Grzegorz Korczyński (z lewej), 1948
Były gmach Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego przy ul. Okopowej 9, 2020
Tablica pamiątkowa na byłym gmachu Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa, ul. Okopowa 9
URZĄD BEZPIECZEŃSTWA PUBLICZNEGO I SŁUŻBA BEZPIECZEŃSTWA. Lata 1945–1956. Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego (WUBP) w Gdańsku (potocznie zwany UB) był jednostką terenową bezpośrednio podległą Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) w Warszawie. Instytucja powstała 1 I 1945 na bazie działającego od połowy 1944 Resortu Bezpieczeństwa Publicznego przy Polskim Komitecie Wyzwolenia Narodowego, a pierwsi funkcjonariusze rekrutowali się z kursów szkoły NKWD w Kujbyszewie w ZSRR. WUBP w Gdańsku podlegały z kolei Powiatowe Urzędy Bezpieczeństwa na terenie województwa.
Do Gdańska pierwsi funkcjonariusze UB przybyli wraz z wojskiem i funkcjonariuszami Milicji Obywatelskiej (MO) najprawdopodobniej w nocy 31 III 1945. Kierownikiem grupy był były żołnierz Armii Ludowej, mjr/płk Edward Gronczewski „Przepiórka” vel Grzegorz Korczyński, następnie mianowany pierwszym kierownikiem WUBP w Gdańsku. Jego zastępcą został kpt. Michał Łanino, a adiutantem ppor. Jan Wojtas.
Oficjalnie WUBP rozpoczął w Gdańsku pracę 11 IV 1945, początkowo przy ul. Nowy Świat 30 (później ul. Świerczewskiego, obecnie ul. Nowe Ogrody). Od września 1945 miał siedzibę w byłym budynku Prezydium Policji przy ul. Okopowej 9. Organizacyjnie WUBP składał się z: sekretariatu, Wydziału Personalnego, Wydziału I (kontrwywiad), Wydziału II (techniki operacyjne) i Wydziału III. Najbardziej rozbudowany był Wydział I, który podzielono na 8 sekcji. Początkowo działały tylko 3: Sekcja 1. do spraw walki z podziemiem hitlerowskim oraz niemieckim szpiegostwem; Sekcja 2. do spraw walki z podziemiem reakcyjnym oraz Sekcja 8. śledcza, zajmująca się prowadzeniem śledztw wymierzonych w opozycję polityczną albo ludzi dawnego podziemia. Sukcesywnie uruchamiano także kolejne sekcje: 3. do spraw walki z bandytyzmem politycznym, 4. do spraw ochrony gospodarki narodowej, 5. do spraw ochrony działalności legalnych struktur i infiltracji podziemia politycznego, 6. do spraw ochrony transportu i łączności i 7. do spraw obserwacji zewnętrznej. Sekcja śledcza (później Wydział) do 1955 zajmowała budynek przy ul. Kładki 24 ( Victoriaschule). WUBP Gdańsk w 1945 zatrudniał 358 funkcjonariuszy, a w 1953 już 945.
W 1954 na miejsce Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego powołany został Komitet do spraw Bezpieczeństwa i terenowe Urzędy do spraw Bezpieczeństwa, również w Gdańsku. W 1956 rozwiązano Komitet do spraw Bezpieczeństwa, a jego kompetencje przejęło Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Urzędy Wojewódzkie, Powiatowe i Miejskie do spraw Bezpieczeństwa włączono do Komend MO. W Gdańsku, po symbolicznej zamianie numeracji, trzon stanowił nadal Wydział I (działalność wywiadowcza), Wydział II (kontrwywiad), Wydział III (zwalczanie opozycji społecznej i politycznej).
Lata 1957–1975. Po przebudowie aparatu bezpieczeństwa nowe struktury rozpoczęły działalność 1 I 1957 pod nazwą Służba Bezpieczeństwa (SB). Na początku 1957 SB w Gdańsku składała się z dwóch pionów operacyjnych: Wydziału II, odpowiedzialnego za pracę kontrwywiadowczą, oraz Wydziału III, który kontrolował przejawy opozycji społecznej, mniejszości narodowe, Kościół i gospodarkę. Wśród pionów operacyjno-technicznych działały wydziały: „B” (obserwacja zewnętrzna), „W” (perlustracja korespondencji), Ewidencji Operacyjnej (od stycznia 1960 roku jako Wydział „C”, czyli kartoteka oraz archiwum), „T” (techniki operacyjne). Ponadto utworzono samodzielną Sekcję „A”, zajmującą się sprawami obsługi szyfrów. Kolejne lata przyniosły dalszą rozbudowę struktur SB, co było związane z ówczesną sytuacją polityczną. Spośród największych spraw prowadzonych przez gdańską SB była tzw. sprawa obiektowa Jesień ’70. Rozpoczęła się 31 XII 1970, a zakończyła 24 IV 1978 i dotyczyła rozpracowania wydarzeń i osób biorących udział w protestach grudnia 1970.
Lata 1975–1990. W 1975 przeprowadzono w Polsce reformę administracyjną i zniesiono m.in. powiaty. Struktura SB w Gdańsku początkowo nie uległa głębszym zmianom. W 2. połowie lat 70. pojawiła się na Wybrzeżu jawnie działająca opozycja polityczna, co pociągnęło za sobą rozbudowę strukturalną; w 1975 zatrudnionych było 666 funkcjonariuszy, a w 1982 – 939. W kwietniu 1983 utworzono w Gdańsku Inspektorat 2, zajmujący się rozpracowywaniem działaczy Solidarności. Ponadto w gdańskiej SB 1 XII 1988 – 15 XI 1989 działał Inspektorat Operacyjnej Ochrony Elektrowni Jądrowej w Żarnowcu, którego zadaniem było zabezpieczenie powstającej elektrowni atomowej. W 1989 w gdańskiej SB pracowało łącznie 284 funkcjonariuszy. W kwietniu 1990 SB rozwiązano i utworzono Urząd Ochrony Państwa (UOP). W Gdańsku utworzono delegaturę UOP. W 2002 UOP został zreorganizowany, a jego zadania rozdzielono pomiędzy Agencję Wywiadu a Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW). W Gdańsku utworzono delegaturę ABW.
20 VI 2013, staraniem Związek Byłych Więźniów Politycznych z siedzibą w Gdańsku, na budynku przy ul. Okopowej odsłonięto tablicę pamiątkową z napisem: „W tym budynku w latach terroru stalinowskiego 1945-1956 był Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, gdzie przetrzymywano i torturowano członków konspiracyjnych organizacji niepodległościowych i innych osób walczących o niepodległą Polskę”.
MB
Kierownicy Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Gdańsku (1945–1956)
| 4 IV 1945 – 7 VI 1945
|
mjr/płk Grzegorz Korczyński
|
| 8 VI 1945 – 4 IX 1945
|
mjr/ppłk Józef Krakowski (p.o.)
|
| 5 IX 1945 – 21 III 1946
|
płk Grzegorz Korczyński
|
| 22 III 1946 – 28 II 1947
|
płk Józef Mrozek
|
| 1 III 1947 – 14 III 1948
|
ppłk Artur Jastrzębski
|
| 15 III 1948 – 15 VIII 1950
|
ppłk Józef Jurkowski
|
| 1 VIII 1950 – 29 VI 1951
|
mjr Tadeusz Radoszewski (p.o.)
|
| 20 V 1951 – 31 VIII 1953
|
ppłk Marian Cieślak
|
| 1 IX 1953 – 30 VI 1954
|
ppłk Ryszard Matejewski
|
| 16 VIII 1954 – 24 V 1955
|
ppłk Henryk Żmijewski
|
| 25 V 1955 – 14 IX 1956
|
mjr Kazimierz Małkiewicz
|
| 15 IX 1956 – 16 XI 1956
|
ppłk Eliasz Koton
|
| 15 XI 1956 – 31 XII 1956
|
mjr Leon Dąbrowski (p.o.)
|
| MB
|
