PUCKLITZ JOHANN DANIEL, muzyk, kompozytor
| < Poprzednie | Następne > |
JOHANN DANIEL PUCKLITZ (ochrzczony 29 X 1705 w kościele św. Jana, Gdańsk – 11 I 1774 Gdańsk), muzyk, kompozytor, organizator koncertów publicznych. Syn muzyka Daniela Pucklitza i Marii Valentiny Pohl. Od 1731 członek kapeli kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP), od około 1740 muzyk Rady Miejskiej, notowany w „Das jetztlebende Danzig” („Współczesny Gdańsk”) od 1746 jako tenor i instrumentalista, w latach 1752–1773 występujący tylko w grupie instrumentalistów. W latach 1759–1774 piwniczy w Dworze Artusa, z tego tytułu otrzymywał wynagrodzenie od bractwa św. Rajnholda.
W latach 1745–1758 organizował koncerty publiczne w domu muzyka kapeli Rady Miejskiej Johanna Carla Braunitza na rogu ulic IV. Damm / Tobiasgasse (ul. Grobla IV / ul. Tobiasza), w Englisches Haus ( Domu Angielskim przy Brotbänkengasse (ul. Chlebnicka) oraz w swoim domu przy in der Großen Mühlengasse (ul. Młyńska). Własne dzieła zaprezentował na koncertach: 21 XII 1745 – oratorium bożonarodzeniowe Die Verkündigung „über die Menschwerdung des Heilands”(Zwiastowanie „O wcieleniu Zbawiciela”) , 11 i 21 XII 1747 – oratorium Der sehr unterschiedene Wandel und Tod der Gottlosen und Gottesfürchtigen (Zupełnie odmienny żywot i śmierć bezbożnych i bogobojnych), 9 XII 1751 – oratorium, anonsowane w prasie jako Geschichte Josephs in Egypten, da er sich seinen Brüdern entdecket (Historia Józefa w Egipcie, gdy odkrywa siebie swoim braciom; zaginione). W programach koncertów w 1757 i 1758 wykonywano muzykę wokalną i instrumentalną, np. w 1757 odbyły się cztery takie koncerty od 29 listopada do 3 grudnia, od 7 do 25 VII 1758 prezentowano koncerty dwa razy w tygodniu w każdy poniedziałek i piątek.
W 62 zachowanych jego rękopisach zanotowano 61 kompozycji (jedna zapisana dwa razy). Są to nieomal wyłącznie utwory religijne: pięć mszy w typie missa brevis, trzy oratoria oraz kantaty z niemieckimi tekstami, określone niekiedy jako motety, koncerty czy arie. Jedynym świeckim dziełem jest kantata solowa Freue dich Dantzig (Ciesz się Gdańsku, 1737), z dedykacją dla wówczas 10-letniego
Johanna Gottlieba Goldberga. Poza utworami przeznaczonymi na niedziele i święta roku liturgicznego komponował też dzieła na szczególne okazje, w tym kantatę żałobną na śmierć zarządcy kościoła św. Barbary Samuela Däncke w 1748 oraz kantatę napisaną na poświęcenie organów w kościele Lazaretu przy Bramie Oliwskiej, którą wykonano 8 VI 1749. Niektóre z tych utworów dedykował konkretnym odbiorcom, np. kantatę chorałową Herr Jesu Christ, wahr’r Mensch und Gott (Panie Jezu Chryste, prawdziwy Boże–Człowieku) napisał dla kościoła św. Trójcy, a jej konkretnym odbiorcą był Carl Friedrich Bartholdi (ok. 1709–1785), kantor gimnazjum św. Trójcy w latach 1731–1785. W niektórych kompozycjach wykorzystywał poezję lokalnych twórców: Johanna von Waasberghe i Johanna Bentzmanna.
Utwory jego autorstwa charakteryzują się wyrazistą, ekspresyjną narracją, niekonwencjonalną kolorystyką brzmień, na co zasadniczy wpływ mają zaskakujące ukształtowania harmoniczne, rytmiczne i dynamiczne ale także poszerzony zespół instrumentalny wzbogacany o violetty, flety proste, oboje d’amore, rogi da caccia. W obsadzie wielu utworów znajdujemy bombardę (rodzaj fagotu), który w muzyce wykonywanej w Gdańsku wciąż odgrywał istotną, mimo iż w XVIII wieku w większej części Europy wychodził już z użycia. W oratorium Der Sehr unterschiedene Wandel und Tod der Gottlosen und Gottsfürchtigen wykorzystał sześć szklanych dzwonków („gläsernen Glockenspiel“) oraz harfę imitującą harfę Dawida.
Swoje rękopisy, w tym wiele autografów, przekazał w testamencie kościołowi św. Jana. W 1905 manuskrypty włączono do zbiorów Biblioteki Miejskiej (Danziger Stadtbibliotek); obecnie znajdują się w zbiorach Polskiej Akademii Nauk Biblioteki Gdańskiej.
Mąż Rahel, ojciec czwórki dzieci: Rahel Concordii (ochrzczona 26 III 1744 w kościele NMP), Johanna Georga (ochrzczony 23 VIII 1746 w kościele NMP), w latach 1759–1764 dyszkancisty w kapeli kościoła NMP, Johanny Beaty (ochrzczona 19 VI 1748 w kościele NMP), Amalii Gottloby (ochrzczona 17 XII 1750 w kościele NMP). Zob. też Andrzej Szadejko.
Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VI, s. 378.
Długońska Barbara, Johann Daniel Puklitz i jego utwory, w: Źródła muzyczne. Krytyka. Analiza. Interpretacja, Warszawa 1999, s. 145–156.
Güttler Hermann, Pucklitz Johann Daniel, w: Altpreußische Biographie, Bd. II, Marburg/Lahn, 1967, s. 523.
Kociumbas Piotr, Pieśń ojców w modnej szacie dźwiękami utkanej albo rzecz o chorale „Ach Gott und Herr” w ujęciu Johanna Daniela Pucklitza (1705–1774) w: Karły na ramionach olbrzymów? Kultura niemieckiego obszaru językowego w dialogu z tradycją, tom II, Warszawa 2016, s. 143-162.
Popinigis Danuta, Johann Daniel Pucklitz, książeczka informacyjna do płyty CD: Gdańskie Królestwo Kantat – Kantaty Bożonarodzeniowe w zbiorach Biblioteki Gdańskiej PAN, wyk. Goldberg Baroque Ensemble, dyr. Andrzej Mikołaj Szadejko, 2011.
Rauschning Hermann, Geschichte der Musik und Musikpflege in Danzig. Von den Anfängen bis zur Auflösung der Kirchenkapellen, Danzig 1931, s. 90, 316, 349 i n., 364 i n., 383, 390.
Szlagowska Danuta, Muzyczne dziedzictwo kościoła św. Jana w Gdańsku, w: Kościół św. Jana w Gdańsku. W kręgu kultury sepulkralnej, red. Jakub Szczepański, Gdańsk 2012, s. 97.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 31.
