DOM OPATÓW PELPLIŃSKICH
| < Poprzednie | Następne > |
DOM OPATÓW PELPLIŃSKICH, kamienica na Starym Mieście, przy obecnej ul. Elżbietańskiej 3, wzniesiona w 1. ćwierci XVII wieku w stylu niderlandzkiego manieryzmu. Autor projektu i data powstania nieznane (projekt przypisywany Abrahamowi van den Blockowi; budowa w 1612). Typowa kamienica gdańska, trzytraktowa, trójosiowa, o trójkątnym szczycie, pięciokondygnacyjna, wzniesiona z cegły, z rzeźbionymi elementami z piaskowca. Fasada analogiczna do wzorników niderlandzkiego architekta Hansa Vredemanna de Vries, podzielona wertykalnie gzymsami, ozdobiona pasami rzeźbionych główek podokiennych, dekorowana ornamentem groteskowym i okuciowo-zwijanym. Portal w stylu renesansowym z belkowaniem, wykonany z piaskowca z nadświetlem. We fryzie herb z trzema głowami cielęcymi. W szczycie trzy kamienne wizerunki (popiersie cesarza starorzymskiego, po bokach medaliony, prawdopodobnie przedstawiające Atenę i rzymskiego sędziego). We wnętrzu zachowana oryginalna klatka schodowa z drewnianą płaskorzeźbą przedstawiającą biblijny motyw Zuzanny i starców.
Pierwotny właściciel kamienicy nieznany, od 1623 Peter Henningk, w 1646 Johann Dönhoff (spokrewniony ze szlacheckim rodem Dönhoff, służącym królewskiej rodzinie Wazów). 5 IX 1686 kupiona (wraz z garbarnią, oficyną i stajnią) przez wojewodę pomorskiego Władysława Łosia od Petera Soreta i Martina Martensa za 15 000 florenów polskich dla opata zakonu cystersów w Pelplinie, Ludwiga Aleksandra Łosia (brata wojewody), przekształcona w zajazd (z pomieszczeniami dla osób duchownych na parterze i pokojami dla osób świeckich na wyższych kondygnacjach). W rękach opatów pelplińskich do kasacji zakonu w 1823. W końcu XVIII wieku wykorzystywana na zajazd z noclegiem i wyżywieniem (Die Pelplinische Herberge); w 1797 dzierżawcą był Wolters. W latach 1837–1860 właścicielem był P.J. Schewitzky, karczmarz, posiadacz kilku gdańskich zajazdów, który przekształcił wnętrze w apartament, przebudował oficynę i zlikwidował przedproże, w 1843 wymienił kamienne główki i na nowo otynkował fasadę.
Najpóźniej w 1860 kamienicę przejął Philipp Schmidt (wcześniejszy posiadacz warsztatu ślusarskiego w piwnicy budynku), który zlecił konserwację portalu i płaskorzeźbionej klatki schodowej, otynkował fasadę, wymienił główki kamienne, w 1862 podzielił sień na dwie kondygnacje i wydzielił nowe pomieszczenia usługowe i biurowe. W latach 1907–1910 kamienica w posiadaniu stolarzy z rodziny Gohrbandów, właścicieli gdańskiej firmy meblarskiej, w 1911 wykupiona przez Zarząd Miasta i adaptowana na potrzeby administracyjne, w 1912 wyremontowana (według projektu miejskiego inspektora budowlanego Richarda Dähnego) i konserwowana (pierwsza świadoma konserwacja fasady kamienicy w Gdańsku). Nowo wybudowana oficyna, przelicowane elewacje, nowe kute kraty i poręcze (prawdopodobnie projektowane przez prof. Ernsta Petersena, autora projektu krat dla sądu na Nowych Ogrodach), nowe rzeźby i złocenia kamiennych zdobień. W podłuczach ponad oknami trzech dolnych kondygnacji umieszczono kamienne kartusze z wyrytym napisem: PRO LEGE PRO GREGE / IM JAHRE 1912 ERNEUT / GOTT SCHUETZE DIE STADT (Dla prawa, dla ludu / odnowiono w 1912 / Boże chroń miasto). Program ikonograficzny nawiązywał do nowej funkcji budynku (który wraz z Ratuszem Starego Miasta służył na potrzeby Rady Miejskiej).
Do 1945 kamienica użytkowana przez różne instytucje, w tym miejski urząd policji, od 1935 Urząd Policji Budowlanej, w 1936 Państwowy Urząd Budowlany (Staatliches Hochbauamt).
Oficyna zniszczona w 1945. W 1946 kamienica konserwowana, w latach 1948–1950 była siedzibą Instytutu Bałtyckiego. Oficynę odbudowano w innej formie zewnętrznej (z zachowaniem oryginalnego podziału wnętrz). Od około 1955 kamienica należała do Biura Projektowo-Badawczego Budownictwa Ogólnego Miastoprojekt. 24 II 1967 obiekt wpisano do rejestru zabytków nieruchomych. Od 1995 właścicielem kamienicy jest Uniwersytet Gdański (UG), w latach 1996–1999 Korporacja Budowlana Doraco dokonała jego renowacji i adaptacji na siedzibę Instytutu Historii Sztuki. Obecny kształt sieni i antresoli opracowali Barbara i Ludwik Brzuskiewiczowie.
