KOŚCIÓŁ ŚW. ELŻBIETY

< Poprzednie

Następne >

Znak własnościowy kościoła św. Elżbiety

Reinhold Curicke, Kościół św. Elżbiety, 1687

Kościół św. Elżbiety,
Barthel Ranisch, 1695

Kościół św. Elżbiety i kościół św. Józefa, Johann Carl Schultz, 1850

Kościół św. Elżbiety, 1896 (w trakcie rozbierania fortyfikacji miejskich)

Tablica ku czci żołnierzy z gdańskich pułków piechoty poległych podczas I wojny światowej, odsłonięta 22 VIII 1937 w kościele św. Elżbiety

Rysunek z okazji przywrócenia kościołowi św. Elżbiety funkcji kościoła garnizonowego w 1939

Kościół św. Elżbiety, lata 60. XX wieku

Kościół św. Elżbiety, 2010

Kościół św. Elżbiety, 2012

KOŚCIÓŁ ŚW. ELŻBIETY, Stare Miasto, między obecną ul. Elżbietańską a Podwalem Grodzkim. Początkowo kaplica związana z powstałym w 1394 roku szpitalem św. Elżbiety. Zgody na wzniesienie kaplicy udzielił 15 III 1394 wielki mistrz krzyżacki Konrad von Jungingen w przywileju fundacyjnym szpitala. Miała ona własnych kapelanów, udzielających sakramentów i opieki duszpasterskiej zarówno mieszkańcom szpitala, jak i Starego Miasta Gdańska, miała też uroczyście obchodzić dni patronów: św. Elżbiety i św. Jakuba Apostoła. Kaplica znajdowała się w wydzielonej sali szpitala (w miejscu obecnego prezbiterium), wyposażonej w ołtarz.

Przed rokiem 1417, po południowej stronie szpitala wybudowano kościół z jednonawowym, czteroprzęsłowym korpusem zachodnim z wysuniętymi na zewnątrz przyporami. Od strony zachodniej usytuowano niewielką kruchtę z ośmioboczną wieżyczką w osi kościoła. Wieżyczkę nadwieszono nad wejściem na kamiennych wspornikach i przykryto strzelistym hełmem. W 2. połowie XV wieku kościół otrzymał gwiaździste sklepienia. Prezbiterium otwarto od strony północnej szerokim przejściem do budynków szpitala, dzięki czemu chorzy mieli bezpośredni kontakt ze świątynią. Z powodu usypania wałów obronnych w bezpośrednim sąsiedztwie kruchty, w 1554 roku (wraz z wyburzeniem części zabudowań szpitalnych położonych najdalej na zachód) zamurowano zachodni portal.

W okresie reformacji przeszedł w ręce gminy kalwińskiej. Na początku XVII wieku wysoki średniowieczny hełm został zastąpiony nowym, wyposażonym w latarnię. Na miejscu prezbiterium wykorzystującego mury najwcześniejszej sali szpitalnej powstało nowe, barokowe. Po przejęciu w roku 1844 (wraz ze szpitalem św. Elżbiety) przez wojsko pełnił do 1920 funkcję kościoła garnizonowego (zastąpił w tej roli kościół św. Piotra i Pawła). W latach 1846–1847 Friedrich August Stüler wzniósł neogotyckie prezbiterium na miejscu dawnego barokowego, pierwsza msza dla żołnierzy miała miejsce 24 X 1847. Rozbiórka zachodniego ciągu fortyfikacji Gdańska w końcu XIX wieku spowodowała możliwość przywrócenia głównego wejścia. W latach 1895–1898 odrestaurowano kruchtę w duchu neogotyckim i otwarto zamurowany wcześniej zachodni portal.

W 1920 roku przekazany przez wojsko władzom miasta po likwidacji gdańskiego garnizonu. W 1920–1939 kościół misyjny (Stadtmissionskirche), zarządzany przy Towarzystwo Misyjne (Freistadtverein für Innere Mission). Od 1939 ponownie główny gdański kościół garnizonowy (pierwsza wojskowa msza odbyła się 12 XI 1939). Jesienią 1940 dokonano remontu dachów, naprawiono organy, jednak z uwagi na potrzebę generalnego remontu obiekt 21 IV 1941 zamknięto (funkcje zastępcze świątyni garnizonowej spełniały od tej pory kościół św. Barbary i kościół św. Pawła). Przed rokiem 1945 kościół z zewnątrz przypominał swoją architekturą czasy średniowiecza, wyposażenie wnętrza było jednak w większości nowożytne. Wzdłuż bocznych ścian korpusu nawowego stały drewniane empory, przy ścianie zachodniej znajdowały się organy, a pod łukiem tęczowym ambona.

W 1945 spłonęło wyposażenie, dach i hełm wieży. Runęło sklepienie prezbiterium, natomiast mury i sklepienia nawy zachowały się w stosunkowo dobrym stanie. Odbudowany jako jeden z pierwszych kościołów w Gdańsku: podstawowe prace przeprowadzono w latach 1947–1949. Zostały zrekonstruowane dachy i sklepienia w prezbiterium, przy odbudowie których zastosowano współczesny materiał – żelbet. Jedynym znaczącym elementem, którego brakuje na zewnątrz kościoła, jest hełm wieżyczki. Został on zastąpiony stożkowym daszkiem, przez co wieżyczka straciła dawną smukłość. Wnętrze kościoła zostało dostosowane do potrzeb nowych użytkowników, którym od 21 XII 1946 zostało Stowarzyszenie Apostolstwa Katolickiego ( pallotyni). Poświęcony 6 II 1949 przez administratora apostolskiego diecezji gdańskiej, ks. Andrzeja Wronkę. Zezwolenie na odbudowę zespołu otrzymano dopiero w roku 1956.

Z okazji 1000-lecia pobytu w Gdańsku św. Wojciecha prof. Czesław Dźwigaj z Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie wykonał dla kościoła pamiątkowe drzwi w brązie, poświęcone przez abp. Tadeusza Gocłowskiego 17 XI 1997. Drugie drzwi ten sam artysta wykonał z okazji jubileuszu 2000-lecia chrześcijaństwa i 20-lecia pontyfikatu Jana Pawła II, poświęcone 17 XI 1998 przez bp. Zygmunta Pawłowicza. JASZ

Kalwińscy pastorzy kościoła św. Elżbiety

1567–1583	Joachim Moldenhauer
1584–1602	Martin Rauchstadt
1603–1618	Jacob Adami
1619–1622	Wolfgang Modelius
1622–1626	Valentin Burchardus
1626–1631	Bartholdäus Nigrinus
1631–1632	Joachim Magirus
1632–1647	George Sommer
1648–1682	Casper Conrad Cruciger
1682–1704	Gerhard Wildermann
1704–1720	Daniel Pauli
1720–1749	Alexander Sostmann
1749–1754	Johann Daniel Frenske
1755–1772	David Ludwig
1772–1814	Christian Gottlieb von Duisburg
1815–1838	Ernst Gottfried Boeszoermeny
1838–1844	remont kościoła
1844–1920	protestancki kościół garnizonowy – kapelani wojskowi
MrGl

Rektorzy kościoła św. Elżbiety

1946–1949	Stanisław Wierzbica SAC
1949–1956	Kazimierz Mielewski SAC
1956–1958	Alfons Kremzer SAC
1958–1961	Józef Kloc SAC
1961–1962	Stanisław Uramowski SAC
1962–1965	Piotr Drews SAC
1965–1968	Jan Stefanowski
1968–1972	Jan Pałyga SAC
1972–1978	Jan Papkała SAC
1978–1984	Jerzy Błaszczak SAC
1984–1990	Jerzy Firczyk SAC
1990–1999	Stefan Potoniec SAC
1999–2002	Jan Papkała SAC
2002–2011	Edward Szram SAC
2011–	Janusz Łuczak SAC
AGK