BUDZISZ PAWEŁ, kolejarz, działacz gdańskiej Polonii
PAWEŁ BUDZISZ (11 I 1899 Gdańsk-Orunia – 18 I 1942, Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu), kolejarz, działacz gdańskiej Polonii. Syn Maksymiliana Budzisza i Jadwigi z domu Kiewert. Brat pracowników PKP i działaczy polonijnych II Wolnego Miasta Gdańska (II WMG) Franciszka (1896 – 1941 KL Auschwitz) i Maksymiliana (1900 – 1941 KL Mauthausen). W dzieciństwie wraz z rodzicami i rodzeństwem mieszkał w kamienicy należącej do ojca przy An der Ostbahn 7 (ul. Dworcowa) w Gdańsku-Oruni.
Od 30 III 1923 pracownik PKP. W latach 1928-1937 pracował jako adiunkt kolejowy w różnych miejscowościach na terenie II WMG. Przez pewien okres mieszkał w Sopocie przy Waldchenstrasse 14 (ul. Bolesława Chrobrego). Od 1926 należał do zarządu sopockiego gniazda Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, od 1929 był jego skarbnikiem. Od 1937 zatrudniony jako zawiadowca stacji w Pruszczu Gdańskim. Zamieszkał z żoną i dziećmi w budynku pruszczańskiego dworca kolejowego, w którym mieściły się wówczas także m.in. ochronka Macierzy Szkolnej oraz świetlica i który stanowił centrum spotkań kulturalnych miejscowej Polonii.
Od 1926 należał do zarządu sopockiego gniazda Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, od 1929 był jego skarbnikiem. Członek Gminy Polskiej Związek Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku, Związku Urzędników Kolejowych, Rodziny Kolejowej, Kolejowego Klubu Sportowego, Tajnej Organizacji Wojskowej, Związku Byłych Powstańców i Wojaków.
1 IX 1939 aresztowany przez Niemców i uwięziony w budynku szkoły powszechnej w Pruszczu Gdańskim (przy obecnej ul. Wojska Polskiego 7B). Przetrzymywany następnie w więzieniu w Gdańsku), skierowany do obozu Stutthof. 17 XII 1941 przywieziony do obozu KL Auschwitz, w grupie 31 więźniów skierowanych tu przez gestapo w Gdańsku. Zarejestrowany jako więzień polityczny z numerem obozowym 24620. Według niemieckiej dokumentacji zmarł w szpitalu obozowym, na oddziale chorób zakaźnych.
W 1929 ożenił się z Anną Schlieger (7 X 1904 – 3 IX 2001), ojciec Jutty Marii (ur. 1930) i Gabrieli Anny (24 V 1936 – 13 VI 2003). Jesienią 1939 żonę z dziećmi wywieziono do Generalnego Gubernatorstwa. Po 1945 wdowa mieszkała w Sopocie, pochowana na tamtejszym Cmentarzu Parafialnym (z matką Marią Schlieger z Rajkowskich (15 VII 1866 – 17 X 1953) i córką Gabrielą Anną).
Imiona i nazwiska Pawła, Franciszka i Maksymilian Budziszów zostały upamiętnione na pomniku Martyrologii Polskich Mieszkańców Sopotu, odsłoniętym 22 III 1985 w Sopocie przy ul. Kościuszki. Jego nazwisko umieszczono też na tablicy pamiątkowej, odsłoniętej 1 IX 1998 na frontowej ścianie dworca kolejowego w Pruszczu Gdańskim (upamiętniającej łącznie 23 kolejarzy z II WMG, tablicę zdjęto przy budowie nowego budynku dworcowego).
Bibliografia:
Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu.
Muzeum Stutthof w Sztutowie.
Danilewicz Gabriela, Polskie rody w Sopocie, Sopot 1996.
Danilewicz Gabriela, W kręgu polonii gdańskiej, Gdańsk 1996.
Krośnicka Jadwiga, Księga pamiątkowa kolejarzy polskich z rejonu Pruszcza Gdańskiego w latach 1920-1939 pozostających w służbie Polskich Kolei Państwowych (PKP) na terenie Wolnego Miasta Gdańska zamordowanych w hitlerowskich obozach koncentracyjnych w latach 1939–1944, Pruszcz 2005.
Mamuszka Franciszek, Kronika życia polskiego w Sopocie na przestrzeni wieków, Gdańsk 1990.
