CZYŻEWSKI JÓZEF, działacz gdańskiej Polonii, patron ulicy
| < Poprzednie | Następne > |
JÓZEF CZYŻEWSKI (25 XII 1857 Widlice koło Tczewa – 21 X 1935 Gdańsk), działacz Polonii gdańskiej, patron gdańskiej ulicy. Syn Marcina (1821 Piaseczno – 1893 Opalenie) i Marianny z domu Nowakowskiej (1818 – 23 VII 1865 Widlice). Brat m.in. Pauliny (ur. 21 I 1844), Katarzyny zamężnej Kubowskiej (15 IV 1849 Eichwalde (Dębowy Las koło Opalenia) – 1929 Opalenie), Julianny zamężnej Głowińskiej (1854 Eichwalde – zm. Opalenie), Matyldy zamężnej Małkowskiej (ur. 9 VIII 1861 Widlice), przyrodni brat m.in. Anieli zamężnej Zielińskiej (1871-1943), Anny zamężnej Guzińskiej (ur. 1875), Bronisławy zamężnej Orzechowskiej (1877-1963) i Feliksa (ur. 1883).
Ukończył szkołę elementarną w Opaleniu; ze względu na postawę rodziny władze pruskie uniemożliwiły mu kontynuowanie nauki w Pelplinie. Dzięki samokształceniu zdobył niezbędne kwalifikacje agronomiczne. Po odbyciu obowiązkowej służby wojskowej w Gdańsku, od 1878 właściciel w tym mieście zakładu wyrobów koszykowych i wikliniarskich. W 1891 współpomysłodawca i początkowo kolporter ► „Gazety Gdańskiej”. Po konflikcie z ► Bernardem Milskim w 1894 nabył drukarnię Hermana Fellera (co wiązało się z likwidacją „Danziger Tageblatt”) przy Johannisgasse 36 (ul. Świętojańska) (► drukarstwo) i wydawał „Kurier Gdański” oraz „Tygodnik Gdański”), konkurencyjne wobec „Gazety Gdańskiej”, a także druki akcydensowe, ulotki, odezwy i plakaty. W 1908 przez pewien czas drukował „Gryfa”, wydawanego przez Aleksandra Majkowskiego.
Jeden z głównych animatorów polskiego życia w Gdańsku i na Pomorzu Wschodnim na przełomie XIX i XX wieku, inicjator powstania Towarzystwa Ludowego "Jedność" (mającego prowadzić działalność oświatową i patriotyczną wśród Polaków zamieszkujących w Gdańsku, od 1904 przekształconego w Związek Polskich Towarzystw Ludowych "Jedność", wieloletni prezes). W 1902 wraz z żoną założył tajną polską szkółkę, której spotkania odbywały się w ich ówczesnym mieszkaniu przy Hundegasse 89 (ul. Ogarna), a nauczycielami byli pracownicy Bałtyckiego Banku Komisowego (Baltische Kommissions – Bank A.G.) oraz jego córki. W 1906 jeden z inicjatorów powstania w Gdańsku ► Zjednoczenia Zawodowego Polskiego. Członek Towarzystwa Czytelni Ludowych, współtwórca Towarzystwa Akademików Gdańskich (1913).
17 XII 1918, po niemieckiej manifestacji na ► Targu Siennym przeciwko planom przyłączenia Gdańska do Polski, zniszczono mu drukarnię, splądrowano dom i sklep przy Ankerschmiedegasse 6 (ul. Kotwiczników), mimo to został członkiem Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu i polskiej Rady Ludowej w Gdańsku. W kwietniu 1919 na zjeździe w Gdańsku założył Polskie Stronnictwo Ludowe–Pomorze. Po utworzeniu ► II Wolnego Miasta Gdańska (WMG) współzałożyciel i prezes (od 1 IX 1928 honorowy) ► Gminy Polskiej. Działacz wielu organizacji w Gdańsku, m.in. w 1921 otrzymał legitymację nr 1 powstałego wówczas Polskiego Klubu Wioślarskiego (Polnischer Ruder Verein e.V)., w marcu 1922 należał do rady zawiązanego wówczas towarzystwa do walki z sopockim kasynem, był członkiem-założycielem i jednym z wiceprezesów zawiązanego 28 III 1928 Polskiego Towarzystwa Budowy ► Kościoła Chrystusa Króla w Gdańsku. Jego pogrzeb na ► cmentarzu św. Mikołaja i Kaplicy Królewskiej przy Wielkiej Alei (al. Zwycięstwa) był manifestacją obecności Polaków w II WMG (w związku z likwidacją cmentarza w 1957 szczątki jego i żony ekshumowano i złożono na ► cmentarzu Srebrzysko).
Był żonaty z Marią Heleną z domu Odrowską (25 III 1854 – 4 VII 1928 Kartuzy, pochowana w Gdańsku), dyplomowaną mistrzynią drukarską (pierwszą w Europie kobietą z tym tytułem), pozostawił synów Stanisława Wiktora (17 X 1883 Gdańsk – 5 III 1968 Sopot) i Mieczysława (22 I 1885 Gdańsk – 22 III 1940 Stutthof) oraz córki Wandę zamężną Ressel (29 VII 1886 Gdańsk – 30 IX 1970 Gdańsk), Jadwigę zamężną Borowską (26 X 1891 Gdańsk – 7 VI 1972 Gdańsk), Bronisławę Dorotę zamężną Nowacką (5 II 1888 Gdańsk – 30 IV 1984 Szczecin) i Mariannę zamężną Lniską (12 XI 1889 Gdańsk – 16 XI 1981 Gdańsk).
Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta i Krzyżem Papieskim Pro Ecclesia et Pontifice (wręczonym 14 IV 1935 przez biskupa ► Eduarda O’Rourke). Od 1945 patron ulicy w Oliwie (dawnej Ludolfiner Weg, ► Ludolfina) (także patron ulicy w Sopocie); 4 VIII 1984 przy ul. Kotwiczników 6, w miejscu drukarni, odsłonięto pamiątkową tablicę.
