RATUSZ ORUŃSKI
RATUSZ ORUŃSKI, ul. Gościnna 1, Gdańsk–Orunia, nieformalna nazwa budynku z 1867, ze zmienianym adresem: w okresie II Wolnego Miasta Gdańska (WMG) przy Hauptstrasse 21A (1922), po 1930 pod nr 26, od 1933 (po włączeniu Oruni do Gdańska) przy zmienionej nazwie ulicy przy Horst-Wessel-Strasse 74, od 1945 przy ul. Oruńskiej 74, po 1949 przyporządkowany ul. Gościnnej 1.
Budynek w stylu neogotyckim, z czerwonej cegły i z charakterystycznymi wieżyczkami-sterczynami na szczycie fasady. Nad oknami na pierwszym piętrze umieszczono płaskorzeźby przedstawiające greckie boginie: trzymająca miecz i wagę Temidę (uosobienie sprawiedliwości) i trzymającą sierp i księgę Demeter (uosobienie urodzaju). Na fasadzie budynku umieszczono ornamenty w stylu secesyjnym: liście winorośli, liście kasztanowca oraz kiście winogron (zdobiące łuki nad parterowymi oknami). Pod trzema oknami na parterze umieszczono również zdobienia w stylu art deco.
Pierwotnie siedziba lokalnego magistratu gminy Orunia. W 1922 do co najmniej 1931 naczelnikiem urzędu (Amtshaus) był późniejszy senator II WMG Max Ramminger. Od około 1926 mieścił się tu również posterunek policji. Po włączeniu Oruni do Gdańska (1933) w budynku działały: ośrodek pomocy bezrobotnym (Erwerbslosenfürsorge), urząd do spraw młodzieży (Jugendamt), miejski zarząd nieruchomościami (Grundbesitzverwaltung) i policja kryminalna (Kriminalpolizei), od 1936 także Urząd Stanu Cywilnego (USC) (Standesamt nr VII). W latach 1934–1935 funkcjonował tu także ośrodek pomocy społecznej (Wohlfahrtsamt). W 1939 w budynku, obok USC i posterunku policji, miała tu siedzibę również organizacja odpowiedzialna za obronę przeciwlotniczą – Luftschutz Reviergruppe 4A, od 1940 Luftschutz Reviergruppe 6.
Po zajęciu Oruni przez Armię Czerwoną od 27 III 1945 w budynku funkcjonował komisariat nr I Milicji Obywatelskiej, zorganizowany przez Alfonsa Gapskiego. Od 1990 do 2010 siedziba komisariatu Policji Państwowej. Po przeniesieniu w 2010 komisariatu do obiektu przy ul. Platynowej 6F ( Orunia Górna) budynek opustoszały. Od 2013 właściciel (Skarb Państwa) za pośrednictwem Agencji Mienia Wojskowego pięciokrotnie bezskutecznie wystawiał go na sprzedaż. 26 V 2014 wpisany do Gminnej Ewidencji Zabytków i objęty ochroną konserwatorską.
W 2016 budynek zakupiło Miasto Gdańsk i włączyło jako jeden z elementów do projektu „Rewitalizacja Oruni w Gdańsku”, współfinansowanego z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2014–2020. W czerwcu 2016 odbyły się konsultacje z mieszkańcami dzielnicy, postulujących utworzenie w budynku przestrzeni do spotkań, lokalnych imprez i wydarzeń kulturalnych, zarówno dla dorosłych, jak i dla młodzieży. W maju 2020 Dyrekcja Rozbudowy Miasta Gdańska podpisała umowę na remont budynku, trwający do 2021. Przebudowano antresolę, przeprowadzono renowację elewacji, wyburzono część ścian, zamontowano nowe instalacje elektryczne i sanitarne, zaizolowano ściany fundamentowe, wymieniono stolarkę drzwiową i okienną. Odtworzono dach budynku i pokryto go dachówką. Zamontowano windę, dostosowując obiekt do potrzeb osób niepełnosprawnych. Koszt inwestycji wyniósł 6,5 mln zł, blisko 60% kwoty pokryła Unia Europejska, pozostała część – 2,7 mln zł – pochodziła ze środków Miasta Gdańsk. W listopadzie 2020, z inicjatywy Krzysztofa Kosika, na dachu umieszczono tzw. „kapsułę czasu”, zawierającą współczesne monety, egzemplarz „Dziennik Bałtycki”, książkę projektodawcy „Oruński Antykwariat" oraz symboliczny dokument „Akt Renowacji Ratusza Oruńskiego”.
W 2021 Rada Dzielnicy Orunia–Święty Wojciech–Lipce ( Rady Dzielnic) zwróciła się z wnioskiem do Dyrekcji Rozbudowy Miasta Gdańska o zgodę na umieszczenie herbu Oruni z 1924 (zob. herby Gdańska i dzielnic: Herb Oruni) w tondzie na fasadzie budynku, w miejscu, gdzie do 1945 znajdował się pruski orzeł. Wojewódzki Konserwator Zabytków wydał jednak opinię negatywną, proponując umieszczenie polskiego orła, np. z okresu inkorporacji Prus Królewskich do Polski lub z czasów panowania dynastii Jagiellonów. Ostatecznie tondo pozostało puste, a płaskorzeźba przedstawiająca herb Oruni została umieszczona wewnątrz budynku, nad schodami wejściowymi.
Oficjalne otwarcie Ratusza Oruńskiego odbyło się 5 II 2022. Przemówienia wygłosili prezydent Gdańska Aleksandra Dulkiewicz, Agnieszka Bartków, Piotra Adamowicza, Marianna Wróblewska i Jarosław Zalesiński. Na frontowej ścianie budynku odsłonięto tablicę upamiętniającą prezydenta Gdańska Pawła Adamowicza, który zdecydował o zakupie budynku od Agencji Mienia Wojskowego i przeznaczeniu go na funkcje społeczno-kulturalne. Przy ścianie bocznej budynku zaprezentowano permanentnie funkcjonującą wystawę stałą „Historia Ratusza Oruńskiego w dokumentach”, a sam budynek podświetlono. Mieszkańcom rozdawano bezpłatny, wydany w tym dniu magazyn dzielnicy Orunia–Święty Wojciech–Lipce „Moja Orunia”. Przez pierwszy tydzień funkcjonowania odbywały się tu Dni Otwarte Oruńskiego Ratusza, w ramach których zorganizowano warsztaty artystyczne i psychologiczne oraz wystawę pocztówek z całego świata. Odbyły się również spotkania autorskie z pisarzami – Pawłem Huelle i Anną Kańtoch oraz wykłady historyczne o Oruni z udziałem Aleksandra Masłowskiego i Ryszarda Kopittke.
Na parterze i pierwszym piętrze siedzibę otrzymała Rada Dzielnicy Orunia–Święty Wojciech–Lipce oraz Gdańska Fundacja Innowacji Społecznej, piętra drugie i trzecie przejęła Biblioteka Ratuszowa, filia nr 33 Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gdańsku.
