SCHELWIG SAMUEL, rektor Gimnazjum Akademickiego, pastor
| < Poprzednie | Następne > |
SAMUEL SCHELWIG (Schelguigius) (8 III 1643 Leszno – 18 I 1715 Gdańsk), kaznodzieja, rektor Gimnazjum Akademickiego w Gdańsku, pastor kościoła św. Trójcy. Syn Samuela (1613 – 1655 Gdańsk), ewangelickiego pastora działającego na Śląsku (w Górze i Sądowli) oraz Eufrozyny, córki pastora w Wołowie, Johanna Heermanna. Uczył się od 1651 pod kierunkiem wuja Efraima Heermanna, nauczyciela parafialnej szkoły w Głogowie, od 1653 w gimnazjum w Lesznie, w 1657–1659 u dziadka Johanna Heermanna, rektora szkoły w Wołowie, w latach 1659—1661 w gimnazjum św. Marii Magdaleny we Wrocławiu. Od 4 V 1661 studiował teologię na uniwersytecie w Wittenberdze, od 22 IV 1663 magister filozofii, od października tego roku rozpoczął wykłady na Wydziale Filozoficznym, 18 IX 1667 powołany został na stanowisko adiunkta. W tym samym miesiącu otrzymał propozycje objęcia stanowiska profesora filozofii i konrektora Gimnazjum Akademickiego w Toruniu. 26 XI 1667 opuścił Wittenbergę, 7 I 1668 przybył do Torunia, 24 tego miesiąca został wprowadzony na urząd konrektora i rozpoczął wykłady z logiki, metafizyki i poetyki.
W 1673 otrzymał propozycję objęcia godności rektora Gimnazjum Akademickiego w Elblągu, początkową zgodę wycofał po zaoferowaniu mu stanowiska profesora filozofii w Gimnazjum Akademickim w Gdańsku. Na uczelnię gdańską wprowadzony 30 XI 1673, wykładał filozofię, logikę, metafizykę, etykę i ekonomię. Jednocześnie objął (zaproponowany razem z profesurą) urząd bibliotekarza Biblioteki Rady Miejskiej. Położył duże zasługi dla rozwoju tejże biblioteki, powiększył jej księgozbiór (między innymi przez nawoływanie gdańskich patrycjuszy do darowania bibliotece posiadanych przez siebie ksiąg), poszerzył kręgi czytelnicze, dążył (z braku funduszy bezskutecznie) do wydania drukiem katalogu jej zbiorów. Był autorem dziejów tej biblioteki w latach 1596–1677 De incrementis Bibliothecae Gedanensis epistola et commentatio (polskie tłumaczenie Lidii Pszczółkowskiej: O początkach biblioteki gdańskiej. List i rozprawa, Gdańsk 1992).
Od 1675 profesor nadzwyczajny teologii w gdańskim gimnazjum. 22 I 1681 został także kaznodzieją w kościele św. Katarzyny. Po otrzymaniu w 1682 propozycji objęcia godności rektora Gimnazjum, zmuszony był uzupełnić wykształcenie z zakresu teologii. W kwietniu 1685 udał się do Wittenbergi, w maju otrzymał tytuł licencjata, w czerwcu obronił rozprawę doktorską i 11 IX 1685 wprowadzony został w Gdańsku na nieobsadzony przez ten czas urząd rektora Gimnazjum. Jednocześnie został pastorem kościoła św. Trójcy, profesorem zwyczajnym teologii, nadal pełnił też obowiązki bibliotekarza.
Autor kazań pogrzebowych (między innymi żegnał w 1701 burmistrza Christiana Schrödera), prac teologicznych i filozoficznych, między innymi Cives Gedanensis Athenaei (1686), Reineste Catechismus Reinigung (1696), Axiomata philosophica (1696), krytyki jezuity Jana Franciszka Hackiego Castigatio trutinae (wydanej przez Johanna Friedricha Gräfego). W wydanej w Gdańsku pracy Schrifftmässige Prüfung des Pabsthums (1687) skrytykował władzę i uprawnienia papieża, po długich badaniach 10 II 1717 Trybunał Koronny w Piotrkowie (Trybunalskim) skazał go na karę śmierci przez spalenie na stosie i konfiskatę majątku, nie wiedząc, że zmarł dwa lat wcześniej, w listopadzie 1714 ulegając paraliżowi. Książkę jednak spalono, za zgodę na druk karą finansową obłożono Radę Miasta Gdańska.
Zgromadził pokaźną bibliotekę, zarówno pozycji drukowanych jak i rękopisów, między innymi posiadał edycję z 1595 wszystkich dzieł nauczyciela retoryki i poety Auzoniusza czy Punica Syliusza Italika. Po jego śmierci kolekcja została sprzedana na aukcji, którą przeprowadził działający w Gdańsku zawodowy licytator Georg Mattern (w latach 1692–1719 zorganizował 16 licytacji księgozbiorów prywatnych).
Po raz pierwszy żonaty był od 9 IX 1670 z Anną Reginą (16 II 1654 Leszno – 24 I 1685 Gdańsk, pochowana 2 lutego w kościele św. Trójcy), córką pastora kościoła NMP w Toruniu i profesora tamtejszego Gimnazjum Simona Weissa i poślubionej w 1653 Reginy z domu Holfeld. Z tego małżeństwa miał sześciu synów i cztery córki. Syn Gottlieb był profesorem Gimnazjum Akademickiego, syn Johann (ur. Toruń – 1719 Gdańsk), po naukach w Gdańsku, w 1694 był magistrem w Lipsku, od 30 X 1695 studentem uniwersytetu w Wittenberdze, od 6 IV 1697 tamże adiunktem Wydziału Filozofii, od 1700 pastorem w Kiezmarku (Käsemark), od 1705 diakonem w kościele św. Trójcy w Gdańsku, od 1709 diakonem, następnie drugim pastorem kościoła św. Jana. Z córek Constantia była żoną burmistrza Nathaniela Gottfrieda Ferbera.
Ponownie żonaty był od 5 XI 1686 z Adelgundą, córką ławnika Starego Miasta Gdańska Simona Schrödera (brata burmistrza Christiana Schrödera) i Agathe z domu Wieder, urodzeni z tego związku syn i córka zmarli w dzieciństwie. Pochowany w kościele św. Trójcy, w grobie nr 26, zakupionym w 1685 od rodziny Döringów na pochówek pierwszej żony, kazanie pogrzebowe (ogłoszone drukiem z dodatkiem innych mów) wygłosił pastor Joachim Weickhmann. Zachowało się jego epitafium.
Bibliografia:
Erdmann David, Schelwig Samuel, w: Allgemeine Deutsche Biographie, t. 31, Leipzig 1890, s. 30-35.
Lewandowska Lilianna, Samuel Schelwig. (Nie)znanemu gdańszczaninowi w trzechsetną rocznice śmierci, Toruń 2015.
Mokrzecki Lech, Schelwig Samuel, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 35, 1994, s. 441-443.
Nowak Zbigniew, Schlewig Samuel, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 4, Gdańsk 1997, s. 154-156.
