Kościół św. Olafa i wieś Wisłoujście około 1734 na rycinie Christiana Winklera (obok twierdza w Wisłoujściu, w oddali klasztor w Oliwie (pod nr 9), w lewo Wrzeszcz (nr 7), Nowe Szkoty (nr 6), Grodzisko (nr 4), Chełm (nr 3), Biskupia Górka (nr 2))
KOŚCIÓŁ GARNIZONOWY ŚW. OLAFA, Wisłoujście (nieistniejący). W wyniku zmiany koryta Wisły w 1371 roku, odsunięcia się jej biegu od zamku gdańskiego i konieczności wzniesienia przy ujściu rzeki do morza kontrolującego ją blokhauzu ( Wisłoujście), funkcjonującego od roku 1379, na doraźne potrzeby religijne marynarzy i kupców powstała przy nim kaplica pod wezwaniem św. Olafa (wezwanie potwierdzone dla II połowy XV wieku). Po raz pierwszy wzmiankowano ją w 1403. Pod względem administracji kościelnej należała do biskupa pomezańskiego (z siedzibą w Kwidzynie), w końcu XV wieku bezprawne pretensje zgłaszało do niej biskupstwo włocławskie. W roku 1454 ( wojna trzynastoletnia) znalazła się na obszarze należącym do Gdańska. Funkcjonowała sezonowo, od wiosny do św. Marcina (11 XI), zimę obsługujący ją kapelan spędzał w Gdańsku (około roku 1488 kapelan Georg, opuszczając na zimę kaplicę, utonął w Wiśle). W dobie reformacji, ostatecznie po 1557, pieczę nad kaplicą i parafią przejęli luteranie, pierwszy kaznodzieja luterański notowany był od około 1560 roku (Johann Krossling). Duchowni protestanccy posługiwali tu na ogół w pojedynkę, a tutejszy zbór zaliczał się do mniej ważnych w hierarchii ważności w luterańskim Ministerium Duchownym w Gdańsku. W 1577, tuż przed oblężeniem miasta przez wojska Stefana Batorego ( wojna Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym), kaplica św. Olafa została prewencyjnie zburzona. Przed rokiem 1608 kościół został odbudowany na południe od twierdzy jako niewielki budynek szachulcowy ze spadzistym dachem (widoczny na obrazie Apoteoza Gdańska Isaaka van den Blocka w grupie innych, przylegających do twierdzy budynków gospodarczych). Wezwania świątyni już nie odnawiano i odtąd zwano go najczęściej Garnizonowym lub kościołem w Wisłoujściu. W 1671 po raz kolejny przebudowany. Nadano mu kształt gdańskiego herbu i wzniesiono w konstrukcji szkieletowej o wymiarach około 5 × 38 m. Spalony podczas oblężenia Gdańska w 1734 i odbudowany z muru pruskiego w dwa lata później na tzw. kontraskarpie. W roku 1789 poddany kolejnej przebudowie. W 1807 ponownie zniszczony podczas oblężenia twierdzy przez wojska francuskie. W 1823 wzniesiono nowy murowany kościół Garnizonowy wewnątrz bastionu nr 5 (odnowionej fortyfikacji Szańca Wschodniego). Niezwykle ciekawe było wnętrze tej jednonawowej świątyni, z amboną, charakterystyczną dla zborów ewangelickich emporą przy ołtarzu i żyrandolem w formie karaweli. Od 1840 do 1893 roku kościół filialny parafii ewangelickiej w Nowym Porcie. Od 1893 do 1945 ponownie kościół parafialny z własnym pastorem. Zniszczony w 1945, nieodbudowany. Ocalała plebania jest siedzibą komisariatu wodnego policji. BM SK
Pastorzy kościoła Garnizonowego św. Olafa
1569
|
Johann
|
1575
|
Johann Gromann
|
1597–1598
|
Zacharias Schalitz
|
1605–1607
|
Zacharias Witstock
|
1607
|
Joachim Frobi
|
1608–1615
|
Christoph Dücker
|
1615–1624
|
Caspar Bargel
|
1625–1629
|
Johann Phaner
|
1629–1643
|
Adam Büthner
|
1644–1652
|
Georg Daniel Koschwitz
|
1653–1664
|
Georg Schäfer
|
1664–1677
|
Ludovikus Bethius
|
1677–1679
|
Christian Gillmeister
|
1679–1680
|
Andreas Gnospius
|
1680–1700
|
Gabriel Marquart
|
1700–1709
|
Michael Koch
|
1709–1734
|
Johann Ferest
|
1734–1742
|
Gottfried von Pehner
|
1742–1756
|
Johann Christian Gebhard
|
1756–1761
|
Johann Gottfried Ehwald
|
1761–1784
|
Beniamin Ephraim Krüger
|
1784–1789
|
Martin Friedrich Rahn
|
1790–1812
|
Ephraim Lindner
|
1812–1839
|
Ernst Ludwig Brauser
|
1840–1893
|
vacat, filia parafii Gdańsk-Nowy Port
|
1893–1920
|
Walter Friedrich Emil Döring
|
1920–1945
|
Immanuel Zimmermann
|
MrGl
|