NICLAS ALBERT, pastor kościoła św. Piotra i Pawła
| < Poprzednie | Następne > |
ALBERT NICLAS (Albertus Niclassius; Niklaß) (1593 Lobsenz (Łobżenica, powiat Piła) – 29 VI 1651 Gdańsk), pastor kościoła św. Piotra i Pawła. Syn Alberta, arianina, od sierpnia 1584 ucznia gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, od 1590 konrektora łobżenickiej szkoły średniej prowadzonej przez braci czeskich. Od kwietnia 1607, podobnie jak ojciec, był uczniem gdańskiego Gimnazjum Akademickiego. Studiował następnie teologię na kalwinistycznym uniwersytecie w Marburgu, od września 1617 do czerwca 1619 w Heidelbergu. W 1618 był obserwatorem synodu w Dordrechcie, na którym rozstrzygano spory toczące się w środowisku kalwinistów holenderskich. Od 1622 pastor w Jordanken (Jordanki koło Malborka). W tym samym roku uczestniczył w obradach synodu braci czeskich w Ostrorogu (powiat Szamotuły).
W Gdańsku od 1626, został pierwszym stałym polskim kaznodzieją w kościele św. Piotra i Pawła. Od 1629 diakon w tym kościele, od 1630 do śmierci jego pastor. W 1645 uczestniczył odbywającym się w Toruniu Colloquium Charitativum, próbie uzyskania przez katolików, luteran i kalwinistów jedności wiary i pokoju religijnego, w październiku 1647 brał udział w synodzie arian w Lesznie. Współpracował z poetą Martinem Opitzem, był jego spowiednikiem w czasie śmiertelnej choroby, wygłosił też kazanie podczas jego pogrzebu 22 VIII 1639 w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP). Należał do zwolenników reform szkolnych propagowanych przez Jana Amosa Komeńskiego, wraz z pastorem kościoła św. Katarzyny i profesorem Gimnazjum Akademickiego Johannem Mochingerem, był zaangażowany w wydanie w Gdańsku jego uzupełnionego o wersję niemiecką podręcznika do łaciny Janua linguarum reserata (Gedani 1634). W 1641, w czasie wizyty Jana Amosa Komeńskiego w Gdańsku omawiał z nim kwestię przystąpienia gdańskiej gminy kalwińskiej do arian, na co jednak nie wyraziła zgody Rada Miejska.
14 II 1648 wprowadzał na urząd diakona w kościele św. Piotra i Pawła Beniamina Ursinusa, pod warunkami uzgodnionymi wcześniej między ariańskim konwentem seniorów w Lesznie a gdańską Radą Miejską, m.in. ufundowania stypendium dla jednego ariańskiego alumna, by mógł się dalej kształcić na kalwińskiej uczelni oraz zezwolenia na uczestnictwo temuż (jako pierwszemu – Ursinusowi) w obradach synodów ariańskich tak często jak to będzie potrzebne. W tym samym roku zapadł na „chroniczną chorobę”, która była przyczyną jego późniejszej śmierci.
Był bibliofilem, które to zainteresowania i ojcowską kolekcję przejął jego syn. Katalog ich sprzedawanej w Gdańsku w 1678 kolekcji jest najstarszym zachowanym źródłem tego typu, wydrukowanym na potrzeby aukcji przeprowadzonej na ziemiach polskich (zachowały się informacje o dwóch wcześniejszych aukcjach, odbytych również w Gdańsku: w 1672 księgozbioru Jacoba Zetzkego i w 1674 Michaela Weidmanna). Kolekcja ojca i syna liczyła 1351 woluminów z co najmniej 1521 tytułami, w zdecydowanej większości były to wydawnictwa z XVII w., drukowane w większości zagranicą (np. 627 w Niemczech, 155 w Niderlandach). Była w niej m.in. pokaźna kolekcja poloniców, w tym prac w języku polskim, licząca przeszło 220 tytułów. W większości były to publikacje religijne, wydawane na potrzeby luteran (Biblia w tłumaczeniu Marcina Lutra, Worms 1529), kalwinistów (Biblia holenderska, Londyn 1613), arian, Braci Czeskich (Biblia w ich tłumaczeniu, Kralice 1596), katolików (np. Piotra Skargi Kazania na niedziele i święta całego roku, Kraków 1618). Nie brakło również wydawnictw gdańskich, np. bardzo starannie pod względem typograficznym wydanej u Andreasa Hünefelda księgi liturgicznej Agenda albo forma porządku usługi świętej w zborach ewangelickich Koronnych y Wielkiego Księstwa Litewskiego (1637) czy prac gdańskich autorów, np. Johanna Botsacka Promptuarium allegoriarum... (Lubecae 1628).
Był dwukrotnie żonaty. O pierwszej żonie brak wiadomości, po raz drugi 8 X 1635 poślubił w kościele św. Piotra i Pawła Catharinę, córkę Johanna Bielera z Wrocławia, która jako wdowa wyszła ponownie za mąż 7 III 1656 za drugiego pastora (1655–1675) kościoła św. Piotra i Pawła, Nathanaela Fechnera (pochowany w tym kościele 21 X 1680 w wieku 54 lat).
Ojciec trójki dzieci, ochrzczonych w kościele św. Barbary w Gdańsku, z których jedno, ochrzczone 28 XI 1636, zmarło w niemowlęctwie. Córka 1/ Maria 20 VIII 1665 w kościele św. Barbary wyszła za Gabriela Lembckego. Syn 2/ Albert junior (26 VI 1641 Gdańsk – 17 VIII 1675 Gdańsk) w maju 1661 zapisany został do ostatniej klasy Gimnazjum Akademickiego, od sierpnia 1662 był studentem teologii we Franeker, od 1663 w Groningen, od 1665 w Lejdzie (Leyden), od 1674 do śmierci w 1675 sprawował urząd drugiego pastora kościoła św. Piotra i Pawła w Gdańsku, od 1673 żonaty był z Anną Cathariną (1656–20 X 1706), córką kupca Alexa Aydi (Aidy, Eidy; ok. 1631–1698) i Helene Barclay (pochowana 11 X 1691 wraz z mężem w kościele św. Piotra i Pawła). Małżeństwa gratulował mu wierszem autor wielu podobnych utworów, zajmujący się również edytorstwem, Andreas Köhne-Jaski (1640–1679).
Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 45, 76, 196.
Bickerich Wilhelm, Das Comenius Aufträge in Danzig 1641 und die Verbindung der Unität mit den Reformierten in Danzig, „Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins”, H. 55, 1913, s. 128−129, 131, 132, 134.
Faber Walther, Die Johannisschule in Danzig vom Mittelalter bis zum Jahre 1824, Danzig 1925.
IImańska Iwona, Najstarszy zachowany gdański katalog sprzedaży prywatnej biblioteki z 1678 roku i jego zawartość, „Toruńskie Źródła Bibliologiczne” 2011, nr 2 (7).
Prätorius Ephraim, Dantziger-Lehrer Gedächtniβ…, Danzig und Leipzig, 1760, s. 25, 26.
Pritzel Erwin, Geschichte der Reformierten Gemeinde zu St. Petri-Pauli in Danzig 1570−1940, Danzig 1940, s. 47–48.
Rhesa Ludwig, Kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreuszen angestellten Predigern, Königsberg 1834, s. 79, 80.
Schwarz Friedrich, Niclassius Albert, w: Altpreussische Biographie, Bd. 2, Nürnberg 1969, s. 465.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd.1, 28; 2, 18, 236; 3, 213, 392.
