiciem stosunków polsko-niemieckich. Władze uczelni nie były przychylne Polakom, podobnie jak większość głównych organizacji akademickich (niemieckich oraz ukraińskich – Ukraińcy stanowili drugą pod względem liczebności, po Polakach, społeczność narodową na THD). Dochodziło do licznych napięć i konfliktów, szczególnie wśród przedstawicieli ideowych organizacji studenckich. Nastroje antysemickie i antypolskie panowały na uczelni przez cały okres międzywojenny. Nazyfikacja THD przyspieszyła w momencie objęcia stanowiska rektora przez aktywnego członka NSDAP Ernsta Pohlhausena. Studentom Polakom coraz częściej odmawiano konsultacji, nie przyjmowano ich projektów, poddawano relatywnie surowszej ocenie podczas klasyfikacji przy egzaminach dyplomowych, utrudniano także działalność społeczną, sportową czy kulturalną.

W lutym 1939, na skutek przemówienia Adolfa Hitlera, w Gdańsku wzmogły się antypolskie manifestacje. Studenci polscy odpierali ataki psychiczne i fizyczne ze strony władz uczelni oraz studentów niemieckich. 24 II 1939 bojówki umundurowanych hitlerowskich studentów oraz kilku asystentów napadły studentów przebywających w salach kreślarskich i wykładowych. Incydenty z udziałem studentów niemieckich powtarzały się. Brał w nich udział także rektor uczelni. W czerwcu 1939 władze uczelni odmówiły przyjęcia prac dyplomowych polskich studentów z powodu „przekroczenia terminu oddania prac”. Zgodnie z przepisami wszystkie egzaminy ustne zostały uznane za nieważne, a powtórzenie egzaminu oznaczało uiszczenie wysokiej opłaty. W praktyce uniemożliwiło to studentom uzyskanie dyplomów i unieważniło ich status jako studentów. Polacy nie powrócili już w mury THD przed wybuchem II wojny światowej.

Studenci Polacy, mimo istniejących ograniczeń natury politycznej, społecznej czy ekonomicznej, brali aktywny udział w ogólnopolskim ruchu studenckim. Uczestniczyli w zjazdach oraz tworzyli organizacje. Największą i najbardziej znaczącą pod względem społeczno-politycznym było zrzeszenie „Bratnia Pomoc” założone 29 VI 1921. Traktowane było jako akademicki ośrodek polskości w WMG. Zapisali się do niego niemal wszyscy polscy studenci. Zarząd „Bratniej Pomocy” był uznawany przez niemieckie władze jako oficjalny rzecznik studentów polskich na THD. Organizacja otrzymywała fundusze na pomoc dla niezamożnych studentów z instytucji państwowych i organizacji społecznych. W jej ramachdziałał Polski Dom Akademicki „Bratniak” przy Heeresanger 11 (al. Legionów). Początkowo brakowało tam wody i centralnego ogrzewania (doprowadzone w 1937). „Bratniak” był miejscem zamieszkania studentów oraz jednym z ośrodków działalności politycznej, kulturalnej i życia towarzyskiego studentów Polaków. Odbywały się tam spotkania zarządów kół studenckich. Pozostali studenci musieli zamieszkiwać w wynajętych prywatnych mieszkaniach.

W ramach „BP” zgodnie z jej statutem działały pozostałe korporacje i koła studenckie o różnych zadaniach. Ich największy rozwój przypadał na wczesne lata 30. XX wieku. Wśród organizacji można wymienić takie korporacje studenckie jak: Polska Korporacja Akademicka „Związek Akademików Gdańskich Wisła” (24 V 1913), Korporacja Polski Związek Akademicki „Gedania” (3 II 1922), Polska Korporacja Akademicka „Helania” (30 V 1922), Korporacja Studentów Politechniki Gdańskiej „Weneda” (I połowa lat 20. XX wieku). Organizacje zrzeszało Gdańskie Koło Międzykorporacyjne (1924)

Na THD działały także polskie koła naukowe – Koło Mechaników i Elektrotechników Studentów Polaków Politechniki Gdańskiej (1923), Koło Studentów Polaków Techniki Okrętowej Politechniki Gdańskiej „Korab” (1924), Polskie Koło Studentów Architektury Politechniki Gdańskiej (1925), Koło Chemików Studentów Polaków Politechniki Gdańskiej (1925), Koło Inżynierii Studentów Polaków Politechniki Gdańskiej (1929), Koło Lotnicze Studentów Polaków Politechniki Gdańskiej, Związek Polskich Kół Naukowych (1932).

Na THD działały również polskie organizacje sportowe – Akademicki Związek Sportowy (2 VI 1923), Akademicki Aeroklub Gdański(12 VII 1929 Aeroklub Akademicki, od 16 II 1933 Aeroklub Gdański), Akademicki Związek Morski (1931). Studenci przynależeli też do organizacji religijnej. Największą była Sodalicja Mariańska (1924). JBH

Bibliografia:
Bara Zdzisław Konrad, Bratnia Pomoc Studentów Politechniki Gdańskiej. Działalność organizacji polskich studentów od chwili jej powstania do początku II wojny światowej (lata 1913–1939), https://pg.edu.pl/files/2021-11/rozdzia%C5%82%201_11-62.pdf
Księga pamiątkowa studentów Polaków Politechniki Gdańskiej w latach 1904–1939, red. Henryk Hadrian, Marian Rakowski, Roman Wieloch, Gdańsk 1993.
Mikos Stanisław, Polacy na Politechnice w Gdańsku w latach 1904–1939, Warszawa 1987.
Pacynko Piotr, Prawo kija i pięści – zajścia między polskimi a niemieckimi korporantami w Wolnym Mieście Gdańsku (1920–1939), „Studia Historica Gedanensia”, t. 4, 2013.
Stępniak Henryk, Ludność polska w Wolnym Mieście Gdańsku (1920–1939), Gdańsk 1991.