WERNICK GOTTHILF, burgrabia gdański
| < Poprzednie | Następne > |
GOTTHILF WERNICK (20 VIII 1720 Straussberg, Marchia Brandenburska – 15 X 1773 Wisłoujście), kupiec, rajca, przywódca opozycji kupiecko-rzemieślniczej. 11 V 1742 uzyskał kupieckie ► obywatelstwo Gdańska. Od 1747 członek cechu kramarzy, od 1748 przedstawiciel ► Trzeciego Ordynku; w latach 1750–1751 ► ławnik, 1752–1760 ► rajca (pozbawiony urzędu 16 XII 1760), od 1757 ► sędzia, w 1756 i 1760 ► burgrabia. Pełnił funkcję deputowanego komisji menniczej oraz ► kamlarza.
Uczył się aptekarstwa w Stargardzie Szczecińskim, w Gdańsku od 1741 jako praktykant kupiecki; 11 maja tego roku uzyskał ► obywatelstwo miejskie. W 1747 przyjęty do cechu kramarzy na ► Głównym Mieście; prowadził firmę kupiecką, zajmującą się m.in. handlem cytrynami. W 1748 powołany do trzyosobowej (z ► Nathanaelem Gottliebem Richterem i kupcem Georgiem Klingbeilem) deputacji kramarzy i kupców spichrzowych, która przedstawiła królowi polskiemu Augustowi III petycję dotyczącą usprawnienia handlu gdańskiego, hamowanego ich zdaniem przez ► Radę Miejską. W latach 1749–1751 nieformalny przywódca opozycji kupiecko-rzemieślniczej i jawny stronnik króla. W sierpniu 1750 powołany z rekomendacji królewskiej do ► ławy miejskiej, w której stał się rzecznikiem interesów monarchy w mieście.
Jesienią 1750 wysłany na czele delegacji Trzeciego Ordynku na dwór królewski w Dreźnie, gdzie z rąk władcy odebrał tekst narzuconej Gdańskowi tzw. ordynacji królewskiej z 20 VII 1750. W połowie lutego 1751 ponownie wysłany do Drezna w celu utrzymania bezpośrednich kontaktów opozycji kupiecko-rzemieślniczej z dworem królewskim; w kwietniu 1751 wydrukowano tam jego staraniem tekst ordynacji królewskiej, która miała zostać natychmiast rozkolportowana w Gdańsku (na karcie tytułowej figurował jako współwydawca). Cieszył się w tym okresie poparciem dworu królewskiego, narażając się Radzie Miejskiej złożoną Augustowi III propozycją pozbawienia stanowisk – rajców najbardziej opornych wobec monarchy. Na początku 1752 został, dzięki poparciu władcy, dokooptowany do Rady; przyjęto go jednak bez zwyczajowego głosowania na znak protestu przeciwko silnym naciskom króla, stosowne wierszowane gratulacje złożył mu natomiast lektor języka polskiego w gdańskim ► Gimnazjum Akademickim ► Johann Gottfried Guzowius. W 1752 powierzono mu z ramienia Rady prowadzenie śledztwa w sprawie tumultu czeladników. W 1756 polecił wybić medal okolicznościowy dla uczczenia objęcia urzędu burgrabiego.
W okresie pełnienia funkcji publicznych w Gdańsku zarzucano mu wiele nadużyć (swobodnie wydawał powierzone mu fundusze, jako członek deputacji menniczej był zamieszany w rozpowszechnianie i wprowadzanie do obiegu fałszywych monet; jako kamlarzowi zarzucano mu malwersacje pieniędzy publicznych), co było pożywką dla skierowanych przeciw niemu licznych pamfletów politycznych. W latach 1757–1759 wdał się w spekulacje walutowe oraz transakcje zbożem, licząc na zlecenie dostaw żywności dla wojsk rosyjskich (w związku z wojną siedmioletnią), w rezultacie zbankrutował, zadłużony na dwa miliony guldenów. Należący do niego majątek (wraz z biblioteką, zbiorami portretów i sztychów) zlicytowano.
W kwietniu 1760 zbiegł z Gdańska, szukając protekcji u króla. Kierował oskarżenia pod adresem Rady Miejskiej (zwłaszcza przeciw ► Danielowi Gralathowi I), zawarte m.in. w broszurze Ein unterdienstliches Kund und zu wissen an das Publikum zu Danzig (Usłużne wieści do wiadomości Gdańszczan, 1760 ) oraz Schreiben an das Publicum zu Dantzig. Erster Brief – Sechszehnter Brief (Pisma do Gdańszczan. List pierwszy – list szesnasty, 1761), które zostały w Gdańsku, wyrokiem sądu ławniczego, publicznie spalone przez miejskiego kata. Oskarżał Gdańsk o bezprawne zatrzymywanie należnej królowi połowy wpływów z cła morskiego (został za to wynagrodzony przez władcę tytułem tajnego radcy komercjalnego). Po wezwaniu do Warszawy członków władz miejskich Gdańska wszczęto przeciwko nim postępowanie sądowe (rajców bronił skutecznie syndyk ► Gottfried Lengnich, m.in. wydając Des berüchtigten Banquerouters Gotthilf Wernick Aufführung gegen die Stadt Dantzig (Niesławny występ bankruta Gotthilfa Wernick'a przeciwko miastu Gdańsk; 1761)). Postępowanie zakończone zostało ugodą i wypłaceniem przez miasto królowi 540 000 florenów (prócz tego 160 000 florenów ministrowi Heinrichowi Brühlowi i innym dostojnikom dworskim).
We wrześniu 1762 został przekazany władzom Gdańska, uznany winnym zdrady miasta i skazany na dożywotnie więzienie. Osadzony w lochach twierdzy w ► Wisłoujściu, gdzie zmarł po ponad dziesięcioletnim uwięzieniu. Pochowany przy tamtejszym kościele ► kościele garnizonowym św. Olafa. Od 1742 żonaty był z Reginą (pochowana 24 VI 1774 w wieku 60 lat w ► kościele Najświętszej Marii Panny), córką kupca śledziowego Christopha Buscha. Ojciec Charlotty Hedwigi (chrzest 22 XI 1744) i Gotthilfa (ur. 7 XII 1756), którego narodziny uczczono w Gdańsku czterema zachowanymi (anonimowymi) wierszami,
tzw. genetliakonami (Ais der ... Herr Gotthilf Wernick, hóchstverdienter Kónigl. Burggraf, durch die Entbindung Seiner vortrefflichen Gemahlin mit einem jungen Sohne ...).
Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VII, s. 364.
Cieślak Edmund, Werncik Gothilf, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwislańskiego, t. IV, Gdańsk 1997, s. 438–439.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 5, 171.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 370–371.
