CZASOPISMA KULTURALNE W XVIII–XIX WIEKU
| < Poprzednie | Następne > |
CZASOPISMA KULTURALNE W XVIII–XIX WIEKU. Ich początków w Gdańsku można doszukiwać się w periodyku „Sendschreiben einiger Personen an einander über allerley Materien” („Listy od niektórych osób do innych w najróżniejszych sprawach”), wychodzącym w 1748. Redagowany w formie listów, obejmował rozważania dotyczące literatury, jej roli społecznej, gatunków literackich (szczególnie dramatu), nawiązywał do poglądów Johanna Christopha Gottscheda ( Luise Gottsched). Dotyczyło to także postulatu poprawności językowej oraz oczyszczenia literackiego języka niemieckiego z obcych naleciałości i sztuczności. Pierwsze gdańskie czasopisma kulturalne pojawiły się na początku XIX wieku.
„Unterhaltungsblatt an der Weichsel und Ostsee” („Gazeta rozrywki nad Wisłą i Bałtykiem”), tygodnik; wydawcą był dramatopisarz Karl Martin Plümicke. Pierwszy numer ukazał się 6 X 1804, do końca 1804 powstało 13 numerów. Zamieszczało popularne opracowania historyczne, opowieści, recenzje teatralne z Gdańska i Królewca, wiersze, anegdoty historyczne, szarady, zagadki. Z powodu braku zainteresowania gdańszczan wydawca został zmuszony je zamknąć.
„Gedana, ein Unterhaltungsblatt für die gebildeten Stände Danzigs, zum besten Hülfsbedürftiger” (podtytuł: „Żniwiarz na polu historii, literatury i sztuki”). Założone na początku 1815 przez Matthiasa Gotthilfa Löschina, wówczas nauczyciela szkoły św. Barbary. Był to tygodnik na dobrym poziomie, w formacie octavo. Zamieszczał artykuły poświęcone historii Gdańska i jego urokom (historia kościołów Gdańska, ustawy antyzbytkowe wydawane przez Radę Miejską, prace o Janie Heweliuszu, gdańskim dialekcie, przyczynki do historii Gdańska notowane z kronik, sylwetki znanych ludzi, np. Augusta Lafontaine’a) i problematyce moralnej. Po raz pierwszy w piśmiennictwie Gdańska pojawił się w czasopiśmie problem szczęścia jednostki, z główną tezą, że wiedza, moralność, sztuka i religia stanowią podstawę ludzkiej szczęśliwości. Szczególnie cenne były Listy o dzisiejszym teatrze, stanowiące wartościowe źródło do dziejów gdańskiego teatru. Publikowano też sentymentalne wiersze i powieści. Wychodziło do 1817.
„Der Aehrenleser auf dem Felde der Geschichte, Literatur und Kunst”, ukazywał się dwa razy w tygodniu. Wydawcą i redaktorem był gdański księgarz Johann Carl Alberti, wcześniej – do 1813 – wydawca „Danziger Anzeigen” i „Danziger Intelligenzblatt”. Pismo wychodziło od 1 X 1821 do końca 1824. Posiadało stałe rubryki, korespondentów terenowych, krąg odbiorców wykraczający poza Gdańsk. Miało format quarto, składane dwuszpaltowo, tytuł zdobiła winieta. W jej centralnej części znajdowała się lira z głową Apollina okoloną promieniami słonecznymi w środku. Po lewej stronie umieszczono akcesoria wojenne (panoplia), po prawej atrybuty sztuk pięknych. Większość numerów otwierały wiersze, następne w kolejności były powieści w odcinkach, artykuły naukowe, rubryka o teatrze gdańskim, doniesienia korespondentów, aktualności i kącik rozrywek umysłowych (wierszowane szarady, zagadki, logogryfy). Część literacka była ograniczona do twórczości autorów lokalnych, zdarzały się przekłady z Horacego, modne w Gdańsku fragmenty Wędrówek Childe Harolda Byrona, wierszy angielskich i hiszpańskich. Opracowania z zakresu literatury obejmowały twórczość niemiecką i francuską, nie brakło recenzji książek. Artykuły naukowe dotyczyły zagadnień historycznych, przyrodniczych, pedagogicznych i medycznych (np. artykuł o muzykoterapii, stosowanej także współcześnie do zwalczania bólu i w psychoterapii). Z polskich akcentów pojawiły się ciepłe wspomnienia o Marii Leszczyńskiej (1703–1768), córce króla polskiego Stanisława Leszczyńskiego, żonie króla Francji Ludwika XV, którą Prusy powinny wspominać nie tylko ze względu na czuły charakter i godność książęcą, ale jako „zanikającego ducha opiekuńczego naszego kraju”. 11 III 1823 wydawca zamieścił informację utrzymaną w żartobliwej formie o wprowadzeniu przez marszałka pruskiego dworu zakazu jedzenia i picia na Wyspie Pawiej w Poczdamie. Wywołało to oburzenie marszałka, ukaranie redaktora i w roku 1824 zmianę wydawcy. Czasopismo przejął gdański drukarz Wilhelm Theodor Lohde, który wprowadził zmiany, zawężając profil czasopisma do tematyki literackiej. W 1825 drukarnię Lohdego przejął Louis Botzon (1798–1854) i czasopismo przestało wychodzić.
„Danziger Abendzeitung”, ukazywał się dwa razy w tygodniu. Powstał z inicjatywy Gotthilfa Löschina w 1830. Zewnętrznie przypominał „Der Aehrenleser”. Wydawcą i redaktorem odpowiedzialnym był zamieszkały przy Große Gerbergasse 362 (ul. Garbary 14) gdański organista, właściciel księgarni muzycznej i radny miasta Gdańska (1832–1834) Friedrich Wilhelm Ewert (1791–1838). Umieszczona pod tytułem winieta nawiązywała do charakteru periodyku, mającego służyć szeroko pojętej sztuce, pod którą rozumiano też historię. Na środku ryciny umieszczono harfę, opartą na rogu obfitości, z którego wysypują się egzotyczne owoce i gałązka palmowa z lewej strony, gałąź wawrzynu – z prawej. Wszystkie symbole okalają promienie, na których znajdują się gwiazdy i dwie muzy. Zamieszczano artykuły naukowe, opowiadania, poezje, biografie sławnych ludzi, omówienia wydarzeń kulturalnych. Uznawane było za jedno z najlepszych czasopism niemieckich, wychodziło jednak tylko przez pół roku.
„Der Gesprächige oder Mittheilungen aus dem Gebiete der Literatur und Kunst, des Lebens und der Gewerbe”(„Rozmowy i doniesienia z dziedziny literatury i sztuki, życia i rzemiosła”), wydawane w 4. kwartale 1827 (ukazało się 26 numerów) przez amatora w tej dziedzinie Paula Heinricha Wilhelma Schnaase, prowadzącego dużą firmę handlu hurtowego winem, a także właściciela wypożyczalni książek beletrystycznych przy Wollwebergasse 1985 (ul. Tkacka 2). Stało się przedmiotem krytyki i kpin ze strony dziennikarza i literata Wilhelma Schumachera. Przylgnęła doń złośliwa nazwa „Geschwätzige” (papla).
„Danziger Dampfwagen. Blätter für Scherz und Ernst”, wydawane w 1837 pod redakcją Louisa Botzona (1798–1854).
„Danziger Schnellpost. Originalien und Lesefrüchte”, wydawane w 1837 przez Gustava Adolfa Friedricha Gerharda (ukazało się 26 numerów, pierwszy – 3 IV 1837), redaktorem był Conrad Müller.
„Der aufmerksame Zuschauer”, jedna z krótkotrwałych, satyrycznych inicjatyw Wilhelma Schumachera, wychodząca od 4 X 1826 do końca marca 1827, mająca za patrona złośliwego bożka Momusa (przedstawionego na winiecie wraz z jego atrybutami).
Poza tym odnotować trzeba: „Danziger Dampfboot. Weihnachtsblatt für Poesie, Theater, Lokalität und Anti-Gesprächigkeit” (w 1828 ukazały się 3 numery), „Danziger Dampfschiff für Literatur, Poesie, Theater und Geselligkeit” (wychodził w 1. półroczu 1828 dwa razy w tygodniu, ukazało się 17 numerów), „Danziger Dampfboot für Literatur, Poesie, Theater und Lokalität” (miesięcznik wydawany w 2. półroczu 1828, ukazało się sześć numerów), „Figaro. Theater-Blatt für Danzig” (wychodził w 4. kwartale 1830 jako tygodnik, od nr. 5 miesięcznik, nr 7, ostatni, w grudniu 1830).
