SCHLÜTER ANDREAS, artysta rzeźbiarz, budowniczy
| < Poprzednie | Następne > |
ANDREAS SCHLÜTER (17 III 1659 Gdańsk? 20 V 1660 Gdańsk? 20 V 1664 Hamburg? – 19 V 1714 Moskwa), artysta rzeźbiarz, budowniczy, zaliczany do najwybitniejszych twórców klasycyzującego baroku w Europie Środkowej. Prawdopodobnie wnuk kowala Andreasa z Brandenburgii, od około 1630 posiadającego obywatelstwo Gdańska. Syn Catheriny i stolarza i snycerza Andreasa Schlütera (ur. 5 III 1634), w 1647 ucznia gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, od 9 V 1656 czeladnika, od 1675 mistrza cechowego. Prawdopodobnie bratanek Andreasa Schlütera Starszego (zm. 1652), rzeźbiarza i architekta, któremu przypisuje się wykonanie w 1635 kamiennej dekoracji nieistniejącej Bramy św. Jakuba (dekoracja obecnie w fasadzie Katowni), manierystycznej fasady kamienicy przy ul. Piwnej 1, zwanej Kamienicą Hansa von Edena (1640) oraz kamienicy przy Chlebnickiej 28 (1652). Prawdopodobnie brat rzeźbiarza Ernsta Schlütera (zm. 1700), działającego w Berlinie.
Pierwsze nauki miał pobierać u gdańskiego rzeźbiarza Davida Christopha Sapoviusa (zm. 1710). Przypuszczano, że w latach 1678–1680 pracował przy wystroju kamieniarskim Kaplicy Królewskiej, najprawdopodobniej jednak było to dzieło (według projektu nieznanego autorstwa) pochodzącego z Hamburga Hansa Gaspara Äschmanna, podówczas starszego cechu gdańskich budowniczych. W 1680 pracował najpewniej przy wystroju kamieniarskim przy Langer Markt 20 (Długi Targ). W latach 1688–1693 zatrudniony przez opata oliwskiego Michała Hackiego. Wykonał dla klasztoru kościoła nowy portal głównego wejścia, kamienno-alabastrowo-stiukowy ołtarz główny oraz trzy boczne: Przemienienia Pańskiego, Jezus przed Piłatem, Cierniem Ukoronowanie. Dla katedry we Fromborku wykonał około 1682 epitafium kanonika Joachima Hirtenberga (Pastoriusa) (zm. 1681), w latach 1685–1687 nagrobek kanonika Adama Zygmunta Konarskiego (zm. 1685).
Od 1681 do 1694 był nadwornym rzeźbiarzem i budowniczym króla polskiego Jana III Sobieskiego. Od 1690 w Warszawie, wykonał wystrój fasady pałacu Krasińskich (pod kierunkiem Tylmana van Gameren dwie płaskorzeźbione sceny figuralne Pojedynku Marcusa Valeriusa Messalli Corvinusa z Gallem i Triumfu Marcusa Valeriusa Messalli Corvinusa w Rzymie w polach obu tympanonów) i kościoła bernardynów na Czerniakowie (zwieńczona glorią berniniowską piramidalna snycerska nastawa główna – konfesja św. Bonifacego oraz snycerskie elementy figuralne trzech ołtarzy), drewniany krucyfiks w ołtarzu bocznym świątyni franciszkańskiej na Nowym Mieście. Wbrew wcześniejszym przypuszczeniom nie pracował przy budowie pałacu królewskiego w Wilanowie. W latach 1692-1694 według jego projektu wykonano w Gdańsku dwie pary alabastrowych nagrobków fundacji rodziny Sobieskich do Żółkwi (obecnie Ukraina), sprowadzone tam przez Warszawę tratwami (zadedykowane ojcu króla Jakubowi Sobieskiemu (zm. 1646) i wujowi Stanisławowi Daniłowiczowi (zm. 1636) oraz matce Zofii Teofili (zm. 1661) i bratu Markowi (zm. 1652)) oraz krucyfiks ołtarza głównego kościoła Reformatów w Węgrowie.
Wobec braku oczekiwanego awansu na dworze królewskim i dalszych poważniejszych zleceń w Warszawie wyjechał do Berlina na zaproszenie Eberharda von Danckelmana, przewodniczącego Rady Królewskiej i pierwszego ministra Brandenburgii, ówczesnego faworyta księcia-elektora Fryderyka von Hohenzollerna, od 1701 króla pruskiego Fryderyka I. 25 VI 1694 został wykładowcą rzeźby w tworzącej się berlińskiej Akademii Sztuk Pięknych (Akademie der Künste), w 1695 jako stypendysta dworu wyjeżdżał do Holandii i Francji, w 1696 do Włoch, w latach 1702–1704 był dyrektorem Akademii. W 1705 objął stanowisko generalnego dyrektora budowlanego (Oberbaudirektor). Jako pierwszy rzeźbiarz i projektant królewski skupił w swoim ręku większość najbardziej prestiżowych zleceń monarszych: trzy oficjalne posągi spiżowe elektora na Długim Moście (Lange Brücke) w Berlinie i Królewcu (1696–1703 i 1696–1697), budowy: gmachu Arsenału (Zeughaus) ze słynną dekoracją rzeźbiarską, między innymi 22 maskami umierających wojowników (od 1696 i 1698 do 1699), Starej Poczty (1701–1704) i Mennicy (1698–1708), sporządził plany pałaców w Lietzenburg (obecnie Charlottenburg) i Poczdamie. Najważniejszym budynkiem jego projektu był Zamek w Berlinie (zniszczony w czasie II wojny światowej, wyburzony w 1950), będący rezydencją Hohenzollernów. Był autorem spiżowego konnego pomnika Fryderyka Wilhelma na dziedzińcu pałacu w Charlottenburgu. Wykonał nagrobki Hohenzollernów w berlińskiej katedrze. Dla pałacu w Charlottenburgu zaprojektował słynną Bursztynową Komnatę, prace przy niej rozpoczęto w 1701, jednak – wbrew wcześniejszym planom – została zainstalowana w jednej z komnat Zamku Berlińskiego, a w 1716 podarowana carowi Piotrowi Wielkiemu.
Po kilku katastrofach budowlanych (między innymi konieczności rozebrania 96-metrowej Wieży Menniczej (1706) i osunięciu się ziemi przy pałacu Freienwalde (1707)), jak i w wyniku sporów w miejscowym środowisku urzędniczym i artystycznym w 1707 popadł w niełaskę, realizując odtąd wyłącznie prace rzeźbiarskie. Pogarszająca się sytuacja finansowa zmusiła go do przenosiny do podberlińskiego Freienwalde, po śmierci Fryderyka I w lutym 1713 zwolniony został ze służby na dworze królewskim. Wyjechał do Petersburga, gdzie 1 V 1713 został nadwornym budowniczym i rzeźbiarzem cara Piotra I, rozbudowującego w tym czasie swoją stolicę. Opracował jej plany urbanistyczne oraz barokowe projekty architektoniczne najważniejszych budowli rezydencjonalnych, między innymi carskiego Pałacu Letniego i Zimowego, korpusu głównego Peterhofu, willi Favorit w Oranienbaum oraz kilku pałaców arystokracji. Współpracował z Johannem Friedrichem Braunsteinem (zm. po 1728) i Georgiem Johannem Mattarnovi (1677-1716), którzy kończyli lub rozwijali jego projekty. Zmarł w Moskwie po opuszczeniu Petersburga, załamany kradzieżą swych planów i projektów.
W 1682 ożenił się z pochodzącą z Gdańska Anną Elisabeth Spangenberg (zm. po 1717), ojciec trzech synów i dwóch córek. Zawód architekta wybrał tylko najstarszy syn David (1693–1730), działający w Dreźnie, z imienia znani są jeszcze syn Daniel (przed 1694-1716) oraz córka Hedwiga Elisabetha.
Od 31 VII 2011 patron gdańskiego tramwaju typu Pesa Swing 120NaG nr 1033.
Bibliografia:
Bernd Nicolai, Schlüter Andreas, Neue Deutsche Biographie, 23, 2007.
Bruck Robert, Schlüter Andreas, Allgemeine Deutsche Biographie, 55, 1910.
Wardzyński Michał, Andreas Schlüter młodszy, Silva Rerum, https://www.wilanow palac.pl/
