CZYŻEWSKI JÓZEF, działacz gdańskiej Polonii, patron ulicy
| < Poprzednie | Następne > |
JÓZEF CZYŻEWSKI (25 XII 1857 Widlice koło Tczewa – 21 X 1935 Gdańsk), działacz Polonii gdańskiej, patron gdańskiej ulicy. Syn Marcina (1821 Piaseczno – 1893 Opalenie) i Marianny z domu Nowakowskiej (1818 – 23 VII 1865 Widlice). Brat m.in. Pauliny (ur. 21 I 1844), Katarzyny zamężnej Kubowskiej (15 IV 1849 Eichwalde (Dębowy Las koło Opalenia) – 1929 Opalenie), Julianny zamężnej Głowińskiej (1854 Eichwalde – zm. Opalenie), Matyldy zamężnej Małkowskiej (ur. 9 VIII 1861 Widlice), przyrodni brat m.in. Anieli zamężnej Zielińskiej (1871-1943), Anny zamężnej Guzińskiej (ur. 1875), Bronisławy zamężnej Orzechowskiej (1877-1963) i Feliksa (ur. 1883).
Ukończył szkołę elementarną w Opaleniu; ze względu na postawę rodziny władze pruskie uniemożliwiły mu kontynuowanie nauki w Pelplinie. Dzięki samokształceniu zdobył niezbędne kwalifikacje agronomiczne. Po odbyciu obowiązkowej służby wojskowej w Gdańsku, od 1878 właściciel w tym mieście zakładu wyrobów koszykowych i wikliniarskich. W 1891 współpomysłodawca i początkowo kolporter „Gazety Gdańskiej”. Po konflikcie z Bernardem Milskim w 1894 nabył drukarnię Hermana Fellera (co wiązało się z likwidacją „Danziger Tageblatt”) przy Johannisgasse 36 (ul. Świętojańska) ( drukarstwo) i wydawał „Kurier Gdański” oraz „Tygodnik Gdański”), konkurencyjne wobec „Gazety Gdańskiej”, a także druki akcydensowe, ulotki, odezwy i plakaty. W 1908 przez pewien czas drukował „Gryfa”, wydawanego przez Aleksandra Majkowskiego.
Jeden z głównych animatorów polskiego życia w Gdańsku i na Pomorzu Wschodnim na przełomie XIX i XX wieku, inicjator powstania Towarzystwa Ludowego "Jedność" (mającego prowadzić działalność oświatową i patriotyczną wśród Polaków zamieszkujących w Gdańsku, od 1904 przekształconego w Związek Polskich Towarzystw Ludowych "Jedność", wieloletni prezes). W 1902 wraz z żoną założył tajną polską szkółkę, której spotkania odbywały się w ich ówczesnym mieszkaniu przy Hundegasse 89 (ul. Ogarna), a nauczycielami byli pracownicy Bałtyckiego Banku Komisowego (Baltische Kommissions – Bank A.G.) oraz jego córki. W 1906 jeden z inicjatorów powstania w Gdańsku Zjednoczenia Zawodowego Polskiego. Członek Towarzystwa Czytelni Ludowych, współtwórca Towarzystwa Akademików Gdańskich (1913).
17 XII 1918, po niemieckiej manifestacji na Targu Siennym przeciwko planom przyłączenia Gdańska do Polski, zniszczono mu drukarnię, splądrowano dom i sklep przy Ankerschmiedegasse 6 (ul. Kotwiczników), mimo to został członkiem Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu i polskiej Rady Ludowej w Gdańsku. W kwietniu 1919 na zjeździe w Gdańsku założył Polskie Stronnictwo Ludowe–Pomorze. Po utworzeniu II Wolnego Miasta Gdańska (WMG) współzałożyciel i prezes (od 1 IX 1928 honorowy) Gminy Polskiej. Działacz wielu organizacji w Gdańsku, m.in. w 1921 otrzymał legitymację nr 1 powstałego wówczas Polskiego Klubu Wioślarskiego (Polnischer Ruder Verein e.V)., w marcu 1922 należał do rady zawiązanego wówczas towarzystwa do walki z sopockim kasynem, był członkiem-założycielem i jednym z wiceprezesów zawiązanego 28 III 1928 Polskiego Towarzystwa Budowy Kościoła Chrystusa Króla w Gdańsku. Jego pogrzeb na cmentarzu św. Mikołaja i Kaplicy Królewskiej przy Wielkiej Alei (al. Zwycięstwa) był manifestacją obecności Polaków w II WMG (w związku z likwidacją cmentarza w 1957 szczątki jego i żony ekshumowano i złożono na cmentarzu Srebrzysko).
Był żonaty z Marią Heleną z domu Odrowską (25 III 1854 – 4 VII 1928 Kartuzy, pochowana w Gdańsku), dyplomowaną mistrzynią drukarską (pierwszą w Europie kobietą z tym tytułem), pozostawił synów Stanisława Wiktora (17 X 1883 Gdańsk – 5 III 1968 Sopot) i Mieczysława (22 I 1885 Gdańsk – 22 III 1940 Stutthof) oraz córki Wandę zamężną Ressel (29 VII 1886 Gdańsk – 30 IX 1970 Gdańsk), Jadwigę zamężną Borowską (26 X 1891 Gdańsk – 7 VI 1972 Gdańsk), Bronisławę Dorotę zamężną Nowacką (5 II 1888 Gdańsk – 30 IV 1984 Szczecin) i Mariannę zamężną Lniską (12 XI 1889 Gdańsk – 16 XI 1981 Gdańsk).
Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta i Krzyżem Papieskim Pro Ecclesia et Pontifice (wręczonym 14 IV 1935 przez biskupa Eduarda O’Rourke). Od 1945 patron ulicy w Oliwie (dawnej Ludolfiner Weg, Ludolfina) (także patron ulicy w Sopocie); 4 VIII 1984 przy ul. Kotwiczników 6, w miejscu drukarni, odsłonięto pamiątkową tablicę.
