CECHY, XIV–XVIII wiek
| < Poprzednie | Następne > |
CECHY, XIV–XVIII w. Korporacje rzem. kontrolowane przez władze miasta, nadzorowały wielkość i jakość produkcji, szkolenie w zawodzie, organizowały życie rel. (fundacja kaplic lub ołtarzy) i towarzyskie członków, były zobowiązane do posług obronnych na rzecz miasta. Podstawę prawną określał statut lub ordynacja. Statut był na ogół spisywany przez cech i przekazywany do akceptacji q Radzie Miejskiej, ordynacja zaś stanowiła spis praw ustalonych przez władze miasta. Od 1416 każdy cech miał opiekuna z Rady(q bunt mieszczan gd. 1416), bez którego nie mogło się odbyć zebranie cechowe. C. kierował wybierany corocznie (w marcu lub kwietniu) starszy, mający do pomocy tzw. kompana. Reprezentowali oni cech na zewnątrz, zajmowali się sprawami korporacyjnymi, dokumentacją i finansami. Cechy zorganizowane były hierarchicznie: mistrzowie, podzieleni często na starszych i młodszych (w zależności od stażu pracy), praktykujący czeladnicy oraz uczniowie. Ich liczbę w warsztacie regulowały statuty. Czeladnik, wyzwalając się na mistrza, przedstawiał przed zgromadzeniem mistrzów sztukę mistrzowską (majstersztyk) oraz wnosił stosowną opłatę. Zazwyczaj wymagano praktykowania zawodu w innych miastach. W gd. cechach kandydat na czeladnika bądź mistrza musiał pochodzić z prawego łoża i dostarczyć rekomendację z poprzedniego miejsca pracy. Ustawy gd. z 1385 i 1394 groziły czeladnikom karą śmierci za bunt przeciwko mistrzom. Na przeł. XIV i XV w. doszło do konfliktu w cechu kowali w q Głównym Mieście, po którym czeladnicy gremialnie opuścili miasto. Wyjątkowo 1447 tzw. bractwo czeladnicze utworzyli tkacze. W 2. poł. XVII i XVIII w. pogarszająca się koniunktura gosp. i anachronizm systemu cechowego spowodowały w Gd. zamykanie się cechów na nowych mistrzów. Jeśli kandydat nie był synem mistrza, mógł jedynie ożenić się z wdową po mistrzu. Prowadziło to do powstania tzw. wiecznych czeladników. Niezadowoleni czeladnicy i młodsi mistrzowie przechodzili do nielegalnego (istniejącego gł. w podmiejskich jurydykach i na terenie klasztorów) rzemiosła pozacechowego, czyli tzw. partactwa. W XVI–XVIII w. korporacje rzem. zrzeszone były w większe jednostki zw. cechami gł. Funkcjonowały 4 cechy gł.: szewców, piekarzy, kowali i rzeźników, do których inkorporowane były pozostałe. Podział wynikał z udziału rzemiosł w strukturze władz miejskich, gdzie pospólstwo posiadało reprezentację, pocz. tzw. kolegium czterdziestu ośmiu, po 1526 kolegium stu mężów (q Trzeci Ordynek, q Kwartały), do których rzemieślnicy mieli prawo wybrać 8 przedstawicieli (po 2 z każdego cechu gł.). Resztę przedstawicieli pospólstwa desygnowało kupiectwo (odpowiednio 40 i 92 osoby), co sprawiało, że gd. rzemieślnicy nie mieli wpływu na politykę miejską. W 1814 wprowadzono w Gd. prus. ustawę (z 1810) o dobrowolnej przynależności rzemieślników do cechów, po ich likwidacji, 13 XI 1828 powstał Związek Przemysłowy.
Tabela: Gdańskie cechy XIV–XVII wieku
