KITTEL JOHANN, pastor kościoła NMP
| < Poprzednie | Następne > |
JOHANN KITTEL (Kittelius) (29 V 1519 Jüterbog, Brandenburgia – 12 II 1590 Gdańsk), dr teologii, pastor kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP), senior gdańskiego Ministerium Duchownego ( luteranie). Syn Melchiora (według Ephraima Praetoriusa: Michaela), burmistrza Jüterboga. W latach 1535–1539 studiował w uniwersytecie w Wittenberdze, w 1538 uzyskał bakalariat. Do Wittenbergii wracał jeszcze dwukrotnie: w czasie studiów w latach 1541–1546 uzyskał tytuł magistra filozofii (1543) i jako student/praktykant w latach 1548–1550.
Od 1539 do 1540 był nauczycielem w szkole w Joachimsthal (Jachimowo, obecnie Jáchymov, Czechy), od 1546 do 1548 pełnił funkcję rektora szkoły w Hammelburgu (Dolna Frankonia). W 1550 został pastorem w Neustadt (Brandenburgia, według Praetoriusa miał być to Neubrandenburg w tym samym elektoracie). W 1560 otrzymał stanowisko superintendenta w Roztoku (Rostock)/ Stralsundzie (Meklemburgia), po uzyskaniu w 1561 stopnia doktora teologii objął katedrę tego przedmiotu na Uniwersytecie Roztockim. Wygłaszał m.in. wykłady na temat psalmów starotestamentowych. W 1563 skierowano go do Lubina (wówczas miasta w Dolnych Łużycach), gdzie objął prestiżowy urząd generalnego superintendenta.
Przyjąwszy w 1566 (wystosowane 14 sierpnia) zaproszenie Rady Miejskiej Gdańska opuścił Lubin i z początkiem 1567 stanął na czele świeżo utworzonego gdańskiego Ministerium Duchownego (Geistliches Ministerium) jako jego senior, a równocześnie (do śmierci w 1590) pierwszy pastor w kościele NMP. Obejmując stanowisko zobowiązał się do przeprowadzenia dwóch wykładów tygodniowo z zakresu teologii w gdańskim Gimnazjum Akademickim (był wykładowcą w tej szkole od Wielkanocy 1567 do 1575).
Pod jego kierunkiem Ministerium Duchowne opracowało w 1570 ordynację kościelną dla Gdańska, niezatwierdzoną jednak przez Radę Miejską. W 1572 doprowadził natomiast do skutku opracowanie ordynacji chórowej dla kościoła NMP. Z sukcesem interweniował w sporach w obrębie luterańskiego duchowieństwa, m.in. w kwestii tzw. relikwii (pozostałości po Wieczerzy Pańskiej) oraz egzorcyzmowania podczas sakramentu chrztu. W 1575 kierowane przez niego Ministerium uzyskało prawo ordynowania na stanowiska w mieście nowych duchownych (jako pierwszy w nowy sposób ordynowany został Michael Coletus, w późniejszym czasie najbliższy współpracownik i następca na stanowisku pierwszego pastora kościoła NMP).
Po 1580 był jednym z głównych oponentów wobec kalwinistów i kalwinizmu w Gdańsku. W lutym 1586, podczas kryzysu wywołanego ordynowaniem na stanowisko diakona w kościele św. Katarzyny kalwinisty Samuela Lindemanna, razem z Michaelem Coletusem stanął na czele mniejszościowej frakcji luterańskiej w obrębie gdańskiego Ministerium przeciwko ewangelicko-reformowanej większości kierowanej przez Jakoba Fabriciusa i drugiego pastora kościoła NMP, Petera Praetoriusa. Ostre i gwałtowne spory teologiczne z przywódcami tego wyznania, w tym zwłaszcza z Peterem Praetoriusem, doprowadziły do czasowego zakazu głoszenia kazań w kościele NMP dla nich obu (od 17 III 1586 do 1 VIII 1588). Dopiero po śmierci Petera Praetoriusa oraz burmistrza Constantina Ferbera powrócił do aktywności duszpasterskiej w swojej parafii.
Pochowany 15 II 1590 pod amboną kościoła NMP, pogrzeb uświetniła mowa Michaela Coletusa, w rok później wydana drukiem. Jego wizerunek wisiał w kościele NMP, w zakrystii znajdującej się w narożniku między północną nawą prezbiterium a północnym ramieniem transeptu, odnotowany wraz z szeregiem innych portretów ewangelickich duchownych w inwentarzu wyposażenia kościoła NMP autorstwa Georga Frischa z 1698. Był zarazem chronologicznie pierwszym z tej galerii, namalowanym już w 1572, po całkowitym przejęciu kościoła przez luteran.
Z nieznanej z imienia i nazwiska żony doczekał się trojga dzieci, Johanna, Sary i Eliasa. Johann w 1574 był studentem w Królewcu, w 1582 we Frankfurcie, magister filozofii, w latach 1590–1596 (do śmierci) kaznodzieja w gdańskim kościele św. Jana. W 1592 poślubił nieznanego imienia córkę Clemensa Fricciusa profesora Gimnazjum Akademickiego w Gdańsku i jednocześnie kaznodziei w tym samym kościele. Syn tychże, a wnuk Johanna, także Johann, był pastorem w Grębocinie i Toruniu i zmarł tamże w 1654. Córka Sara, poślubiwszy Johanna Buscha, zmarła w połogu 21 II 1581, najmłodszy potomek, Elias, urodzony już w Gdańsku, w 1582 studiował w Królewcu.
Bibliografia:
Chronik der Marienkirche in Danzig. Das „Historische Kirchen Register” von Eberhard Bȍtticher (1616), bearb. von Ch. Herrmann und E. Kizik / Kronika Kościoła Mariackiego w Gdańsku. „Historisches Kirchen-Register” Eberharda Böttichera (1616). Transkrypcja i analiza, opr. Ch. Herrmann i E. Kizik, Köln–Weimar–Wien 2013, s. 442, 449, 508, 510, 513-515, 520-522, 535-536.
Praetorius Ephraim, Athenae Gedanenses..., Lipsiae 1713.
Frisch Gregorius, Der Sankt Marien Pfarrkirchen in Dantzig inwendige Abriss. Beschreibung der Oberprfarrkirche zu Sankt Marien in Danzig…, wyd. Katarzyna Cieślak, komentarz Camilla Badstübner-Kizik przy współpr.. K. Cieślak i Hanny Nogossek, Gdańsk1999, s. 11-12.
Rhesa Ludwig, Kurzgefasste Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreussen angestellten Predigern, Königsberg 1834, s. 32, 42.
Schwarz F., Kittel Johann, w: Altpreussische Biographie, Bd. 1, Königsberg 1936, s. 335-336.
Simson Paul, Geschichte der Stadt Danzig, Bd. 2, Danzig 1918, s. 364, 366, 368-369, 405-406.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert, Klausdorf/Schwentine 1986-1992, Bd. 3, s. 80.
