GREISER ARTHUR KARL, prezydent Senatu
| < Poprzednie | Następne > |
ARTHUR KARL GREISER (22 I 1897 Środa Wielkopolska – 21 VII 1946 Poznań), ► prezydent ► Senatu II Wolnego Miasta Gdańska. Syn Gustawa Greisera (1861–1935), komornika i Idy Siegmund (1870–1951). Miał troje starszego rodzeństwa: braci Wilhelma (1889–1951), doktora, dyrektora administracyjnego Instytutu Gospodarki Światowej w Kilonii, i Ottona (1891–1945), przediębiorcy, oraz siostrę Käthe (1890–1966) (ponieważ jej mąż był Żydem, po 1933 wyemigrowała z nim i dzieckiem z Niemiec do USA).
W 1900 przeniósł się z rodziną ze Środy do Inowrocławia (Hohensalza), gdzie uczęszczał do szkoły podstawowej i do królewskiego gimnazjum humanistycznego. Nauki w szkole średniej nie ukończył, po wybuchu I wojny światowej jako ochotnik 4 VIII 1914 wstąpił do cesarskiej marynarki wojennej. Skierowany do Belgii, wysłany został na kurs dla pilotów, następnie w sierpniu 1918 do jednostki lotnictwa morskiego w belgijskiej Ostendzie. W październiku tego roku został zestrzelony i ciężko ranny. Został odznaczony Żelaznym Krzyżem pierwszej i drugiej klasy.
Leczył się w szpitalach w Brugii i Hanowerze, w grudniu 1918 został zwolniony z wojska. Do wiosny 1919 przechodził rekonwalescencję w jednym z gdańskich szpitali, kończąc kurację z 50% utraty zdrowia, następnie utrzymywał się z obwożenia wycieczek po gdańskim porcie. Od 1 lutego do 15 maja 1919 był członkiem organizacji paramilitarnych Grenzschutz i Freikorps. Był typem wojskowego kombatanta, dobrze czującego się w mundurze. W 1923 założył w Gdańsku lokalną grupę organizacji paramilitarnej Stahlhelm. Dwa lata później wstąpił do prawicowej ► Deutschsoziale Partei (Niemiecka Partia Socjalna), a w 1929 do NSDAP. Od października 1930 do kwietnia 1933 był kierownikiem okręgowego biura NSDAP.
Pozostawał w konflikcie z pierwszym gdańskim gauleiterem Hansem-Albertem Hohnfeldtem. Początkowo popierał ► Hermanna Rauschninga, by później stać się jego przeciwnikiem. W 1930 zdobył mandat poselski do ► Volkstagu ► II Wolnego Miasta Gdańska (II WMG) i został zastępcą gdańskiego gauleitera. Zasiadał w Volkstagu IV i V kadencji (1930–1935). Od 1 XI 1931 do 1939 był członkiem ► Rady Portu i Dróg Wodnych w Gdańsku. Po dojściu 28 V 1933 narodowych socjalistów do władzy w II WMG został wiceprezydentem Senatu II WMG oraz senatorem spraw wewnętrznych. M.in. na zaproszenie prezydenta Polski Ignacego Mościckiego 26–27 II 1937 brał udział w polowaniu w Puszczy Białowieskiej.
Mając na względzie możliwość zostania prezydentem, poparł gauleitera ► Alberta Forstera w jego konflikcie z Hermannem Rauschningiem. 28 XI 1934 wybrano go na prezydenta Senatu i urząd ten sprawował do 1 IX 1939. Równocześnie w okręgu gdańskim pozostał zastępcą gauleitera, od 1938 mieszkał w ► Dworze V przy ul. Polanki. W porównaniu z Albertem Forsterem uchodził za polityka bardziej umiarkowanego. Według relacji współczesnych stosunki między tymi dwoma przywódcami gdańskiej NSDAP nie były pozbawione rywalizacji i skrywanej osobistej niechęci. Czynnik nie bez znaczenia stanowiły jego dobre kontakty z Heinrichem Himmlerem i Hermannem Göringiem, a przede wszystkim zaufanie, jakim darzył go Adolf Hitler.
Był osobą autorytatywną i bezwzględną. Miał jednoznacznie negatywny stosunek do Polaków i ► Żydów. Odpowiadał za antypolskie poczynania i antyżydowskie ekscesy podległej mu policji politycznej. Wobec gdańskich Niemców opowiadających się za poszanowaniem w II WMG zasad demokracji postępował w sposób bezprawny. Kiedy Wysoki Komisarz Ligi Narodów ► Sean Lester protestował przeciwko bestialskiemu pobiciu 12 VI 1936 uczestników legalnego zebrania członków Deutschnationale Volkspartei (Niemiecka Narodowa Partia Ludowa), odpowiedział, że bijatyki na zebraniach przydarzają się w „każdym kulturalnym państwie”. Dążył do upodobnienia sytuacji politycznej w II WMG do tej panującej w Trzeciej Rzeszy i wprowadzenia systemu jednopartyjnego. Na początku 1938 doprowadził do tego, że w Volkstagu – oprócz dwóch polskich posłów – zasiadało siedemdziesięciu reprezentantów NSDAP, a posłowie antyfaszystowskiej opozycji zostali zmuszeni do rezygnacji ze swoich mandatów.
Przywiązywał dużą wagę do wystąpień propagandowych: przemówień oraz artykułów prasowych; przejawiał na tym polu dużą aktywność. Podobnie wiele uwagi poświęcał działalności Hitlerjugend. Nie stronił od wystawnego trybu życia, m.in. jedną z jego ulubionych form spędzania wolnego czasu były polowania (w 1943 podczas jednego z polowań stracił oko).
W latach II wojny światowej pełnił funkcję namiestnika Rzeszy w tak zwanym Kraju Warty (Wartheland). Uroczyste wprowadzenie na urząd przez ministra spraw wewnętrznych Rzeszy Wilhelma Fricka miało miejsce 3 XI 1939 na Zamku w Poznaniu. Z jego inicjatywy wybudowany został obóz zagłady w Chełmnie, był odpowiedzialny za pierwsze masowe zagazowania, dokonane tam na początku grudnia 1941. Ofiarami było około 2300 Żydów z Koła, zwłoki których przewożono do już przygotowanych wcześniej masowych grobów w lesie koło Chełmna. W styczniu 1945 opuścił Poznań, władze w Berlinie zarzucały mu przedwczesną ewakuację i dezercję, Joseph Goebbels domagał się dla niego kary śmierci.
16 V 1945 aresztowany został w austriackiej miejscowości Krimml w Alpach Bawarskich przez wojsko amerykańskie, 30 III 1946 przekazany Polsce. Najwyższy Trybunał Narodowy skazał go 9 VII 1946 za zbrodnie wojenne na karę śmierci przez powieszenie. Prośba papieża Piusa XII o jego ułaskawienie lub zmianę rodzaju wykonania kary śmierci (przez rozstrzelanie) została przez stronę polską odrzucona. Wyrok wykonano publicznie 21 VII 1946 w Poznaniu, na stokach cytadeli (była to ostatnia publiczna egzekucja w Polsce).
Od 25 VI 1919 był żonaty z poznaną w Sopocie Ruth z domu Tripler (1899–1984), córką pastora, doczekał się córek Ingrid (23 III 1920 – 1946) i Rotraut (ur. 11 X 1930) oraz synów NN (zmarłego w kilka godzin po urodzeniu w 1929) i Erhardta (ur. 8 I 1925), który 21 XII 1939 zginął w wypadku samochodowym na przejeździe kolejowo-drogowym w wielkopolskim Gorzyniu i został pochowany na ewangelickim cmentarzu św. Łukasza w Poznaniu. 5 XII 1934 rozwiódł się przed Sądem Okręgowym w Gdańsku. 9 IV 1935 w Berlinie-Wilmersdorfie ożenił z młodszą o jedenaście lat Marią Theodorą „Tulli“ Körfer (30 III 1908 Kolonia – 2007), córką Johanna Kaspara Körfer z Mönchen-Gladbach i jego małżonki Emilie. Maria Theodora była pianistką i występowała w grudniu 1935 jako solistka w Gdańsku z orkiestrą Filharmonii Warszawskiej, a w listopadzie 1940 w Poznaniu w auli uniwersyteckiej. Wykorzystując swoje stanowisko, usiłował wykreować żonę na wirtuoza fortepianu. Z tego małżeństwa doczekał się syna (ur. 20 XII 1939).
Bibliografia:
Andrzejewski Marek, Opposition und Widerstand in Danzig, Bonn 1994.
Łuczak Czesław, Arthur Greiser hitlerowski władca w Wolnym Mieście Gdańsku i w Kraju Warty, Poznań 1997.
