Kościół św. Ducha,
Der Stadt Dantzigk..., 1687
Kościół św. Ducha, Barthel Ranisch, 1695
Ruiny kościoła św. Ducha, fot. K. Lelewicz, 1953
Były kościół św. Ducha i fragment budynku Szkoły Podstawowej nr 50, widok z wieży
kościoła św. Jana
Johann Heinius, pastor kościoła św. Ducha (1647-1653), kaznodzieja kaplicy św. Anny i diakon kościoła św. Trójcy (1653-1671), według Johanna Bensheimera na podstawie wzoru
Andreasa Stecha, czterowiersz pod portretem autorstwa
Johanna Petera Titiusa
Theodor Friedrich Kniewel, pastor kościoła św. Ducha od 1847 roku
KOŚCIÓŁ ŚW. DUCHA, Główne Miasto. Pierwszy szpital wraz z kaplicą pod tym wezwaniem powstał w połowie XIV wieku w rejonie obecnej ul. św. Ducha, jeszcze w tym stuleciu przeniesiony w rejon IV. Damm (ul. Grobla IV). Początkowo niewielka kaplica po południowo-wschodniej stronie Szpitala św. Ducha, niewielka, dwuprzęsłowa. Od północy miała wewnętrzny balkon-emporę, być może połączoną ze szpitalem, łączącą się dwoma arkadami z wnętrzem. Podczas rozbudowy szpitala w 1. ćwierci XV wieku wzniesiono nową kaplicę na zachód od istniejącej i po południowej stronie nowych zabudowań szpitala. Budynek szpitalny, niższy i krótszy, połączony był z nawą kaplicy pięcioma arkadami, umożliwiającymi chorym bezpośrednie uczestnictwo w nabożeństwach. Pośrodku dwuspadowego dachu nawy istniała późnogotycka sygnatura, ośmiokątna o spiczastym hełmie. Od 1557 roku w rękach protestantów. Po wybudowaniu w 1647 nowego budynku szpitala, dotychczasową kaplicę zmieniono w wolno stojący kościół. W latach 1780–1782 Rada Miejska sfinansowała przebudowę wnętrz. Założono stiukowy strop w nawie, wybudowano dwie empory (północną i zachodnią) oraz prospekt organowy. W 1807 spłonęła sygnaturka i już jej nie odtworzono, ostatnim jego luterańskim pastorem był Johann Wilhelm Linde (1760–1840), w 1840–1854 obiekt nie był użytkowany, zakupiła go gmina staroluterańska ( luteranie) z przeznaczeniem na cele sakralne. W 1945 roku poważnie zniszczony (dach, strop i całe wyposażenie, część szczytu zachodniego). Zachowały się sklepienia prezbiterium. W okresie 1957–1959 odbudowany i połączony z nowo powstałą szkołą przy ul. Grobla IV (w dawnej nawie umieszczono salę gimnastyczną). Zrezygnowano z zachowania autentyku na rzecz prostszych rozwiązań, np. zniszczono uszkodzone sklepienia i wybudowano nowe (po podwyższeniu ścian), oryginalne wsporniki zastąpiono jednakowymi nowymi, podwyższono również ściany nawy. Wewnątrz założono betonowy strop na wysokości nasad arkad, który to podział widoczny jest od zewnątrz (przedzielenie okien). Budynek szkolny dobudowano do południowej ściany kościoła, co spowodowało przecięcie historycznego przebiegu ul. Tobiasza. Kościół orientowany w kierunku wschodnim. Prezbiterium, będące najstarszą częścią, umieszczone od wschodu (funkcję tę przejęła kaplica z około połowy XIV wieku) o wymiarach: 6,8 × 10 m. Wschodnie zamknięcie trójboczne, a narożniki podkreślono zewnętrznymi przyporami. W ścianach wąskie ostrołukowo przesklepione okna z głębokimi ukośnymi glifami (rozchyleniem ościeża okiennego pozwalającym na wprowadzenie większej ilości światła przy stosunkowo małej szerokości okna). W północnej ścianie widoczne arkady z XIV wieku. Prezbiterium przesklepione gwiaździście na obecnie jednakowych wspornikach ze sztucznego kamienia (pierwotnie wsporniki były zróżnicowane). Dach nad prezbiterium nieco niższy niż dach nawy. Nawa na planie nieregularnego prostokąta, o wymiarach 8,5 m × 24 m, przekryta była stiukowym stropem. Obecnie podzielona żelbetowym stropem na dwie kondygnacje. Trójkątny zachodni szczyt, podzielony gzymsem, powyżej którego znajduje się pięć ostrołukowych blend (pierwotnie ozdobionych maswerkami – dekoracyjnym podziałem otworu okiennego, tworzącym różnego kształtu ornamenty). Poniżej gzymsu gładka ściana z usytuowanymi niesymetrycznie oknami. Pod wschodnim oknem zamurowane obecnie dawne główne wejście. GS
Pastorzy kościoła św. Ducha
| 1552–1586
|
Martinus Ovelscheid
|
| 1586–1607
|
David Ringius
|
| 1607–1628
|
Johann Clossius
|
| 1629–1647
|
Andreas Osmitius
|
| 1647–1653
|
Johann Heinius
|
| 1653–1660
|
Friedrich Schröder
|
| 1660–1661
|
Johann Dorschius
|
| 1661–1687
|
Petrus Fabri
|
| 1687–1693
|
Albert Pomian Pesarovius
|
| 1694–1698
|
Johann Jacob Hoynovius
|
| 1699–1735
|
Jan Moneta
|
| 1735–1652
|
Thomas Willer
|
| 1753–1777
|
Daniel Semrau
|
| 1777–1791
|
Carl Gottfried Pobowski
|
| 1792–1840
|
Johann Wilhelm Linde
|
| po 1840
|
kościół gminy staroluterańskiej w Gdańsku
|
| MrGl
|
