ŁAWY MIĘSNE
| < Poprzednie | Następne > |
ŁAWY MIĘSNE (Fleischbänke), jatki, kramy, miejsca (stoiska) sprzedaży. Funkcjonowały XIV–XIX wieku. Na Starym Mieście, od 1378, znajdowały się między obecną ul. Podzamcze a Podwalem Staromiejskim; początkowo 25, następnie 56 jatek, po 14 w czterech niskich, długich budynkach zwanych: Zamkowy, Pański, Budniczy i Gottschalka (zob. straż pożarna, rok 1571). Pod koniec XIX wieku w ich miejsce wzniesiono domy mieszkalne. Na Starym Przedmieściu od XV wieku funkcjonowało 30 jatek na rogu Fleischergasse (ul. Rzeźnickiej) i Katergasse (ul. Kocurki). Lokalizacja na Młodym Mieście nieznana.
Najlepiej znane z Głównego Miasta, gdzie cech rzeźników wzmiankowano od 1331 roku, o podatku płaconym z jatek wspominał dokument z około 1342. Pierwsza bezpośrednia wzmianka o ławach mięsnych pochodzi z 1347, notowano już wówczas ławy nowe (czyli wcześniej musiały istnieć ławy stare). W roku 1347 zlokalizowane były między obecną ul. św. Ducha i Plebania, zapewne w budynku o konstrukcji drewnianej. W 1420 założono odrębną księgę gruntową do notowania zmian własnościowych (nazwisko poprzedniego właściciela wyskrobywano, wpisując nazwisko nowego; księgi gruntowe), istniało wówczas 80 jatek, po 20 w 4 ciągach. Liczba pozostała niezmienna do początku XIX wieku.
W 1516 roku powstał murowany budynek na dwóch parcelach między obecną ul. Mariacką a św. Ducha (według późniejszej numeracji Mariacka 53 i św. Ducha 43), z 4 ciągami jatek rozdzielonych dwoma wąskimi, pozbawionymi dachu uliczkami. Ciągi nosiły nazwy, od zachodu: Plebański (Pfarrseite), Żebraczy (Elende Seite), Dominikański (Dominiksseite), Wodny (Wasserseite); jedynie Plebański liczył 19 jatek, ale jedną, ze względu na wielkość, liczono podwójnie. Ruchomy blat każdej jatki służył do zamykania okna kramu na noc, a po otwarciu stanowił ławę. Budynek zamykany był na noc i pilnowany. Posiadanie ławy było warunkiem uzyskania mistrzostwa w cechu rzeźniczym, ławy mogły być dziedziczone (także przez kobiety) lub sprzedawane (pierwszeństwo zakupu miał cech), zakazana była ich wzajemna wymiana (dowodnie obowiązywało to w okresie 1415–1750). Od roku 1409 z każdą jatką związany był konkretny grunt na łąkach w Dobrowie, uzyskanych przez cech rzeźników od Głównego Miasta. Za posiadanie ławy płacono roczny czynsz (na Głównym Mieście i Starym Przedmieściu Radzie Głównego Miasta, na Starym Mieście komturowi gdańskiemu, od 1454 Radzie Starego Miasta), początkowo także w naturze (w łoju).
Mięso sprzedawane w jatkach podlegało ocenie świeżości przez dwie osoby wybrane przez cech (tzw. Zuseher), sprawujące także kontrolę nad ogólną sprzedażą (np. ustalali cenę mięsa, ta zaś zależała nie od wagi, lecz oglądu). Podobnie jak kupujących, chroniły ich specjalne przepisy (np. zakaz grożenia przez sprzedającego nożem), sprzedający miał też zakaz nagabywania (przywoływania) kupującego. Obowiązek remontu jatek spoczywał na odpowiedniej radzie miejskiej, z reguły spadał na użytkowników. Z funkcjonowaniem jatek Głównego Miasta związana jest nazwa sąsiadującej z nimi od wschodu ul. Krowiej (Kuhgasse), znana od roku 1633.
Jako miejsce sprzedaży straciły na ważności po upadku systemu cechowego: księga gruntowa jatek Głównego Miasta kończy się na rok 1812. Po przebudowie ław mięsnych w 1832 cech rzeźników zajmował tylko część od strony ul. św. Ducha, w 1833 handlowało tylko 26 osób. W 1896 roku wszystkie punkty sprzedaży przeniesiono do Hali Targowej. Na Głównym Mieście część północnych budowli (od ul. św. Ducha) rozebrano między rokiem 1877 a 1884, wznosząc w tym miejscu kamienicę pozostającą własnością cechu rzeźników. Część południową (od strony ul. Mariackiej) w początku XX wieku wykorzystywano jako magazyn na skrzynie i kosze, uległa zniszczeniu w roku 1945. Po prowadzonych od 2004 roku przez Muzeum Gdańska badaniach archeologicznych, w 2008 teren dawnych Ław (o powierzchni 949 m²) przy ul. Św. Ducha 60 przejęła w użytkowanie wieczyste (99 lat) spółka Hotele Gdańskie, od 2007 także właściciel sąsiednich działek nr 62-64-66. Spółka zobowiązała się do października 2012 odbudować Ławy Mięsne, teren pozostał jednak niezagospodarowany, doczekał się określenia jednej z gdańskich „dziur wstydu”. W 2014 roku społecznicy z dzielnicy Śródmieście i Fundacja Gdańska doprowadzili do zasypania wykopu ziemią pozyskaną z terenu budowy gmachu Muzeum II Wojny Światowej i urządzenia skweru.
W XV–XVI wieku sprzedaż mięsa odbywała się także co sobota (dzień wolnego handlu) na Długim Targu (w 1564 próbowano przenieść handel na Targ Drzewny), na wyznaczonym miejscu zwanym Geisselmarkt, gdzie sprzedawano całe lub przepołowione sztuki. W roku 1566 rzeźnicy uzyskali przywilej królewski umożliwiający im sprzedaż mięsa bezpośrednio z miejsca, gdzie trzymali bydło. Mimo protestów Rady Głównego Miasta i odwołania przywileju, procederu nie udało się powstrzymać.
