Autobus przed redakcją „Głosu Wybrzeża”, 1950
Dawny dworzec autobusowy na Targu Węglowym, 1964
AUTOBUSY MIEJSKIE. Do 1945. Po raz pierwszy odnotowane 13 VII 1912 jako „Auto Omnibus” na trasie Gd. – Stogi. Na stałe wprowadzone do życia miasta po 1920, z wykorzystaniem aut przystosowanych do transportu ludzi i bagaży oraz pojazdów przebudowanych na podwoziu samochodów ciężarowych. Do 1945 w użyciu były a. różnej proweniencji i marek. Zabierały od 16 do 42 pasażerów. Taką działalnością zajmowały się firmy pryw. W miejskim transporcie odgrywała ona znikomą rolę, nienotowaną przez oficjalne statystyki. Główny ciężar transportu ludzi spoczywał na miejskich tramwajach oraz podmiejskich liniach kolejowych ( kolej). Autobusy wspierały komunikację miejską tam, gdzie one nie docierały. Czasowo też zastępowały tramwaje na liniach zawieszonych, np. na trasie Hühnerberg (ul. Kurza) na Dolnym Mieście – stocznie – Dworzec Główny). Ważną rolę odegrały natomiast w komunikacji masowej z odległymi dzielnicami, jak Krakowiec i Stogi, które – poza omnibusami konnymi, powozami czy drogą wodną – nie posiadały do 1927 innego stałego połączenia z centrum miasta. Brak źródeł nie pozwala stwierdzić, czy po 1935 istniała komunikacja łącząca nowe os. domków na Suchaninie (z ponad 2 tys. mieszkańców) z Wrzeszczem i Śródmieściem. Należy przypuszczać, że po 1940 budowane os. stoczniowe na Chełmie musiało uzyskać, w celu dowozu robotników do miejsca pracy, połączenie autobusowe przez Bischofstal (ul. Stoczniowców). Inne rejony miasta nie wymagały do 1945 wprowadzenia rentownej dla inwestora komunikacji autobusowej. W związku z tym zainteresowanie firm przewozowych skierowane było na zorganizowanie komunikacji na trasach podmiejskich i międzymiastowych. Głównym węzłem komunikacyjnym był dworzec autobusowy na Heumarkt ( Targ Sienny), niektóre linie w kierunku Żuław rozpoczynały kursy przy Mattenbuden (ul. Szopy). Linie były zakładane przez różne firmy pryw., zawieszane, wznawiane na tej samej trasie przez inne podmioty gosp. Należy wymienić: działające w 1921 Autobus Aktiengesellschaft z linią na Stogi (kursowały a. mające 42 miejsca, w tym 32 siedzące; w 1921 przewiozły 103 659 pasażerów), Automobil Omnibus- -Verkehr, z linią Gd. – Sopot (eksploatowano 10 samochodów, w 1921 – 205 412 pasażerów), firmę ze Sztutowa Gobbers und Schantz, której autobus zastąpił dawne powozy konne (Kariolposten) na trasie z Gd. do tej miejscowości. W 1924 na trasie do Sopotu jeździły też a. firmy Labbudas Autobetrieb (ford, 16 miejsc siedzących). Od kwietnia 1925 Peters Autobus-Verkehr obsługiwała ważną trasę Gd. – Pruszcz Gd. przez Orunię. W 1926–32 dominowało Danziger Verkehrsgesellschaft mbH (Gd. Towarzystwo Komunikacyjne spółka z o.o.), z biurem w 1928 w dawnych koszarach przy Hohe Seigen 37 (ul. Rybaki Górne) i garażami w dawnej fabryce karabinów przy Weidengasse 35/44 (ul. Łąkowa), przejęte 1 i 1933 przez Danziger Elektrische Straßenbahn AG (Gd. Tramwaje Elektryczne Sp. Akcyjna). Obsługiwało ono czasowo w mieście linię Hühnerberg (ul. Kurza) – Dworzec Główny, od 6 i 1926 także stałe połączenie z Sopotem (w 1933 – 684 121 pasażerów). Od 1939 z bazą tech. w części zajezdni tramwajowej przy ob. ul. Partyzantów 12/14. Wśród firm pryw. działających po 1930 była m.in. Weichbrodt und Fritz Schlawjinski, z biurem przy Schichaugasse 11 (ul. Jana z Kolna), eksploatująca od 7 VIII 1932 linię na trasie Gd. – Stogi – Górki Zach. – Przejazdowo. Do 1945 zmieniały się firmy obsługujące poszczególne połączenia; przebieg tras był odbiciem realnych potrzeb i został powtórzony po 1945 przez PKS dla tras międzymiastowych, a dla linii miejskich i podmiejskich – przez gd. przedsiębiorstwo komunikacji miejskiej. z Miejskie, podmiejskie i międzymiastowe linie autobusowe w 1929 roku
Od 1945. Po powołaniu w kwietniu 1945 pol. wojewódzkich i miejskich władz adm. Zarządowi Miasta powierzono zorganizowanie osobowego transportu zbiorowego dla gd. aglomeracji. Tak jak w wypadku tramwajów, znaleziono w mieście kilka ocalałych autobusów. Po ich remoncie zorganizowano późną wiosną 1945 kilka – nieregularnych jeszcze – linii autobusowych, łączących Gd. z Sopotem i Gdynią oraz z odległymi dzielnicami. Do roli pojazdów autobusowych przystosowano kilkanaście ciężarówek, budując na nich prowizoryczne karoserie z dykty. Kolejne a. (Büssing 900 n), porzucone przez uciekających w marcu 1945 Niemców, odnaleziono w 1947 w lasach Wyspy Sobieszewskiej. Wymagały poważnych remontów, które przeprowadzano w przeznaczonej docelowo na remizę autobusową dawnej zajezdni tramwajowej przy ul. Partyzantów 6/12. W 1945–47 do czasu uruchomienia poszczególnych linii tramwajowych komunikację musiały zapewnić nieliczne autobusy. Uruchomienie linii tramwajowych pozwoliło zrezygnować z linii autobusowych dublujących ich trasy i skierować je tam, gdzie tramwaje nie docierały, w tym do Górek Zach. przez Stogi i do Sobieszewa przez Płonię. Ważnym wydarzeniem było uruchomienie w 1947 odremontowanych dwóch popularnych w mieście a. siodłowych marki Hanomag i Mercedes (zwanych przez kierowców Bajadera i Colombina), które na trasie od Urzędu Wojewódzkiego przy ul. Okopowej w Gd. do pl. Konstytucji w Gdyni mogły przewozić do 200 pasażerów. Eksploatowane były do 1955. Miejskim dworcem auto- busowym stał się, tak jak do 1945, pl. 1 Maja (ob. Targ Sienny). Po 1949 powstały linie na tzw. ob. stary Chełm, na Suchanino, do Brętowa. W 1948 gd. przedsiębiorstwo zaczęło otrzymywać a. z przydziału centralnego. Początkowo było to 5 wozów typu Leyland OPSI, a w 1953 dalsze tego typu, przekazane z innych miast w ramach koncentracji taboru poszczególnych firm w danym mieście, co miało ułatwić ich obsługę tech. Obok Leylanda do Gd. trafiły w ramach tej akcji kolejne wozy firmy Büssing. W 1956 tabor miejski zaczęły wzbogacać pol. autobusy SAN typu h01, nast. bardziej przystosowane do miejskiego ruchu AUTOSAN h-25 i h-27, których jeszcze w 1977 było 87, oraz pochodzące z importu pojazdy czes. Skody. Po 1960 stan bazy autobusowej zaczęły zwiększać pol. jelcze, różnych typów i serii, co pozwoliło na znaczny rozwój linii autobusowych w Gd. Powstały linie na Olszynkę, w rejonie Przymorza, do Osowej, do Królewskiej Doliny. W 1970 powstały linie łączące Oliwę przez Jelitkowo z ul. 23 Marca w Sopocie (nr 117 i 143). Po 1970 w gd. komunikacji przez ponad 30 lat dominowały jelcze, w tym pojemne przegubowe: Jelcz 021, Jelcz mex, Jelcz Kar. Do Gd. docierały tylko nieliczne (6 szt.) centralnie przydzielane, fr. rodowodu, a. miejskie Jelcz-Berliet PR 100 i PR 110 u. Po 1965 zmienione zostały przystanki początkowe wielu tras. Obok pl. 1 Maja, potem zastąpionego przez Targ Rakowy, wiele a. rozpoczynało bieg z pętli przy ul. Wałowej, inne – gł. linie w kierunku Chełmu i Oruni – od 1975 na nowym dworcu przy ul. Jana z Kolna. W 2012 dworce te, ze względu na budowę ul. Nowa Wałowa i siedziby Muzeum II Wojny Światowej, zostaną zlikwidowane, a miejscem nowego central. dworca autobusowego stanie się Plac Zebrań Ludowych. Rozwój terytorialny miasta oraz budowa nowych dzielnic mieszkaniowych odległych od linii tramwajowych zmusiły władze do utworzenia połączeń na Suchanino, do Piecek i Migowa (teren SM Mo- rena), na Orunię Górną, Żabiankę. W 1978 oddano nową bazę a. miejskich z placem postojowym przy al. Hallera 142. Dotychczasowa, przy ul. Partyzantów, początkowo była wykorzystywana na centrum handl., nast. rozebrana, a działkę władze miasta sprzedały na cele budownictwa mieszkaniowego. Po 1994, w ciągu 15 lat, nastąpiła kompletna wymiana miejskiego taboru autobusowego. Wozy starego typu zostały zastąpione w większości przez klimatyzowane, niskopodłogowe pojazdy zwykłe oraz przegubowe, o podwójnej pojemności. Władze miasta zakupiły w tym celu od producentów: w 1994 Mercedes 0405 n, w 1997 Neoplan 4020/3 i 4016, w 2000 Solaris Urbino 12, w 2002 MAN 20 typ NL 263 i przegubowe NG 313, w 2003 Solaris Urbino 18, w 2008 kolejne 45 autobusów Solaris 12 i 18, co pozwoliło wycofać z eksploatacji wszystkie typy starych a. Jelcz, a także uruchomić kolejne linie do powstających daleko od centrum miasta nowych dzielnic mieszkaniowych, gł. określanych jako Gd.-Południe, Jasień, Migowo, Matemblewo, Kowale, Kiełpino. W celu usprawnienia komunikacji na zatłoczonych ulicach Gd. obok pętli przy ul. Witosa po uruchomieniu w 2007 linii tramwajowej na Chełm stworzono dworzec przesiadkowy dla pasażerów linii autobusowych z rejonu Gd.-Południe. W 2011 w Gd. funkcjonowały 74 linie zwykłe, 2 sezonowe oraz 10 nocnych. Stan taboru ciągle się zmienia. Ceny za przejazdy a. i tramwajami, niegdyś centralnie regulowane, po 1990 są ustalane przez władze miejskie.
MrGl z Autobusy w Gdańsku po 1945 roku – staty- styka z Linie autobusowe w latach 1945–1955 z Linie autobusowe w Gdańsku – stan na 1 VI 2012
