ZABYTKI SZTUKI GDAŃSKIEJ W ZBIORACH MUZEUM NARODOWEGO W WARSZAWIE
| < Poprzednie | Następne > |
ZABYTKI SZTUKI GDAŃSKIEJ W ZBIORACH MUZEUM NARODOWEGO W WARSZAWIE (MNW). Muzeum Narodowe w Warszawie (od 1938 przy Alejach Jerozolimskich 3) powołano 20 V 1882 mocą Uchwały o wychowaniu publicznym w Królestwie Polskim. Nosiło nazwę Muzeum Sztuk Pięknych i podlegało Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zostało początkowo przekształcone w Muzeum Narodowe Miasta Stołecznego Warszawy, ale jeszcze w 1918 w Muzeum Narodowe i w tym samym roku połączone z Muzeum Wojska Polskiego. 7 V 1945 zostało uznane za centralną instytucję państwową.
6 V 1945 polskie władze przyjęły ustawę o majątkach opuszczonych i porzuconych, której artykuł 13 stanowił: „organizacje kulturalne i oświatowe szczególnie prześladowane przez okupanta mogą wystąpić do Głównego Urzędu Tymczasowego Zarządu Państwowego z wnioskiem o oddanie im w zarząd i użytkowanie niektórych majątków opuszczonych lub porzuconych”. 8 III 1946 ukazał się dekret o majątkach opuszczonych i poniemieckich, zastępujący ustawę wcześniejszą, którego artykuł 2.1 wskazywał: „Z mocy samego prawa przechodzi na własność Skarbu Państwa wszelki majątek: a) Rzeszy Niemieckiej i byłego wolnego miasta Gdańska”. Na podstawie tych aktów prawnych z ramienia MMW na Pomorzu akcją rewindykacji i zabezpieczenia zabytków ruchomych kierował prof. Michał Walicki, kustosz tegoż muzeum.
W ramach tej akcji w latach 1945–1946 z Gdańska do MNW trafiły m.in. obiekty z ► kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (NMP): retabulum ołtarzowe z kaplicy św. Kośmy i Damiana z około 1420/1425, dyptyk Winterfeldów z około 1430/1435, tablica Tron łaski z kaplicy św. Trójcy z około 1435/1440, ► Tryptyk Jerozolimski z około 1490/1497, ► ołtarz św. Rajnolda z około 1516, z ► kościoła św. Katarzyny ► ołtarz Boga Ojca – wszystkie one nadal znajdują się w zbiorach MNW – oraz wymienione niżej zabytki stopniowo rewindykowane do Gdańska od schyłku lat 70. XX wieku.
Jako pierwsza 22 III 1979 powróciła do kościoła NMP rzeźba ► Pięknej Madonny. Ówczesny dyrektor MNW, Stanisław Lorentz, przekazał zabytek w bardzo złym stanie, wynikającym z braku odpowiedniego zabezpieczenia rzeźby podczas jej przetrzymywania w magazynach MNW.
W listopadzie 1980 z inicjatywy gdańskich władz kościelnych pod petycją skierowaną do najwyższych organów władzy zebrano ponad 5000 podpisów gdańszczan i turystów, popierających zwrot gdańskich zabytków: „My, mieszkańcy Ziemi Gdańskiej, mamy naturalne prawo do tego, aby te gdańskie obiekty sakralne tu w naszych zabytkowych świątyniach, na swym odwiecznym miejscu, świadczyły o wielkości polskich serc, rąk i umysłów”. 27 V 1981 – na mocy umowy podpisanej przez Ministerstwo Kultury i Sztuki (reprezentowane przez wiceministra prof. Wiktora Zina) oraz tzw. stronę gdańską (reprezentowaną przez przedstawicieli ► NSZZ „Solidarność” z dziewięciu największych zakładów pracy, wojewódzkiego konserwatora zabytków ► Mirosława Zeidlera, gdańskich konserwatorów i ► księdza Stanisława Bogdanowicza) – MNW zwróciło kościołowi NMP: gotyckie rzeźby z grupy Ukrzyżowania z około 1517, odlewy z brązu z chrzcielnicy, alabastrowe kwatery z ołtarza św. Jakuba powstałe po 1423, epitafia znanych i zasłużonych członków rodów gdańskich patrycjuszy oraz kilka predelli ołtarzowych. Z Zamku Królewskiego w Warszawie udało się odzyskać żyrandole. Ustalono, że zwrot kolejnych zabytków nastąpi do 30 IV 1982. Do tego jednak nie doszło ze względu na wprowadzenie ► stanu wojennego (13 XII 1981).
Po zmianach ustrojowych biskup gdański ► Tadeusz Gocłowski w grudniu 1989 zwrócił się listownie do premiera Tadeusza Mazowieckiego o kontynuację rozpoczętych już zwrotów. W czerwcu ► Rada Miasta Gdańska zobowiązała ► prezydenta miasta do podjęcia działań w tej sprawie. 14 IX 1990 ks. Stanisław Bogdanowicz przed sejmową Komisją Kultury i Środków Przekazu wygłosił specjalny wykład poświęcony rewindykacji gdańskich dzieł, uzyskując jej poparcie.
7 II 1991 powołano gdańsko-warszawską komisję pod przewodnictwem ministra kultury Marka Rostworowskiego, mającą zadecydować o losach dwunastu zabytków z kościoła NMP. W maju wicewojewoda gdański ► Józef Borzyszkowski skierował do premiera ► Jana Krzysztofa Bieleckiego pismo w imieniu społeczności Wybrzeża o wsparcie starań. W czerwcu podobne pismo skierował do prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (RP) ► Lecha Wałęsy. W grudniu 1991 gdański prokurator wojewódzki Leszek Lackorzyński w imieniu parafii NMP złożył pozew do Sądu Wojewódzkiego w Warszawie o zwrot zabytków. Sąd skłaniał się do polubownego załatwienia sprawy, jednak strony nie doszły do porozumienia. Po interwencji ks. Stanisława Bogdanowicza w 1991 prezydent RP Lech Wałęsa, powołując się ratyfikowaną przez Polskę konwencję UNESCO, podjął decyzję o zwrocie dzieł do Gdańska. 21 I 1992 dyrektor MNW Włodzimierz Godlewski i ks. Stanisław Bogdanowicz podpisali porozumienie o wypożyczeniu do Gdańska grupy obiektów.
20 V 1992 pod eskortą Żandarmerii Wojskowej przybyły do Gdańska na zasadzie depozytu m.in.: dwa skrzydła i predella ołtarza Ferberów z około 1481, Tablica Dziesięciorga Przykazań z lat około 1480–1490, obraz Ecco Homo (► sędzia), mały ołtarz Ferberów z około 1485 oraz malowidło wotywne ► Johanna Ferbera. Starano się też o odzyskanie ołtarza Ukrzyżowania z około 1500 z Pruszcza Gdańskiego oraz ołtarzy z ► kościoła św. Katarzyny, z Suchego Dębu oraz z Helu.
14 XII 1993 odbyło się posiedzenie Zespołu Ochrony Dziedzictwa – Rady ds. Kultury przy Prezydencie RP oraz przedstawicieli obu stron: proboszcza kościoła NMP ks. Stanisława Bogdanowicza i dyrektora MNW Włodzimierza Godlewskiego. Uzgodniono, że dzieła powinny powrócić do kościołów diecezji gdańskiej pod warunkiem zabezpieczenia dzieł przez administrację kościelną.
Do końca maja 1994, po naciskach ministra kultury i sztuki Kazimierza Dejmka, MNW zwróciło kilka kolejnych obiektów, między innymi do kościoła NMP retabulum baldachimowe z kaplicy bractwa kapłańskiego z lat około 1473–1478. 30 III 2006 Rada Miasta Gdańska zwróciła się z apelem do ministra kultury i dziedzictwa narodowego Kazimierza Ujazdowskiego o zwrot pięciu ołtarzy wciąż pozostających w MNW.
W 2004 wygasła umowa MNW i kościoła NMP o depozyt osiemnastu dzieł będących własnością MNW przechowywanych w gdańskim kościele. Ponieważ umowy nie przedłużono, podobnie jak kolejnych, proponowanych w latach 2007 i 2010, MNW zwróciło się o zwrot dzieł, których w świetle prawa po 1945 było właścicielem. Ksiądz Stanisław Bogdanowicz komentował sprawę na łamach prasy: „To byłaby grabież. Jak trzeba będzie, użyjemy koktajlów Mołotowa, a zabytków nie oddamy”, na co odpowiedziała dyrektor MNW Agnieszka Morawińska: „Nie jest tak, że każdy historyczny właściciel ma prawo do dzieł, które są naszym dziedzictwem narodowym”. W 2011 MNW domagało się, by umożliwiono przeprowadzenie inspekcji dzieł przez muzealnego konserwatora w Warszawie, na co nie zgodził się ks. Stanisław Bogdanowicz oraz konserwator świątyni Tomasz Korzeniowski, proponując oględziny w ramach zwiedzania bazyliki. 9 lutego tego roku posłowie na Sejm RP Zbigniew Kozak oraz ► Andrzej Jaworski wystosowali pismo do ministra kultury Bogdana Zdrojewskiego (oraz do wiadomości premiera ► Donalda Tuska), w którym „zaniepokojeni roszczeniami MNW” zwracali się o pomoc w rozwiązaniu problemu. Sprawa nie została rozstrzygnięta i w takim stanie pozostaje obecnie.
