PRZYŁUSKA MARIA, rzeźbiarka, malarka, rysowniczka
MARIA ANIELA ALOJZA PRZYŁUSKA, pseudonim „Ita” (7 IV 1909 Brody koło Zamościa – 11 XI 2004 Gdańsk), artystka rzeźbiarka, malarka, rysowniczka, posługująca się tradycyjnym, realistycznym warsztatem. Córka Tadeusza Przyłuskiego (Lubicz Przyłuskiego), inżyniera chemika, dzierżawcy majątku Zarudzie koło Zamościa, oraz Marii Natalii z domu Bankiewicz (27 VII 1868 – 15 VI 1946 Gdańsk). Po ukończeniu czterech klas gimnazjum w Krakowie rozchorowała się na płuca, wysłana została przez rodziców początkowo do Zakopanego, w 1925 do Lozanny (Szwajcaria), gdzie kontynuowała naukę w szkole średniej. Rysowała i malowała już jako nastolatka w Szwajcarii, po powrocie do Polski uczęszczała na kursy malarskie prof. Adama Batyckiego w Poznaniu. Od 1935 mieszkała w Warszawie, pracowała w księgarni na Placu Zbawiciela i udzielała prywatnie lekcji języka francuskiego.
Lata II wojny światowej spędziła w Kraśniku (obecne województwo lubelskie), w domu brata Ignacego (2 IV 1905 – 9 IX 1983) i bratowej Jadwigi z domu Lisieckiej (3 VIII 1907 – 8 VIII 1987), pomagając prowadzić dom szwagierce, która straciła wzrok w czasie działań wojennych. Również w Kraśniku zarabiała lekcjami języka francuskiego. Po wojnie, wraz z matką, bratem i bratową w Sopocie, początkowo mieszkali w kamienicy przy ul, Wybickiego 29, następnie w piętrowej willi przy ul. Mierosławskiego, gdzie zamieszkiwała do końca życia.
W 1946 rozpoczęła naukę w Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych (PWSSP) z siedzibą w Sopocie ( Akademia Sztuk Pięknych), początkowo studiując malarstwo, następnie rzeźbę pod kierunkiem prof. Mariana Wnuka. 17 XII 1951 uzyskała absolutorium ze specjalności rzeźba ceramiczna. Wcześniej, 14 IX 1951, ze względu na brak matury i świadectwa ukończenia szkoły średniej, poprzez rektorat PWSSP złożyła prośbę do Ministerstwa Kultury i Sztuki o uzwyczajnienie (uzyskanie praw studenta zwyczajnego), które to prawa uzyskała pismem MKiS z 17 VIII 1953. 15 XII 1954 obroniła dyplom z rzeźby u prof. Stanisława Horno-Popławskiego.
Już w czasie studiów podjęła w pracowni prof. Hanny Żuławskiej pracę przy realizacji mozaik dla Warszawy (udokumentowane wystawą zbiorową w warszawskiej Zachęcie w 1951: Szczegół ceramiczny w architekturze) oraz przy rekonstrukcji elementów rzeźbiarskich odbudowywanych kamienic na Głównym Mieście w Gdańsku (w latach 1953–1960): przy ul. Długiej 13, 29, 45 i 60, Długim Targu 7, 10, 12, 14 i 20, ul. Mariackiej 48, ul. św. Ducha 103 i ul. Grobla I 13.
W latach 1961–1962 była instruktorem w pracowni plastycznej w Szkole Podstawowej nr 2 w Sopocie, od 1962 do 1964 prowadziła zajęcia plastyczne w Wojewódzkim Szpitalu Psychiatrycznym w Gdańsku-Srebrzysku. Od 1965 praktycznie do końca życia prowadziła plastyczną terapię zajęciową w Wojewódzkim Szpitalu Reumatologicznym w Sopocie.
Ulubionymi jej materiałami rzeźbiarskimi były drewno, ceramika, terakota i kamień, znane były też jej rzeźby wykonywane w korzeniach róży. Najczęściej rzeźbiła głowy ludzkie oraz realistyczne i fantastyczne zwierzęta: psy, koty, foki, węże, smoki i inne. Wykonywała też rysunki, pastele, akwarele – ich tematami były przeważnie pejzaże i kwiaty. Wystawy indywidualne: 1966 – Biuro Wystaw Artystycznych (BWA) Gdynia, 1989, 1999 i 2003 – Dworek Sierakowskich Sopot (ta ostatnia – wspólnie z Beatą Kaczorowską), 1993 – galeria Związku Polskich Artystów Plastyków Gdańsk, 2003 – Muzeum Historyczno-Etnograficzne Chojnice. Brała udział we wszystkich ważniejszych wystawach okręgowych oraz w znaczących wystawach ogólnopolskich i międzynarodowych m. in. XVIII Ogólnopolskiej Wystawie Plastyki w Radomiu (1962/1963), Polskie Dzieło Plastyczne w XV-leciu PRL w Warszawie (1962), XX Jubileuszowej Ogólnopolskiej Wystawie Plastyki w Radomiu (1965), Ogólnopolskiej Wystawie Rzeźby Młodych w Krakowie (1966), II Ogólnopolskim Plenerze Białowieskim w Białowieży (1966), Ogólnopolskiej Wystawie Rzeźby w Warszawie (1967), Wystawie Darów dla Skopje w Warszawie (1967), Gdańsk w malarstwie, rzeźbie i grafice w Gdańsku (1968), I Biennale Rzeźby Plenerowej w Bytomiu (1969), Międzynarodowej Wystawie Plastik und Blumen w Berlinie (1971), IV Ogólnopolskiej Wystawie Rzeźby w Sopocie (1974), Twórczość kobiet plastyczek w Gdańsku (1975), I i II Biennale Sztuki Gdańskiej w Sopocie (1975 i 1977), Polnische Malerei, Graphic, Plastik, Gobelin w Kilonii (1977), Rysunek rzeźbiarzy w Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku (1986 i 1987), II Triennale Rzeźby Portretowej w Sopocie (1989), I Triennale Sztuki Gdańskiej Konfrontacje’90 w Sopocie (1990), Wystawie pomorskiego środowiska artystycznego Związki w Gdańsku i w Sopocie (1999), Sztuka rzeźby. Rzeźbiarze Trójmiasta w Sopocie (2001).
Pośmiertnie jej prace były prezentowane m. in. na wystawach: Obrazy z Ratusza (Sopot 2006) oraz ABC of the Collection NI Museum of Contemporary Art Skopje (Skopje, Macedonia 2014). Jej prace znajdują się w zbiorach: Urzędu Miasta Sopotu, Muzeum Narodowego w Gdańsku, Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku (rysunki), Muzeum Etnograficznego w Częstochowie, Muzeum Etnograficzno-Historycznego w Chojnicach, NI Museum of Contemporary Art Skopje w Macedonii, zbiorach prywatnych w kraju i za granicą. Na Cmentarzu Garnizonowym w Gdańsku, na grobie zmarłej matki Marii Natalii Przyłuskiej, znajduje się rzeźba nagrobna jej autorstwa.
Podczas studiów na PWSSP członkini Bratniej Pomocy, od 1955 Okręgu Gdańskiego Związku Polskich Artystów Plastyków oraz Związku Artystów Rzeźbiarzy w Gdańsku. W 1974 otrzymała brązowy medal za „Głowy” w granicie na IV Ogólnopolskiej Wystawie Rzeźby w Sopocie.
Była narzeczoną wicekonsula II RP w Indiach Tadeusza Lisieckiego (22 VII 1906 – 19 II 1978 Londyn), który po zakończeniu II wojny światowej pozostał za granicą. Zmarła w Szpitalu Specjalistycznym im. św. Wojciecha Adalberta w Gdańsku- Zaspie. Pochowana na Cmentarzu Katolickim w Sopocie, wraz z bratem Ignacym, bratową Jadwigą (siostrą narzeczonego), narzeczonym Tadeuszem (którego prochy na jego życzenie sprowadziła do Polski), rodzicami narzeczonego: Eleonorą (1879–1952) i Franciszkiem (1872–1963) i jego dwoma siostrami: Mieczysławą po mężu Lewandowską (1902–1982) i Henryką po mężu Hempowicz (1904–1986).
Bibliografia:
Źródła:
Archiwum Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku – teczka studentki Marii Przyłuskiej.
Archiwum Związku Polskich Artystów Plastyków – kwestionariusz ewidencyjny członka.
Informacje Barbary Kochanowskiej i Pawła Pałuckiego.
Literatura:
Golec Józef, Sopocki album biograficzny, Cieszyn 2008.
Katalog wystawy rzeźby Polskie dzieło plastyczne w XV-leciu PRL, Warszawa 1962.
Katalog XVIII Ogólnopolskiej Wystawy Plastyki, Radom 1962/1963.
Katalog XX Jubileuszowej Ogólnopolskiej Wystawy Plastyki, Radom 1965.
Katalog Ogólnopolskiej Wystawy Rzeźby, Warszawa 1967.
Katalog II Triennale Rzeźby Portretowej, Sopot 1989.
Katalog I Triennale Sztuki Gdańskiej Konfrantacje’90, Sopot 1990.
Katalog wystawy „Związki”, Gdańsk-Sopot 1999.
Katalog wystawy Sztuka rzeźby. Rzeźbiarze Trójmiasta, Sopot 2001.
Katalog wystawy Maria Lubicz-Przyłuska. Rzeźba i malarstwo, Chojnice 2003.
Katalog wystawy Obrazy z Ratusza, Sopot 2006.
Rzeźbienie to chłopska robota, „Kuryer Sopocki” nr 7 (22), 2001.
Rzeźbiarski spacer śladami Marii, https://reapolis.pl/historie-napisane-na-aniolkach/maria-przyluska/.
Typek Barbara, Bronisław Jan Przyłuski – przyczynek do biografii, Archiwariusz Zamojski, t. 16, 2018.
Znana jako Ita, „Dziennik Bałtycki” nr 101, 1999.
