PIĘKNA MADONNA, rzeźba
| < Poprzednie | Następne > |
„PIĘKNA MADONNA”, w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, wykonana z kamienia, polichromowana figura Marii z Dzieciątkiem, należąca do najwybitniejszych kreacji rzeźbiarskich 1. połowy XV wieku w Gdańsku i czołowych dzieł stylu „międzynarodowego”, zwanego też „miękkim” lub „pięknym”. W latach 20. XVI wieku umieszczono ją w ołtarzu baldachimowym ozdobionym różańcem.
Po raz pierwszy została odnotowana w końcu XVII wieku; stała wówczas przy jednym z filarów, w sąsiedztwie głównego ołtarza; obecnie w kaplicy św. Anny. Odnoszące się do niej określenie „Piękna Madonna” pojawiło się w okresie międzywojennym. Pełnoplastyczna, 2-metrowej wysokości rzeźba ukazuje stojącą Marię z półnagim Jezusem na prawym ramieniu i jabłkiem w lewej dłoni. Maria ma młodzieńczą, emanującą łagodnością twarz o pełnych rysach, na głowie koronę, spod której wyłaniają się lekko falujące włosy. Spogląda na jabłko, ku któremu wyciąga ręce Jezus. Ubrana jest w ciężki, błękitny płaszcz ze złotymi aplikacjami i wystającą spod niego czerwono-złotą suknię.
Polichromia rzeźby powstała w epoce baroku, lecz zapewne powtarza pierwotną kolorystykę. Wyobrażenie ma charakter uroczysty, reprezentacyjny. O jego wyrazie decydują z jednej strony idealizm przejawiający się np. w przesadnej ondulacji włosów czy wyszukanym układzie draperii, a z drugiej naturalizm eksponujący pewne niedostatki urody, jak np. zbyt obła twarz, podwójny podbródek i gruba szyja Marii czy niezbyt foremne ciało Jezusa.
Treść rzeźby nawiązuje do teologicznej koncepcji upatrującej w Jezusie i Marii nowych rodziców ludzkości, dzięki którym doszło do Odkupienia, i pojawiła się perspektywa życia wiecznego – symbolizuje je jabłko stanowiące antytezę zakazanego owocu zerwanego przez pierwszych rodziców z drzewa wiadomości dobra i zła w ogrodzie rajskim. Należy do grupy tzw. Pięknych Madonn, których geneza nie została do tej pory w pełni wyjaśniona (próbowano jej szukać w Nadrenii, Czechach, Austrii, Budzie). Ma jednak szereg cech, które odróżniają ją od innych rzeźb tej grupy, między innymi okazałe rozmiary, kompozycję w kształcie litery „C”, silniej uwydatnione elementy naturalistyczne, odmienną kolorystykę.
Źródła formalne rzeźby tkwią zapewne w rzeźbie francuskiej XIV wieku; wykazują one również pewne związki z plastyką niderlandzką 1. połowy XV wieku. W przeszłości uważana była za dzieło ucznia twórcy Madonny z Torunia (zaginiona) i datowano ją na okres 1410–1425. W rzeczywistości jest pracą, która nie ma analogii na terenie Prus, a jej precyzyjniejsze datowanie pozostaje kwestią otwartą.
Po II wojnie światowej, w oparciu o ustawy o poniemieckich majątkach opuszczonych i porzuconych, rzeźba trafiła do Muzeum Narodowego w Warszawie, 22 III 1979 wróciła do kościoła NMP (w bardzo złym stanie, wynikającym z braku odpowiedniego zabezpieczenia rzeźby podczas jej przetrzymywania w magazynach warszawskiego muzeum), poddana w Gdańsku konserwacji (zob. zabytki sztuki gdańskiej w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie).
