BONIFRATRZY
| < Poprzednie | Następne > |
BONIFRATRZY (bracia miłosierdzia, bracia szpitalni), Zakon Szpitalny św. Jana Bożego, zgromadzenie założone przez tegoż w roku 1540 w Grenadzie (Hiszpania) w celu opieki nad chorymi. W 1571 zatwierdzone przez Piusa V, od 1586 podniesione do rangi zakonu. Członkowie prócz trzech podstawowych ślubów (czystości, skromności, posłuszeństwa) składali czwarty: dożywotniej opieki nad chorymi. Od roku 1608 istniały dwa autonomiczne kongregacje: hiszpańska, tworząca oparty na regule augustiańskiej zakon laicki (generał w Grenadzie, kolor habitów brunatny), oraz włoska, kleryków regularnych (generał w Rzymie, kolor habitów czarny).
W Polsce (w Krakowie) od 1609, od 1633 funkcjonowała osobna prowincja zakonna polsko-litewska w ramach kongregacji włoskiej. Klasztor w Starych Szkotach powstał jako szósty na obszarze Rzeczypospolitej w 1646, fundowany za zgodą biskupa włocławskiego Mikołaja Wojciecha Gniewosza przez ławnika tczewskiego i sekretarza królewskiego Jana Tesmera. Ze szpitalem i kościołem św. Jana Chrzciciela ulokowany został na parceli na północnych obrzeżach osady, przy Psim Zakątku, w miejscu jego skrzyżowania z nieistniejącą ul. Motławską. Zespół klasztorno-kościelno-szpitalny stanowił ostatnie, skrajne zabudowanie osady, w południowo-wschodniej pierzei Motławskiej i zachodniego Psiego Zakątka (obecnie orientacyjnie na skraju torowiska linii kolejowej z Tczewa do Gdańska, na wysokości ul. Mostowej i Opływu Motławy). Budowę ukończono w 1650; klasztor stał dłuższym bokiem wzdłuż Motławskiej, kościół – wzdłuż Psiego Zakątka.
W 1652 szpital dysponował ponad 25 łóżkami, przyjmował chorych i zniedołężniałych, katolików, protestantów. Podstawą utrzymania klasztoru i szpitala były darowizny i jałmużny, zbierane między innymi w Gdańsku (co wywoływało sprzeciw Rady Miejskiej, np. w 1651 zabroniła ona zakonnikom kwestowania w mieście), osadach podgdańskich, także w dalszych okolicach (np. w Elblągu, Malborku, na Warmii, w Prusach Książęcych). Poza tym bonifratrzy dysponowali kilkoma nieruchomościami w Gdańsku, niewielkim uposażeniem ziemskim (m.in. folwark w Trzcińsku koło Starogardu, 16 włók na Żuławach Wiślanych), lokowali sumy kapitałowe na posesjach zamożniejszych mieszkańców Starych Szkotów.
Klasztor cieszył się sporym poważaniem wśród mieszczan gdańskich. W 1656 zespół klasztorno-kościelno-szpitalny został spalony podczas przygotowań do obrony Gdańska przed Szwedami. W 1671 odbudowano klasztor oraz szpital, w miejsce kościoła wzniesiono prowizoryczną kaplicę, rozbudowaną w kościół po 1714. Ponownemu zniszczeniu przez gdańszczan zespół uległ podczas oblężenia w 1734; ocalał stojący przy kościele krzyż misyjny, uznany za cudowny. Mimo propozycji przeniesienia w inne miejsce około 1741 bonifratrzy ponownie odbudowali siedzibę przy Psim Zakątku.
Po I rozbiorze Polski w 1772 ich pozagdańskie dobra ziemskie przejęło państwo pruskie. W 1807, podczas oblężenia Gdańska, klasztor i szpital uległy kolejnemu zniszczeniu. Bracia przenieśli się do Warszawy, kwoty kapitałowe w 1808 władze I Wolnego Miasta Gdańska przekazały Rejencji Pruskiej w Kwidzynie.
