BRATNIA POMOC ZRZESZENIA STUDENTÓW POLAKÓW POLITECHNIKI GDAŃSKIEJ
| < Poprzednie | Następne > |
BRATNIA POMOC ZRZESZENIA STUDENTÓW POLAKÓW POLITECHNIKI GDAŃSKIEJ (właściwie Zrzeszenie Studentów Polaków Politechniki Gdańskiej „Bratnia Pomoc”; „Bratniak”). Powstała w wyniku rozłamu w 1920 Ogólnego Zrzeszenia Studentów Technische Hochschule Danzig (THD), skupiającego pierwotnie studentów niemieckich i polskich, założona 29 VI 1921, od 22 XI 1921 z siedzibą w przyznanych Polsce dawnych koszarach przy Heeresanger 11 ( al. Legionów) w polskim Domu Akademickim ( Polska Korporacja Akademicka „Związek Akademików Gdańskich Wisła”). Jak większość tego typu organizacji samorządowych w uczelniach krajowych (jej statut wzorował się na statucie Bratniej Pomocy Uniwersytetu Poznańskiego), miała podobną strukturę organizacyjną, zadania oraz cele: udzielanie pomocy materialnej, mieszkaniowej i lekarskiej polskim studentom THD, ich integracja i obrona na zewnątrz interesów tego środowiska. W początkach 1922 zrzeszenie uzyskało legalizację ze strony władz THD i miasta Gdańska, z prawem eksterytorialności. Nie angażowało się w sprawy ideologiczne gdańskiej Polonii.
Na czele zrzeszenia stał prezes, dwóch wiceprezesów, sekretarz, skarbnik i kierownicy wydziałów (po zmianach: Społecznego oraz Prasy i Propagandy). Ważną rolę odgrywała Komisja Kwalifikacyjna Bratniej Pomocy, złożona z przedstawicieli kół naukowych studentów polskich, która decydowała o przydziałach stypendiów, pożyczek itp., a podjęte przez nią decyzje były ostateczne. Niezwykle odpowiedzialna była również funkcja sądu koleżeńskiego powołanego do rozpatrywania niewłaściwego bądź nieetycznego postępowania członków organizacji. Wyroki tego sądu były honorowane także przez sądy publiczne. Statutowa pomoc naukowa organizowana była przez sześć kół naukowych, których działalność koordynował Związek Polskich Kół Naukowych: wydawano skrypty, kompletowano specjalistyczną literaturę naukową, w tym również polską, wygospodarowano lokal do prac kreślarskich dla Polaków, organizowano wycieczki do fabryk i zakładów pracy w kraju i za granicą, prowadzono prelekcje z udziałem polskich profesorów, w okresie letnim uruchamiano schronisko w Domu Akademickim. Podlegała bezpośrednio Komisariatowi Generalnemu Rzeczpospolitej Polskiej w II Wolnym Mieście Gdańsku.
Miała charakter reprezentacyjno-samopomocowy, podejmowała inicjatywy kulturalne, w formie wieczorów teatralnych, filmowych i organizacji koncertów (np. Artura Rubinsteina, który przyjechał do Gdańska na własny koszt, dwa koncerty Jana Kiepury, koncerty Ewy Bandrowskiej-Turskiej), współpracowała z gdańską Polonią (m.in. wraz z Gdańską Macierzą Szkolną zorganizowano kurs języka polskiego dla gdańskich Polaków), propagowała w Polsce studia w Gdańsku. Fundusze otrzymywała od instytucji państwowych (głównie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, MWRiOP), organizacji społecznych, osób prywatnych. Należało do niej (szacunkowo) w 1922 – 200 studentów, w 1930 – 500, w 1935 – 400.
Po II wojnie światowej pierwszy zarząd Bratniej Pomocy Studentów PG ukonstytuował się 25 VIII 1945. Prezesem został Stanisław Szymański, przedwojenny student Wydziału Budowy Okrętów THD. Utworzono referaty: aprowizacyjny, gospodarczy, imprezowy, mieszkaniowy, pracy i wydawniczy. Sposób działania wynikał z doświadczeń i przedwojennych tradycji „Bratniaka”. Był on przede wszystkim określony samorządnością tej organizacji studenckiej. Początkowo zorganizowano stołówkę studencką przy ul. Krętej, następnie w dużym budynku przy ul. Siedlickiej 4 (przedwojennego Niemieckiego Domu Studenckiego THD), na który z czasem przeniesiono przedwojenną nazwę „Bratniak”. Rozprowadzała wśród studentów kartki żywnościowe, dla studentów niezamożnych za darmo. Jej aktywiści zaopatrywali kuchnię w żywność i opał, angażowali sprzątaczki i kucharki, starali się o remonty kuchni, rozdzielali paczki z UNRRA, przydzielali studentom odzież, dyżurowali przy obsłudze jedynej na uczelni (Wydział Chemii) destylarki do wody. Referat zdrowia organizował okresowe kontrole w kuchni i w domach akademickich, a także prowadził opiekę lekarską studentów.
W 1949, z okazji 25. rocznicy działalności w Gdańsku „Bratniej Pomocy”, ówczesny zarząd, nawiązując do tradycji przedwojennej, wydał (za zgodą rektora Stanisława Turskiego) tzw. „Jednodniówkę” (Jednodniówka Bratniej Pomocy Studentów Politechniki Gdańskiej 1923–1948) pod redakcją studenta IV roku Wydziału Architektury Zdzisława Bara. Miała to być forma przypomnienia i uczczenia najlepszych tradycji ruchu studenckiego. Opisano w niej rys historyczny uczelni, przypomniano rolę cesarzy i ministrów niemieckich w powstaniu uczelni, działania przed- i powojennych organizacji studenckich i ich głównych aktywistów. Od strony ideologicznej „Jednodniówkę” jako pretekst do likwidacji "Bratniej Pomocy" wykorzystał konkurencyjny Związek Akademickiej Młodzieży Polskiej, powstała w 1948 przybudówka Związku Młodzieży Polskiej (wiodącą rolę odgrywali w nagonce studenci Jan Chojnacki i Jerzy Gola, od wydawnictwa zdystansował się także rektor). Przybyła do Gdańska specjalna komisja dyscyplinarna, powołana przez ówczesnego ministra oświaty, orzeczeniem z 22 X 1949 postanowiła usunąć z PG zaangażowanych w "Bratnią Pomoc" studentów z komitetu wydawniczego: Jerzego Sadowskiego, Jana Haslingera, Krystyna Plewkę i Henryka Majchera. Ponadto karnie przeniesiono na Politechnikę Wrocławską kuratora „Bratniej Pomocy” prof. Wiktora Wiśniowskigo. Z pracy na PG usunięto mgr. inż. Wojciecha Tauszyńskiego, asystenta na Wydziale Chemicznym (przerwano także jego przewód doktorski) i inż. Tadeusza Badzio z Katedry Fizyki, zaś Zdzisława Barę relegowano z tzw. wilczym biletem, zawieszając tym samym w uprawnieniach młodszego asystenta, które tymczasem uzyskał po ukończeniu studiów. W latach 50-tych XX wieku zrzeszenia „Bratniej Pomocy” zlikwidowano w całej Polsce.
W 1980 odsłonięto na PG pamiątkową tablicę poświęconą „Bratniej Pomocy”. 26 X 1989 jeden z działaczy z okresu „Jednodniówki”, dr inż. Krystyn Plewko, zwrócił się do Ministra Edukacji Narodowej, prof. dr. Henryka Samsonowicza, z prośbą o „moralne zadośćuczynienie za krzywdę, jaką uczyniono kolegom-działaczom Bratniaka”. W listopadzie 1989 minister orzekł nieważność postanowień komisji z października 1949, w związku z pominięciem trybu obowiązującego postępowania dyscyplinarnego oraz powołania tej komisji bez podstawy prawnej. 24 I 1990 Senat PG podjął jednomyślnie uchwałę popierającą decyzję Ministra Edukacji Narodowej.
Bibliografia:
Kowalczyk Jerzy S., „Bratnia Pomoc” na Politechnice Gdańskiej w latach 1922-39 i 1945-49, Pismo PG, 2000, nr 3, s. 6-8; nr 4/5, s. 3-5.
Mikos Stanisław, Polacy na Politechnice w Gdańsku w latach 1904—1939, Warszawa 1987.
Stępniak Henryk, Ludność polska w Wolnym Mieście Gdańsku (1920–1939), Gdańsk 1991, s. 333-344.
