TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ SZTUKI

< Poprzednie

Następne >

John Simpson, współzałożyciel i prezes Towarzystwa Przyjaciół Sztuki

TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ SZTUKI (TPS, Kunstverein zu Danzig). Rozpoczęło działalność 27 XI 1835 roku, pierwszy statut opracowali jego inicjatorzy: malarz Johann Carl Schultz, dyrektor Gimnazjum Miejskiego Friedrich Wilhelm Engelhardt i kolekcjoner dzieł sztuki John Simpson, który został pierwszym prezesem. Celem TPS miało być organizowanie wystaw artystycznych, stworzenie Muzeum Miejskiego mającego charakter publicznej galerii sztuki oraz wspieranie twórczości gdańskich artystów. Statut, zatwierdzany przez władze administracyjne rejencji gdańskiej, był następnie nowelizowany w latach 1853, 1898, 1900, 1900 i 1912. Władze TPS wybierano na walnym zebraniu wszystkich członków. Na czele kilkunastoosobowego zarządu stał prezes, mający do pomocy zastępcę, sekretarza i skarbnika. Brak źródeł nie pozwala na odtworzenie chronologii kadencji poszczególnych prezesów TPS. Tę funkcję od roku 1835 do 1945 pełnili m.in.: John Simpson, doktor Friedrich Engelhardt, Louis Sy, Johann Sprott Stoddart, Wilhelm August Stryowski, Oskar Bischoff, Ernst Göritz, doktor Friedrich Boie, Kurt Siebenfreund, Willy Drost. Towarzystwo nie miało własnej siedziby, lokalizacja biura związana była na ogół z osobą prezesa. W roku 1846 liczyło 367 członków w Gdańsku oraz 42 członków zamiejscowych. Wśród nich znajdowali się ludzie kultury, urzędnicy, nauczyciele, kupcy, lekarze, zawodowi wojskowi, duchowni, rzemieślnicy, podobny przekrój zawodowy dominował też w latach następnych. Liczba członków w poszczególnych okresach oceniana jest na około 300–400 osób. Byli oni zobowiązani do płacenia składek (według statutu z 1835 roku – 2 talary rocznie od osoby), w zamian mieli prawo do bezpłatnego wstępu (na podstawie zaproszeń) na wernisaż organizowanych przez TPS wystaw. Wielu członków nabywało prezentowane na wystawach dzieła sztuki współczesnej, tworząc prywatne kolekcje (potwierdza to katalog gdański wystawy dzieł sztuki ze zbiorów prywatnych z 1855 roku).

W końcu XIX wieku TPS przeżywało kryzys związany ze wzrostem kosztów organizowanych wystaw. Wpływy ze składek członkowskich i biletów wstępu (początkowo 5 srebrnych groszy; po 1876 – 50 fenigów od osoby, dzieci do lat 10 – wstęp wolny) i sprzedaży katalogów wystaw nie rekompensowały wzrastających kosztów administracyjnych, związanych m.in. z wysyłką prac zwracanych autorom po wystawie. Najwybitniejsi niemieccy twórcy końca XIX wieku rezygnowali często z udziału w gdańskich wystawach, co obniżało ich atrakcyjność; zmniejszała się liczba członków i wpływy z marż z tytułu sprzedaży wystawianych dzieł malarskich i graficznych. Dla ratowania budżetu 26 IX 1916 roku wystawiono na aukcji w Berlinie 13 obrazów ze zbiorów TPS, w tym pejzaże Domenica Quaglio Młodszego (1787–1837) i Lorenza Quaglio (1793–1869), Odaliskę malarki z Wenecji Natale Schiavone (1777–1858). Wystawiano je w Gdańsku w latach 1836–1842.

Po otrzymaniu nowego statutu w 1900 roku TPS używało nazwy Kunstverein zu Danzig e.V. W roku 1913 decyzją walnego zgromadzenia połączyło się ono z Verein für Kunst und Kunstgewerbe zu Danzig (Towarzystwo Sztuk Pięknych i Rzemiosła Artystycznego w Gdańsku), powstałego w 1905 na bazie działającego od roku 1893 Verein Danziger Künstler in der Peinkammer (Związek Gdańskich Artystów z Katowni), tworząc działającą do roku 1945 organizację kulturalną Verein für Kunst und Kunstgewerbe e.V. zu Danzig (Towarzystwo Sztuk Pięknych i Rzemiosła Artystycznego w Gdańsku), popularnie nadal zwaną Kunstverein.

Od drugiej połowy XIX wieku Towarzystwo było członkiem Verband Deutscher Kunstvereine (Federacja Niemieckich Towarzystw Przyjaciół Sztuki). Federacja m.in. koordynowała działalność wystawienniczą poszczególnych organizacji terenowych, wyznaczała stałe terminy dla wystaw o zasięgu ogólnoniemieckim, ułatwiając twórcom uczestnictwo w imprezach organizowanych w poszczególnych miastach.

Zgodnie ze statutem, jednym z zadań Towarzystwa było organizowanie wystaw sztuki współczesnej z udziałem gdańskich twórców. Pierwsza wystawa odbyła się już w maju 1836 roku; wtedy przeniesiono do Gdańska dzieła z zakończonej w kwietniu wystawy w Królewcu. Następne wystawy Towarzystwo organizowało samodzielnie, choć po roku 1840 przenoszone one były do Królewca. Z okazji wszystkich wystaw wydawano katalog sprzedawany w dość przystępnej cenie, po 5 srebrnych groszy, a po roku 1876 po 59 fenigów. W latach 1836–1839 wystawy współczesnych twórców organizowano corocznie, a w okresie 1840–1892 co 2 lata, w grudniu. W roku 1892 Federacja zmieniła terminarz wystaw, wyznaczając dla Gdańska czas od połowy lutego do końca marca. Pierwsza wystawa w tym wiosennym terminie odbyła się w roku 1895. Zwieńczeniem działalności Towarzystwa stała się jubileuszowa, 40. wystawa, zorganizowana w roku 1911.

Miejscem wystaw do roku 1868 były głównie sale w należącej do miasta Bramie Zielonej, następnie Muzeum Miejskie. Reorganizacja i okres I wojny światowej zmieniły charakter wystaw na kameralne ekspozycje autorskie, tematyczne, organizowane nadal we współpracy z Muzeum Miejskim i w pomieszczeniach Zespołu Przedbramia ( Wieża Więzienna i Katownia). Rozwinięta została działalność popularyzatorska poprzez odczyty.

Główną część wszystkich wystaw stanowiły obrazy olejne i akwarele, uzupełniane grafiką, rysunkiem, w mniejszym stopniu rzeźbą, a w niektórych latach także wyrobami rzemiosła artystycznego (złotnictwo, bursztynnictwo, brązy). Wystawcami byli, oprócz miejscowych nielicznych twórców zawodowych i amatorów, także gdańszczanie studiujący lub mieszkający w innych miastach; głównie zaś wystawiali swoje prace artyści niemieccy z miast, gdzie funkcjonowały wyższe uczelnie artystyczne: Berlina, Drezna, Monachium, Düsseldorfu, Królewca.

Drugim podstawowym celem Towarzystwa było dążenie do stworzenia w Gdańsku Muzeum Miejskiego, prezentującego dawną i współczesną sztukę. Władze miejskie utworzyły je w 1870 roku w dawnym klasztorze franciszkańskim przy Fleischergasse 25/26 (ul. Rzeźnicka). Z myślą o nim od 1836 roku TPS gromadziło dzieła sztuki, dokonując zakupów na organizowanych przez siebie wystawach. Do czasu powstania muzeum część zbiorów eksponowano w pomieszczeniach Ratusza Głównego Miasta, a w roku 1872 przekazano w stały depozyt nowemu muzeum i tam prezentowano zwiedzającym. MrGl

Wystawy Towarzystwa Przyjaciół Sztuki w Gdańsku

Numer	Termin	Miejsce	Obrazy	Autorzy obrazów	Akwarele, grafiki, rysunki	Inne	Twórcy z Gdańska
1	2 V – VI 1836	Zielona Brama	285				6
2	6 III – 2 IV 1837	Zielona Brama	644 ogółem				9
3*	3 VIII – 3 IX 1838	Zielona Brama	176 + 32 dawnych	99 + 14 dawnych		13	11
4	2 VIII – 8 IX 1839	Zielona Brama	700				9
5	29 XII 1840 – 24 I 1841	Zielona Brama
6	31 XII 1842 – 28 I 1843	Gimnazjum Miejskie
7*	25 XII 1844 – I 1845	Gimnazjum Miejskie	310	205	41	19	8
8*	13 XII 1846 – I 1847	Zielona Brama	310	200	21	23	10
9*	7 XII 1848 – I 1849	Zielona Brama	353	197	24	8	13
10*	4 XII 1850 – 20 I 1851	Zielona Brama	520	272	40	20	17
11*	12 XII 1852 – 20 I 1853	Zielona Brama	478	230	24	9	19
12*	17 XII 1854 – 20 I 1855	Zielona Brama	429	272	33	10	13
13	21 XII 1856 – 20 I 1857	Zielona Brama	464 ogółem
14	17 XII 1858 – I 1859	Zielona Brama	437	270	7	2	6
15	21 XII 1860 – I 1861	Zielona Brama	465 ogółem
16	21 XII 1862 – 25 I 1863	Zielona Brama
17	18 XII 1864 – 25 I 1865	Zielona Brama
18	16 XII 1866 – 27 I 1867	Zielona Brama
19	13 XII 1868 – 24 I 1869	Zielona Brama	458				7
20	18 XII 1870 – 29 I 1871	Zielona Brama
21	22 XII 1872 – 31 I 1873	Muzeum Miejskie
22	13 XII 1874 – 31 I 1875	Muzeum Miejskie
23	17 XII 1876 – 31 I 1877	Muzeum Miejskie
24	8 XII 1878 – 26 I 1879	Muzeum Miejskie
25	5 XII 1880 – 30 I 1881	Muzeum Miejskie	ok. 430
26	10 XII 1882 – 22 I 1883	Muzeum Miejskie	ok. 425
27	14 XII 1884 – 25 I 1885	Muzeum Miejskie	ok. 400
28*	12 XII 1886 – 23 I 1887	Muzeum Miejskie	432	251	9		11
29	16 XII 1888 – 17 II 1889	Muzeum Miejskie	538
30	XII 1890 – I 1891	Muzeum Miejskie	435
31	XII 1892 – I 1893	Muzeum Miejskie	400
32	6 III – 16 IV 1895	Muzeum Miejskie	ok. 380
33*	14 III – 20 IV 1897	Muzeum Miejskie	464	193			11
34	12 III – 20 IV 1899	Muzeum Miejskie	346				11
35*	3 III – 14 IV 1901	Muzeum Miejskie	421	196	65	356	9
36	5 III – IV 1903	Muzeum Miejskie
37*	5 III – 16 IV 1905	Muzeum Miejskie	594	234		102	13
38*	30 III – 20 V 1907	Muzeum Miejskie	287	125	171	32	17
39*	4 IV – 16 V 1909	Muzeum Miejskie	508	189	202		17
40*	5 III – 17 IV 1911	Muzeum Miejskie	558	195	68	30	20
*Zachował się katalog wystawy. MrGl

Gdańszczanie uczestniczący w wystawach
Towarzystwa Przyjaciół Sztuki

Rok	Nazwiska gdańskich artystów plastyków
1836	Julius Gottheil ( Gottheil, rodzina) Friedrich Eduard Meyerheim August Lobegott Randt Robert Reinick Johann Carl Schultz
1837	Friedrich Dettloff Friederike Gade Julius Gottheil ( Gottheil, rodzina) Franz Gregorovius Michael Carl Gregorovius Theobald Gregorovius Albert Wilhelm Adam Juchanowitz Wilhelm Alexander Meyerheim Friedrich Adolph Stövesandt
1838	Friedrich Dettloff Theobald Gregorovius Eduard August Hildebrandt Albert Wilhelm Adam Juchanowitz Heinrich Lövenstein Friedrich Eduard Meyerheim Wilhelm Alexander Meyerheim Oertel J. Schönrock Johann Carl Schultz Friedrich Adolph Stövesandt
1839	Friedrich Dettloff Theobald Gregorovius Eduard August Hildebrandt Albert Wilhelm Adam Juchanowitz Heinrich Lövenstein Friedrich Eduard Meyerheim Wilhelm Alexander Meyerheim Johann Carl Schultz Friedrich Adolph Stövesandt
1840	Friedrich Dettloff Theobald Gregorovius Eduard August Hildebrandt Albert Wilhelm Adam Juchanowitz Heinrich Lövenstein Friedrich Eduard Meyerheim Wilhelm Alexander Meyerheim Johann Carl Schultz Friedrich Adolph Stövensandt
1844	Michael Carl Gregorovius Georg Ferdinand Gregorovius Ernst Friedrich Hildebrandt Albert Wilhelm Adam Juchanowitz Marie Konopatzki Eduard Krüger Ludwig Pietsch Louis Friedrich Rudolf Sy
1846	Wilhelm Eduard Gregorovius Eduard August Hildebrandt Ernst Friedrich Hildebrandt Friedrich Wilhelm Huhn Albert Wilhelm Adam Juchanowitz Carl Gustav Panzer Johann Carl Schultz Louis Friedrich Rudolf Sy Adolf Eugen Troschel Julius Zielke
1848	Hermann Both Otto Friedrich Diller Julius Gottheil ( Gottheil, rodzina) Alexander von Gralath (inżynier) Eduard August Hildebrandt Ernst Friedrich Hildebrandt Friedrich Wilhelm Huhn Albert Wilhelm Adam Juchanowitz Wilhelm Alexander Meyerheim Otto Rahn Franz Wilhelm Steffens Adolf Eugen Troschel Julius Zielke
1850	Hermann Both Dommer Friedrich Dettloff Julius Gottheil ( Gottheil, rodzina) Julius Gotthard Beniamin Greth Ernst Friedrich Hildebrandt Eduard August Hildebrandt Friedrich Wilhelm Huhn Albert Wilhelm Adam Juchanowitz Friedrich Eduard Meyerheim Wilhelm Alexander Meyerheim Mielke Therese Nagel Johann Carl Schultz Franz Wilhelm Steffens Wiens Julius Zielke
1852	Hermann Both Otto Hermann Dahms Johann Christian Richard Fischer Julius Gotthard Beniamin Greth H. Heine Eduard August Hildebrandt Ernst Friedrich Hildebrandt Friedrich Wilhelm Huhn Carl Rudolf Jonas Albert Wilhelm Adam Juchanowitz Wilhelm Alexander Meyerheim Maria Pickering Franz Wilhelm Steffens Wilhelm August Stryowski Louis Friedrich Rudolf Sy Adolf Eugen Troschel Julius Zielke
1854	Hermann Both Otto Friedrich Diller Rudolf Freitag Eduard August Hildebrandt Julius Gotthard Beniamin Greth Friedrich Wilhelm Huhn Carl Rudolf Jonas Wilhelm Alexander Meyerheim J. Schönrock Johann Carl Schultz Franz Wilhelm Steffens Wilhelm August Stryowski Louis Friedrich Rudolf Sy
1858	Johann Christian Richard Fischer Eduard August Hildebrandt Hermann Robert Meyerheim Wilhelm Alexander Meyerheim Eduard Schultze Wilhelm August Stryowski
1868	Eduard August Hildebrandt Ernst Friedrich Hildebrandt Albert Wilhelm Adam Juchanowitz Wilhelm Alexander Meyerheim Johann Carl Schultz Friedrich Adolph Stövesandt Wilhelm August Stryowski
1886	B. von Kczewska Emma Kützer Robert Meyerheim Anna von Parpart Emma Salzmann-Nippold Paul Siebert Wilhelm August Stryowski Bernhard Sturmhöfer Martha Stützer Margaretha Wachsen Walli Walenis
1897	Anna Bechmann Alexander Birt G. Goullon M.von der Gröben Theodor Lindemann Martha Mertins Adolf Männchem Anna von Parpart Wilhelm August Stryowski Bernhard Sturmhöfer R. Zimdras
1899	Reinhold Bahl Anna Bechmann-Studi Artur Bendrat Adolf Männchem Anna von Parpart H. Schwanke Wilhelm August Stryowski Bernhard Sturmhöfer Johannes Wenzel Gabriela Wöpke
1901	Reinhold Bahl Anna Bechmann-Studi Camilla Lampe Adolf Männchem Oscar Meyer-Elbing Lisbeth von Morstein Anna von Parpart Conrad Schmidt Paul Siebert Wilhelm August Stryowski Erich Stumpf (złotnictwo)
1903	Reinhold Bahl Anna Bechmann-Studi Arthur Bendrat Martha Ihlefeld Anna von Parpart Wilhelm August Stryowski Bernhard Sturmhöfer
1905	Anna Bechmann-Studi Arthur Bendrat Else Birnbaum August von Brandis Albert Carsten (rysunek) Martha Ihlefeld Theodor Kühnen G. Pape Peter Siebert Wilhelm August Stryowski Bernhard Sturmhöfer Else Winterfeld Magda von Ziegler
1907	Reinhold Bahl Arthur Bendrat Else Birnbaum August von Brandis Editha von Burski Max Bucholz Gertrud Fast Margarethe Gericke Martha Ihlefeld Anna von Parpart Paul Puchmüller Pauline Steindorff Wilhelm August Stryowski M. Bernhard Sturmhöfer Helena Toeplitz Konrad Wiederhold Magda Ziegler
1909	Anna Bechmann-Studi Arthur Bendrat Elsa Birnbaum August von Brandis Editha von Burski Gertrud Fast Martha Ihlefeld Friede von Itzenplitz Trude Pape Greta Schapiro Peter Siebert Paulina Steindorff Wilhelm August Stryowski Bernhard Sturmhöfer Helena Toeplitz Theodor Urtnowski Martha Ziegler
1911	Reinhold Bahl Anna Bechmann-Studi Arthur Bendrat Else Birnbaum Editha von Burski Martha Ihlefeld Emil Krompholz Theodor Kühnen Carl August Lange Trude Pape Anni Proschewitz W. S. Schlepps Traude Schroth Wilhelm August Stryowski Bernhard Sturmhöfer Helene Toeplitz Theodor Urtnowski Wilhelm Wischke Magda Ziegler Rose Zindras
MrGl